Η επομένη μέρα της ασφάλισης της εγχώριας παραγωγής έχει ένα βασικό «προαπαιτούμενο»: την αναβάθμιση του Οργανισμού Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων σε όλα τα επίπεδα. Αυτό το «στοίχημα» βέβαια είναι ιδιαίτερα προκλητικό και όσοι παρακολουθούν τον τομέα αυτό θα συμφωνήσουν ότι οι αγκυλώσεις είναι πολλές και χρόνιες, αρχής γενομένης από τη γενικότερη εγχώρια φιλοσοφία που συνοδεύει το κεφάλαιο γεωργικών ασφαλίσεων στην Ελλάδα.
Της Δανάης Αλεξάκη
[email protected]
Η επομένη μέρα της ασφάλισης της εγχώριας παραγωγής έχει ένα βασικό «προαπαιτούμενο»: την αναβάθμιση του Οργανισμού Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων σε όλα τα επίπεδα. Αυτό το «στοίχημα» βέβαια είναι ιδιαίτερα προκλητικό και όσοι παρακολουθούν τον τομέα αυτό θα συμφωνήσουν ότι οι αγκυλώσεις είναι πολλές και χρόνιες, αρχής γενομένης από τη γενικότερη εγχώρια φιλοσοφία που συνοδεύει το κεφάλαιο γεωργικών ασφαλίσεων στην Ελλάδα.
Η προσπάθεια της υφιστάμενης κυβέρνησης να εμπλέξει ακόμα πιο δυναμικά τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες στο πεδίο των γεωργικών ασφαλίσεων δεν κατάφερε να αποφέρει τα προσδοκώμενα, καθώς το ενδιαφέρον της αγοράς είναι πολύ περιορισμένο, αφού το ρίσκο της ανάληψης του συγκεκριμένου κινδύνου είναι ιδιαίτερα υψηλό.
Τα τελευταία χρόνια ο βασικός άξονας πάνω στον οποίο κινείται η ασφάλισης της παραγωγής είναι η κλιματική αλλαγή, γεγονός που καθιστά το κομμάτι των γεωργικών ασφαλίσεων μη ελκυστικό.
Ειδικά για την Ελλάδα το κλειδί στην επιδιωκόμενη σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα είναι η δημιουργία ενός μοντέλου διαχείρισης κινδύνων στο οποίο ο ΕΛΓΑ θα έχει την «υψηλή κυριότητα» και ο ιδιωτικός τομέας την «επικαρπία». Πάνω σε αυτή τη βάση φέρεται να συζητούν οι εταιρείες και προς τούτο η εξίσωση παραμένει άλυτη. Και αυτό γιατί η ασφαλιστική αγορά, αν και διαχρονικά δηλώνει πρόθυμη να συμμετέχει πιο ενεργά και στις αγροτικές ασφαλίσεις, δεν προτίθεται να εμπλακεί άμεσα χωρίς συγκεκριμένες διασφαλίσεις, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα πεδίο κατεξοχήν διαχείρισης κινδύνων.
Στον βαθμό, ωστόσο, που η πρόθεση για βελτίωση του μοντέλου ασφάλισης της παραγωγής παραμένει ζωντανή, θα πρέπει να ξεκινήσουν στο παρασκήνιο όλες οι απαραίτητες διαχειριστικές μελέτες για την ανάπτυξη των βέλτιστων πρακτικών, ενώ στο προσκήνιο πρέπει να υλοποιηθεί άμεσα ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός του δημόσιου φορέα.
Η ενδυνάμωση του ΕΛΓΑ εξάλλου αποτελεί μια αναγκαιότητα η οποία ούτως ή άλλως θα πρέπει να γίνει, ανεξάρτητα με το εάν εν τέλει η ιδιωτική ασφάλιση αποφασίσει να διευρύνει την παρουσία της στον πρωτογενή τομέα.
Η σπουδαιότητα σε ό,τι αφορά τη γεωργική ασφάλιση δεν περιορίζεται στην εξασφάλιση του εισοδήματος των παραγωγών, αλλά στην εξασφάλιση της επισιτιστικής συνέχειας. Η θωράκιση έναντι της επισιτιστικής κρίσης δεν αφορά μονάχα τη νέα τεχνολογία και την έρευνα. Τα δεδομένα υπάρχουν και είναι σαφή: η παγκόσμια ζήτηση τροφίμων θα διπλασιαστεί μέχρι το 2050. Η κλιματική αλλαγή θέτει σε κίνδυνο τη βιώσιμη προσφορά τροφίμων για την ικανοποίηση αυτής της ζήτησης. Η παραγωγή τροφίμων σε τροπικές και υποτροπικές χώρες, ιδίως στην Αφρική νοτίως της Σαχάρας, κινδυνεύει ιδιαίτερα από την κλιματική αλλαγή, και μια μεγάλη επισιτιστική κρίση σε αυτές τις περιοχές θα έχει επιπτώσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η αυξανόμενη ανάγκη για επισιτιστική ασφάλεια αναμένεται να αυξήσει τη ζήτηση για ασφαλιστήρια συμβόλαια. Οι δύο μείζονες κίνδυνοι στον γεωργικό τομέα είναι ο κίνδυνος τιμών, που οφείλεται στην αστάθεια των τιμών στην αγορά και στον κίνδυνο παραγωγής που οφείλεται σε αμφιβολία σχετικά με την ποσότητα παραγωγής που θα αποφέρουν οι πρωτογενείς παραγωγοί από τις τρέχουσες δραστηριότητες τους.
Στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο οικονομικό «νοικοκύρεμα» του ΕΛΓΑ, με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης να νομοθετεί την περικοπή των αποζημιώσεων εξετάζοντας παράλληλα τον εξορθολογισμό των εισφορών ανά καλλιέργεια. Υπενθυμίζεται ότι η αποζημίωση πλέον δεν μπορεί να υπερβαίνει συνολικά ανά δικαιούχο και ανά έτος τις 70.000 ευρώ (ανώτατο ποσό για 100% ζημιά στην παραγωγή), όριο που διπλασιάζεται (140.000 ευρώ) χωρίς αντίστοιχη μείωση των εισφορών, ειδικά για τις καλλιέργειες που καλλιεργούνται σε δύο περιόδους (εαρινή και φθινοπωρινή) του ιδίου έτους - όταν από το 2016 το ανώτατο όριο αποζημίωσης είχε οριστεί σε 250.000 ευρώ, με ανάλογη τότε αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών.
Παράλληλα, έχει ζητηθεί η δημιουργία ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος όπου θα καταγράφονται οι καταστροφές στην παραγωγή (από φυσικά φαινόμενα, ακραίες καιρικές συνθήκες ή τυχόν ασθένειες) και κατόπιν επεξεργασίας των στοιχείων θα δίνει τη δυνατότητα αξιολόγησης της ζημιάς και υπολογισμού της αποζημίωσης. Με βάση τους αρχικούς σχεδιασμούς το ψηφιακό αυτό «εργαλείο» θα ανατεθεί στον ΕΛΓΑ εντός της επόμενης χρονιάς και πιθανότατα με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ.
Ο ψηφιακός εκσυγχρονισμός του δημόσιου φορέα ασφάλισης σίγουρα θα βοηθήσει στην προσέλκυση των ιδιωτικών εταιρειών. Ωστόσο για τους παραγωγούς η εξέταση της επιλογής της ιδιωτικής ασφάλισης συνοδεύεται με το εάν είναι εφικτή μια πρακτική επιδότησης ασφαλίστρων και γενικά εάν μπορούν να δοθούν κίνητρα στους παραγωγούς ώστε να στρέψουν το βλέμμα και στην ιδιωτική εναλλακτική. Τα δείγματα πάντως σε ό,τι αφορά την προαιρετική ασφάλιση των αγροτών και σε ασφαλιστικές επιχειρήσεις, που ισχύει εδώ και μία δεκαετία, δεν είναι ενθαρρυντικά ως προς τη διάθεση των παραγωγών να στραφούν σε ιδιωτικές εταιρείες.
Αυτό που θα πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι το ζήτημα της σωστής διαχείρισης των κινδύνων στον πρωτογενή τομέα δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά ταλανίζει πολλές αγορές. Τα υφιστάμενα μοντέλα είναι πολλά και κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι κάποια χώρα έχει καταφέρει να βρει τη χρυσή τομή. Όπως έχει επισημάνει σε άρθρο του στην «Ν» ο καθηγητής Ασφαλιστικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς Μιλτιάδης Νεκτάριος, «κανένα κρατικό πρόγραμμα ασφάλισης διεθνώς δεν έχει καταφέρει να καλύψει το άθροισμα των αποζημιώσεων και των λειτουργικών δαπανών με τα εισπραχθέντα ασφάλιστρα. Ακόμα και στο καλύτερα οργανωμένο σύστημα αγροτικών ασφαλίσεων των ΗΠΑ υπάρχουν σοβαρά προβλήματα άνισης μεταχείρισης των μικρομεσαίων μονάδων (από το σύνολο των 3 εκατ. αγροτικών εκμεταλλεύσεων, μόνο οι μεγαλύτερες 400.000 μονάδες επωφελούνται από το κρατικά επιδοτούμενο σύστημα αγροτικών ασφαλίσεων) και χαμηλής αποδοτικότητας (οι αποζημιώσεις και τα έξοδα υπερβαίνουν τα ασφάλιστρα κατά τουλάχιστον 2,5 φορές την τελευταία εικοσαετία). Στις αναπτυγμένες οικονομίες, το κράτος παρεμβαίνει στις αγροτικές ασφαλίσεις είτε ως πρωτασφαλιστής, είτε ως αντασφαλιστής, είτε με την επιδότηση ασφαλίστρου όταν επιδιώκεται η ενεργός ανάμιξη της ιδιωτικής ασφαλιστικής αγοράς. Κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας σε αυτά τα προγράμματα είναι η έκταση της ασφαλιστικής κάλυψης: στις ΗΠΑ το 90% της καλλιεργήσιμης γης είναι ασφαλισμένο, στο Ισραήλ το 90%, στη Γαλλία το 20%, στην Ιταλία το 18%, στην Ισπανία το 26%, στην Κίνα το 10% και στην Τουρκία το 3%. Στην Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι οι κοινοτικές επιδοτήσεις των αγροτικών ασφαλίσεων ανέρχονται στο 33% των συνολικών ασφαλίστρων, η σχετική ασφαλιστική διείσδυση είναι χαμηλή σε σχέση με τις άλλες αναπτυγμένες χώρες. Η μέση ασφαλιστική διείσδυση για τις αγροτικές ασφαλίσεις στις αναπτυγμένες χώρες είναι 2% του αγροτικού ΑΕΠ, ενώ για τις αναπτυσσόμενες χώρες είναι μόλις 0,2% του αγροτικού ΑΕΠ».
Ενδεχομένως μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία που θα συντόνιζε έναν ενιαίο μηχανισμό να ήταν μια διέξοδος. Ωστόσο αυτό είναι ένα πεδίο που σε επίπεδο Βρυξελλών ακόμα συζητείται. Οι επιχειρούμενες αλλαγές στο μοντέλο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής ίσως μπορεί να θεωρηθούν ως μια πρώτη προσέγγιση προκειμένου να δημιουργηθεί ένα νέο πλαίσιο αξιόπιστων και αντικειμενικών εκτιμήσεων, με στόχο την ταχύτερη αποζημίωση και την εξασφάλιση του εισοδήματος των παραγωγών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για την ερχόμενη προγραμματική περίοδο (νέα ΚΑΠ 2021-2027) σχεδιάζεται η ένταξη δράσης από Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) νέου ασφαλιστικού προγράμματος για παροχή εγγυημένου εισοδήματος. Η βασική φιλοσοφία είναι το πρόγραμμα αυτό να χρηματοδοτεί τον αγρότη όταν παρατηρείται μείωση του μέσου εισοδήματος με το ειδικό Μέτρο του ΠΑΑ. Το πρόγραμμα αναμένεται να το «τρέξει» ο ΕΛΓΑ. Δηλαδή θα γίνεται ασφάλιση των αγροτών όχι μόνο για το αγροτικό κεφάλαιο, αλλά και για την παροχή εγγυημένου εισοδήματος (άρθρο 36: Διαχείριση Κρίσεων του Καν. ΕΕ 1305/2013). Η εν λόγω ασφάλιση θα είναι προαιρετική με πρόσθετο κόστος ετήσιας συνδρομής για τον κάθε αγρότη. Μέσω του ΠΑΑ θα υπάρχει συγχρηματοδότηση και επιχορήγηση του ασφαλίστρου.
Παγκόσμια αγορά γεωργικής ασφάλισης
Σε ό,τι αφορά την εικόνα που εμφανίζει η παγκόσμια βιομηχανία ασφάλισης καλλιεργειών, το 2019 «παρήγαγε» 34,05 δισεκατομμύρια δολάρια και εκτιμάται ότι έως το 2027 θα αυξηθεί στα 53,02 δισεκατομμύρια δολάρια, καταγράφοντας αύξηση 6,1% στον δείκτη μέτρησης απόδοσης (CARG) από το 2020 έως το 2027. Αυτή η εκτίμηση περιλαμβάνεται στην έκθεση με τίτλο «Crop Insurance Market by Coverage (Multi-peril Crop Insurance [MPCI] and Crophail Insurance) και Channel Distribution (Banks, Insurance Companies, Brokers/Agents, and Other): Global Opportunity Analysis and Industry Forecast, 2020-2027» που δημοσίευσε πρόσφατα η Allied Market Research.
Με βάση την έκθεση, ο τομέας κάλυψης πολλαπλών κινδύνων καλλιέργειας (MPCI) συνέβαλε στο μεγαλύτερο μερίδιο το 2019, αντιπροσωπεύοντας περισσότερα από τα δύο τρίτα της παγκόσμιας αγοράς ασφάλισης καλλιεργειών και αναμένεται να διατηρήσει την ηγετική του θέση κατά τη διάρκεια της περιόδου πρόβλεψης. Επιπλέον, αυτός ο τομέας εκτιμάται ότι παρουσιάζει τον υψηλότερο δείκτη μέτρησης απόδοσης (CARG) 7,1% από το 2020 έως το 2027.
Η Βόρεια Αμερική αντιπροσώπευε το μεγαλύτερο μερίδιο των άνω των δύο πέμπτων της παγκόσμιας αγοράς ασφάλισης καλλιεργειών το 2019 και αναμένεται να συνεχίσει την ηγετική της θέση έως το 2027. Ωστόσο, η Ασία-Ειρηνικός αναμένεται να σημειώσει το υψηλότερο CAGR 7,9% από το 2020 έως το 2027, λόγω της αύξησης της δραστηριότητας γεωργικής παραγωγής και της υιοθέτησης προηγμένων τεχνολογιών στην περιοχή.
Σύμφωνα με τους αναλυτές, η άνοδος στις ψηφιακές πρωτοβουλίες για την ασφάλιση καλλιεργειών και οι υποστηρικτικές κυβερνητικές πρωτοβουλίες όπως οι επιδοτήσεις οδηγούν στην ανάπτυξη της παγκόσμιας αγοράς ασφάλισης καλλιεργειών. Ωστόσο, το υψηλό κόστος των πριμοδοτήσεων και η έλλειψη ευαισθητοποίησης των αγροτών εμποδίζουν την ανάπτυξη της αγοράς. Από την άλλη πλευρά, το ανεκμετάλλευτο δυναμικό στις αναδυόμενες χώρες και η επέκταση των υπηρεσιών δημιουργούν νέες ευκαιρίες τα επόμενα χρόνια.
Η παράμετρος της κρίσης COVID 19
Η ζήτηση για ασφάλιση καλλιεργειών έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid19 λόγω της διαταραγμένης αλυσίδας εφοδιασμού και των επιπτώσεων στα έσοδα από καλλιέργειες σε μεγάλες χώρες όπως η Ινδία και η Βραζιλία. Λόγω της ανεπάρκειας των εργαζομένων για συγκομιδή και άλλες δραστηριότητες, παρεμποδίστηκαν και οι δραστηριότητες παραγωγής φυτών, οι οποίες με τη σειρά τους αύξησαν την ανάγκη για ασφάλιση καλλιέργειας. Η ανάγκη αναμόρφωσης ενός κανονιστικού πλαισίου για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι ασφαλιστές και οι υπεύθυνοι για την υιοθέτηση της πολιτικής προέκυψε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής καλούνται να εστιάσουν τις προσπάθειές τους στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.
Η πανδημία COVID-19 απέδειξε ότι η ανθεκτικότητα και η διαχείριση των κινδύνων πρέπει να είναι συνεπείς προτεραιότητες για όλες τις επιχειρήσεις, και ιδίως τον αγροτικό τομέα. Η απογραφή των πιθανών κινδύνων τώρα και ο προγραμματισμός μακροπρόθεσμα είναι ζωτικής σημασίας για να διασφαλιστεί ότι η αγροτική βιομηχανία θα παραμένει σε καλή κατάσταση. Ο κ. Chris Lewis, ειδικός γεωργίας στη βρετανική Marsh Commercial, σε άρθρο του σημειώνει ότι «αυτή η πανδημία έχει προσαρμόσει την αντίληψη των κινδύνων στους οποίους εκτίθενται οι γεωργικές επιχειρήσεις, αλλά έχει επίσης χρησιμεύσει ως ένας μεγαλύτερος σκοπός της ενίσχυσης της καλύτερης κατανόησης του πόσο σημαντικά -και απαραίτηταείναι ο μετριασμός και η ανθεκτικότητα του κινδύνου. Η απόδοση του χρόνου που επενδύεται στον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό, με τη βοήθεια εξειδικευμένης καθοδήγησης, θα εξασφαλίσει τελικά τα προς το ζην και θα επιτρέψει στον κλάδο να ευδοκιμήσει». Ο ίδιος επισημαίνει ενδεικτικούς κινδύνους που μπορεί να προκύψουν μετά το πέρας της πανδημίας του κορονοϊού, και πώς οι αγροτικές επιχειρήσεις μπορούν να προετοιμαστούν για την αποφυγή πιθανών παγίδων, τώρα και μακροπρόθεσμα. Πιο συγκεκριμένα:
Η γεωργία είναι μια επικίνδυνη βιομηχανία, με έναν στους πέντε θανατηφόρους τραυματισμούς σε εργαζόμενους να συμβαίνουν μόνο στη γεωργία. Οι αγρότες πρέπει να λάβουν υπόψη τις «ώρες αιχμής» του έτους, όπου η αυξημένη ζήτηση ή οι πιέσεις χρόνου θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε θέματα υγείας και ασφάλειας. Οι έκτακτοι εργαζόμενοι κατά τη φάση συγκομιδής, για παράδειγμα, μπορεί να είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τις πρακτικές ασφάλειας και τα μηχανήματα και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να λάβουν πλήρη εκπαίδευση κατά την έναρξη της εργασίας τους για να μειώσουν τον αριθμό των ατυχημάτων.
Οι καλλιέργειες κινδυνεύουν να αποτύχουν χωρίς εποχιακή βροχόπτωση. Με την επισιτιστική ασφάλεια να έχει υιοθετήσει μια πλατφόρμα, οι αγρότες έχουν την ευθύνη να διασφαλίσουν ότι εκείνοι που διέπουν τα υδάτινα ρεύματα λαμβάνουν μέτρα όπου χρειάζεται. Η προληπτική διαχείριση γης, όπως η συντήρηση των τάφρων, η εκκένωση αποστράγγισης, η χρήση καλλιεργειών κάλυψης και η λεκάνη απορροής νερού μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη ζημιών σε περιουσιακά στοιχεία και επιχειρηματικές δραστηριότητες. Η κάλυψη πλημμυρών είναι ζωτικής σημασίας και υπάρχουν νέες επιλογές βάσει συμβάντων που μπορούν να είναι χρήσιμες σε πιο ακραίες συνθήκες.
Λόγω της μείωσης της καθημερινής επιχειρηματικής δραστηριότητας, η ρουτίνα κλοπής τρακτέρ είναι πιθανό να μειωθεί καθώς οι αγορές καθίστανται λιγότερο «προσιτές» στους κλέφτες. Ωστόσο, τα κενά πορτοφόλια οδηγούν τους εγκληματίες να εξερευνήσουν πιο δημιουργικές μεθόδους, τώρα δηλαδή με τη μορφή απάτης, είτε πρόκειται για μη γνήσια τηλεφωνική κλήση είτε για ύποπτα διατυπωμένα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σχετικά με πιθανή επιστροφή φόρου. Οι εγκληματίες του κυβερνοχώρου θα κάνουν ό,τι μπορούν για να εκμεταλλευτούν αυτήν την κατάσταση για το προσωπικό τους όφελος. Χωρίς τη σωστή ασφαλιστική κάλυψη και ισχυρά μέτρα πρόληψης κλοπής, ένα περιστατικό μπορεί ξαφνικά να εξασθενίσει τις καθημερινές πράξεις. Όσον αφορά την προστασία των λειτουργικών περιουσιακών στοιχείων, η χρήση ακινητοποιητών ή ιχνηλατών σε οχήματα ή με παθητικούς αισθητήρες υπέρυθρης ακτινοβολίας (PIR) με φωτισμό ασφαλείας γύρω από κτίρια, πύλες ασφαλείας και υψηλή αντιστάθμιση, μπορούν όλοι να αποτρέψουν τους κλέφτες από την παράβαση.
Ειδικά για τη βρετανική αγορά, μια από τις μεγαλύτερες μετα-πανδημικές προκλήσεις που θα μπορούσαν να επαναπροσδιορίσουν τον γεωργικό τομέα θα είναι η νέα νομοθεσία. Η βιομηχανία αντιμετωπίζει το νομοσχέδιο για τη γεωργία, μια από τις μεγαλύτερες αλλαγές πολιτικής για μια γενιά. Μαζί με τις εμπορικές συμφωνίες Brexit, η γεωργική βιομηχανία θα πρέπει να υιοθετήσει διαφοροποίηση, καινοτομία και αυξημένη περιβαλλοντική ευθύνη. Οι αγρότες θα πρέπει να εξισορροπήσουν τις νέες απαιτήσεις με τη διατήρηση του κύριου ρόλου τους ως παραγωγών τροφίμων. Ωστόσο, οι όποιες εξελίξεις στη Βρετανία θα έχουν αντίκτυπο σε όλες τις χώρες παραγωγούς και στην ελληνική και αυτό είναι μια παράμετρος που επίσης θα πρέπει να απασχολεί και να προσμετρηθεί εφεξής στο πλέγμα της διαχείρισης κινδύνων στον εγχώριο πρωτογενή τομέα.