Η Δρ. Βασω Κοτρώνη, Διευθύντρια Ερευνών, Επιχειρησιακή Μονάδα ΜΕΤΕΟ, Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης, Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, εξηγεί απαντώντας στις ερωτήσεις της «Ν» τι είναι, πως λειτουργεί και ποια είναι τα οφέλη του DISARM.
Της Τέτης Ηγουμενίδη
[email protected]
Η τεχνολογία γίνεται αρωγός στην πρόληψη και αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών με το ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο DISARM - Drought and fIre ObServatory and eArly waRning systeM, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Διακρατικής Συνεργασίας Interreg V-B "Balkan-Mediterranean 2014-2020" με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και Εθνικούς πόρους των συμμετεχουσών χωρών.
Ο βασικός σκοπός του DISARM αφορά στην ανάπτυξη και επιχειρησιακή λειτουργία ενός συνόλου υπηρεσιών για την παρακολούθηση και πρόγνωση του κινδύνου εκδήλωσης και την πρόγνωση εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών, ολοκληρωμένων σε ένα σύστημα έγκαιρης και έγκυρης προειδοποίησης.
Το πρόγραμμα συντόνισε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και συγκεκριμένα η επιχειρησιακή μονάδα ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών με επικεφαλής την Διευθύντρια Ερευνών Δρ. Βασιλική Κοτρώνη.
Η Δρ. Βασω Κοτρώνη, Διευθύντρια Ερευνών, Επιχειρησιακή Μονάδα ΜΕΤΕΟ, Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης, Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, εξηγεί απαντώντας στις ερωτήσεις της «Ν» τι είναι, πως λειτουργεί και ποια είναι τα οφέλη του DISARM:
Ερ: Τι είναι το ερευνητικό πρόγραμμα DISARM και ποιος ο προϋπολογισμός του;
Το DISARM χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Διακρατικής Συνεργασίας Interreg Balkan - Mediterranean 2014-2020 με συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και Εθνικούς πόρους των συμμετεχουσών χωρών. Ο προϋπολογισμός του έργου ήταν 1.028.547 ευρώ.
Ερ: Ποιοι είναι οι στόχοι του προγράμματος;
Ο βασικός σκοπός του DISARM αφορά στην ανάπτυξη και επιχειρησιακή λειτουργία ενός συνόλου υπηρεσιών για την παρακολούθηση και πρόγνωση του κινδύνου εκδήλωσης, και την πρόγνωση εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών, ολοκληρωμένων σε ένα σύστημα έγκαιρης και έγκυρης προειδοποίησης. Οι υπηρεσίες που αναπτύχθηκαν είναι βασισμένες σε τεχνολογίες δορυφορικής παρατήρησης και σε εξειδικευμένες μετεωρολογικές προγνώσεις και προγνώσεις εξάπλωσης μετώπου δασικής πυρκαγιάς με σκοπό να υποστηριχθούν οι ενδιαφερόμενες αρχές στην καλύτερη πρόληψη και αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Η παροχή ενός καινοτόμου, ολοκληρωμένου συστήματος παρατήρησης και έγκαιρης προειδοποίησης αποτελεί εργαλείο για την προστασία του περιβάλλοντος και, κατά συνέπεια, την υποστήριξη της αειφόρου ανάπτυξης στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου.
Ερ: Πως λειτουργεί ποια είναι τα τεχνολογικά του εργαλεία και ποια η πρακτική του εφαρμογή;
Στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου DISARM έχει αναπτυχθεί ολοκληρωμένο σύστημα έγκαιρης και έγκυρης προειδοποίησης για τη υποστήριξη φορέων και πολιτών για δασικές πυρκαγιές που περιλαμβάνει:
• Εκτίμηση επικινδυνότητας δασικών πυρκαγιών: βασίζεται στον υπολογισμό σειράς πυρο-μετεωρολογικών δεικτών. Οι δείκτες υπολογίζονται καθημερινά με βάση υψηλής ανάλυσης αριθμητικές προγνώσεις που εκτελούνται επιχειρησιακά από τους εταίρους του έργου αλλά και με βάση τις παρατηρήσεις των μετεωρολογικών σταθμών των εταίρων.
• Πλατφόρμα δορυφορικού εντοπισμού και παρακολούθησης εστιών πυρκαγιάς: βασίζεται σε αλγόριθμο αναγνώρισης πιθανών εστιών δασικών πυρκαγιών. Ο αλγόριθμος συνδυάζει δορυφορικά και γεωγραφικά δεδομένα και υποδεικνύει περιοχές όπου υπάρχει πιθανή εστία φωτιάς. Το αποτέλεσμα παρουσιάζεται με μορφή δυναμικού χάρτη στην ιστοσελίδα του προγράμματος όπου ο χρήστης μπορεί να πάρει πληροφορία σχετικά με την ώρα και την ακριβή θέση εντοπισμού της πυρκαγιάς.
• Εξειδικευμένο σύστημα πρόγνωσης εξάπλωσης δασικής πυρκαγιάς IRIS: βασίζεται στο μοντέλο WRF-SFIRE και παρέχει τη δυνατότητα πρόγνωσης της εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών, παρέχοντας υπερ-υψηλής ανάλυσης προγνώσεις του ανεμολογικού πεδίου, της ταχύτητας εξάπλωσης, της έντασης και της περιμέτρου της πυρκαγιάς, για τις επόμενες 24 ώρες. Η εφαρμογή του IRIS στην Ελλάδα απέδειξε ότι το συγκεκριμένο προγνωστικό σύστημα μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Πέρα από το στάδιο της αντιμετώπισης μιας πυρκαγιάς, το IRIS μπορεί να αξιοποιηθεί και ως εργαλείο για την πρόληψη, συνεισφέροντας στο σχεδιασμό αντιπυρικών στρατηγικών.
• Πλατφόρμα αξιολόγησης κινδύνου δασικών πυρκαγιών στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής: βασίζεται στην ανάλυση δεδομένων περιοχικών κλιματικών μοντέλων για διάφορα μελλοντικά σενάρια εκπομπών που διατίθενται από την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία EURO-CORDEX και παρέχει μεταξύ άλλων μελλοντικές προβλέψεις επικινδυνότητας εκδήλωσης πυρκαγιάς για τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Κύπρο.
Η περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνει ευάλωτα οικοσυστήματα εκτεθειμένα σε εκτεταμένες περιόδους ξηρασίας και σε δασικές πυρκαγιές των οποίων η συχνότητα αναμένεται να ενταθεί περαιτέρω από την κλιματική αλλαγή. Ως εκ τούτου, η συνδυασμένη χρήση επιχειρησιακών προγνώσεων κινδύνου πυρκαγιάς και προγνώσεων διάδοσης μετώπου πυρκαγιάς, μπορούν να παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για την υποστήριξη λήψης αποφάσεων από τις υπηρεσίες πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών. Το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης DISARM στοχεύει σε τέσσερις κύριες ομάδες χρηστών:
(α) Τοπικές δημόσιες αρχές, οι οποίες θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τις προγνώσεις κινδύνου πυρκαγιάς με τη δημιουργία και τον προγραμματισμό πιο αποτελεσματικών στρατηγικών·
β) Υπηρεσίες πολιτικής προστασίας και πυροσβεστικές υπηρεσίες, οι οποίες βασιζόμενες στην στη σχεδόν σε πραγματικό χρόνο παρακολούθηση της δραστηριότητας πυρκαγιάς και στη μοντελοποίηση της εξάπλωσης των πυρκαγιών, όχι μόνο θα μπορούσαν να αυξήσουν σημαντικά την ικανότητά τους να καταπολεμούν τις πυρκαγιές, αλλά και να ενημερώνουν και να προστατεύουν τον πληθυσμό που κινδυνεύει ·
(γ) Ενδιαφερόμενα μέρη του ιδιωτικού τομέα, και
(δ) Το ευρύ κοινό, το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις παρεχόμενες πληροφορίες ως μέσο της δικής τους προστασίας από πιθανές απειλές.
Ερ: Ποιοι είναι οι φορείς υλοποίησης και λειτουργίας του;
Το πρόγραμμα συντόνισε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και συγκεκριμένα η επιχειρησιακή μονάδα ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Εταίροι του έργου ήταν οι παρακάτω φορείς:
• National Institute of Meteorology and Hydrology -ΝΙΜΗ, Βουλγαρία
• Τμήμα Μετεωρολογίας, Κύπρος
• Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
• The Cyprus Institute - CyI, Κύπρος
Ιδιαίτερα στην Ελλάδα υπήρξε στενή συνεργασία με το Πυροσβεστικό Σώμα (ΠΣ) με το οποίο έχει υπογραφεί και σχετικό Μνημόνιο Συνεργασίας με σκοπό τη συμβολή στην ενημέρωση και την ανάπτυξη υπηρεσιών για την υποστήριξη του έργου του ΠΣ όσον αφορά στην παρατήρηση και προειδοποίηση σε θέματα φυσικών καταστροφών από καιρικά φαινόμενα και δασικές πυρκαγιές, αλλά και στην αμφίδρομη ενημέρωση σε σχετικά θέματα, με σκοπό το κοινό όφελος των δυο εμπλεκομένων φορέων.
Ερ: Πρακτικά πως βοηθάει στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών;
Τo εξειδικευμένο σύστημα πρόγνωσης εξάπλωσης δασικής πυρκαγιάς εφαρμόζεται για εκείνες τις δασικές πυρκαγιές για τις οποίες το Πυροσβεστικό Σώμα εκτιμά ότι υπάρχει ενδεχόμενο επικίνδυνης εξέλιξής τους. Η εκκίνηση του συστήματος ελέγχεται από τους αξιωματικούς του ΠΣ μέσω μιας εφαρμογής την οποία ανέπτυξε η επιχειρησιακή μονάδα ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Αυτή η εφαρμογή επιτρέπει στους αξιωματικούς του ΠΣ να περιηγηθούν στον χάρτη της Ελλάδας και να ζητήσουν την ενεργοποίηση του συζευγμένου συστήματος IRIS κάνοντας απλώς κλικ στον χάρτη, παρέχοντας τις συντεταγμένες και τον χρόνο έναρξης της πυρκαγιάς. Αμέσως μετά ενεργοποιείται στην υπολογιστική υποδομή του ΜΕΤΕΟ/ΕΑΑ το σύστημα IRIS και πραγματοποιείται η πρόγνωση εξάπλωσης της δασικής πυρκαγιάς. Οι προγνώσεις κοινοποιούνται στο ΠΣ μέσω email σε υπόβαθρα χαρτών Google Earth. Σε περίπου 15 - 20 λεπτά από την ενεργοποίηση παρέχεται πρόγνωση 6ωρών και σε 1 ώρα πρόγνωση εξάπλωσης 24 ωρών για την πυρκαγιά για την οποία έγινε η ενεργοποίηση. Ολόκληρη η αλυσίδα εκτέλεσης του IRIS είναι πλήρως αυτοματοποιημένη, ελέγχεται όμως πάντα από το επιστημονικό προσωπικό της μονάδας ΜΕΤΕΟ.
Στο ΠΣ με αυτοματοποιημένη διαδικασία αποστέλλονται και όλες οι μετρήσεις από το δίκτυο αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών που λειτουργεί η επιχειρησιακή μονάδα ΜΕΤΕΟ/ΕΑΑ. Αξίζει να τονιστεί ότι το δίκτυο αυτό είναι το πυκνότερο δίκτυο αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών στην Ελλάδα σήμερα.
Ερ: Ποια τα οφέλη του ευρύτερα;
Η υποστήριξη του DISARM μέσω του χρηματοδοτικού πλαισίου Interreg Balkan-Mediterranean, επέτρεψε όχι μόνο τη στενή συνεργασία επιστημονικών φορέων από τρεις χώρες (Ελλάδα, Βουλγαρία και Κύπρος) αλλά και την χρηματοδότηση κρίσιμων υποδομών και στις τρεις χώρες. Ειδικότερα στη Ελλάδα, μέσω της χρηματοδότησης η επιχειρησιακή μονάδα ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών:
• ενίσχυσε το δίκτυο αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών που λειτουργεί με 10 νέους σταθμούς
• αναβάθμισε σημαντικά και την υπολογιστική υποδομή της, ώστε να καλυφθούν οι επιχειρησιακές απαιτήσεις των εξειδικευμένων μετεωρολογικών προγνώσεων αλλά του συστήματος ταχείας απόκρισης εξάπλωσης πυρκαγιάς IRIS.
Στο πλαίσιο του έργου αποκτήθηκε μία κοινή άποψη για την ολιστική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών και έγινε διαμοιρασμός εμπειρίας και τεχνογνωσίας αλλά και παραγωγή νέας γνώσης εργαλείων και υπηρεσιών απαραίτητων για την υποστήριξη της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών και την προστασία της ανθρώπινης ζωής αλλά και των υποδομών.
Ερ: Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι ενημερωμένο και οργανικά ζωντανό, δηλαδή αλλάζει με τα ακραία καιρικά φαινόμενα ειδικότερα αυτή την περίοδο που είναι πάρα πολλά; Δηλαδή με λίγα λόγια εξελίσσεται και μεταλλάσσεται σε σχέση με τις περιβαλλοντικές αλλαγές; (άνεμοι, κεραυνοί, αυξημένες θερμοκρασίες πέραν των ορίων κλπ).
Παρόλο που το πρόγραμμα δεν συνδέεται άμεσα με την κλιματική αλλαγή, αυτό που λαμβάνουμε υπόψη συνεχώς είναι πιθανές αλλαγές που έχουμε από έτος σε έτος στην κατανομή της βλάστησης/καύσιμης ύλης. Επομένως με το τέλος της κάθε αντιπυρικής περιόδου, εκκινεί συστηματική καταγραφή της βλάστησης στην Ελλάδα, μέσω ανάλυσης δορυφορικών παρατηρήσεων, ώστε να ληφθούν υπόψη ποιες δασικές περιοχές έχουν καεί κάθε έτος. Με τον τρόπο αυτό οι χάρτες καύσιμης ύλης για χρήση στην επόμενη χρονιά είναι πάντα ενημερωμένοι.
Ερ: Το έργο έχει φτάσει στο «ταβάνι» του ή έχει χώρο εξέλιξης και θα συνεχίσει να αναπτύσσεται στο εγγύς μέλλον;
Όχι δεν έχει φτάσει το ταβάνι του! Όπως συμβαίνει σε όλα τα επιχειρησιακά εργαλεία, η μονάδα ΜΕΤΕΟ κάνει συστηματικά πιστοποίηση των προγνώσεων ώστε να εντοπιστούν πιθανά προβλήματα και σφάλματα. Ταυτόχρονα, το επιστημονικό δυναμικό της μονάδας ΜΕΤΕΟ δουλεύει ήδη για τη βελτίωση του συστήματος και ειδικά του εργαλείου IRΙS. Ευελπιστούμε ότι μέσα στα επόμενα δύο χρόνια το IRIS θα έχει εξελιχθεί ώστε να λαμβάνει υπόψη του και άλλους παράγοντες όπως πχ. οι ριπές του ανέμου οι οποίες από τη διεθνή εμπειρία είναι γνωστό ότι συμβάλλουν σημαντικά στην εξάπλωση μιας δασικής πυρκαγιάς. Μόνο η συνεχής ανάπτυξη και βελτίωση των προγνωστικών εργαλείων μπορεί να εξασφαλίσει την επιτυχή τους χρήση στο μέλλον.