Mας επισημάνθηκε - όχι άδικα- πώς στο τελευταίo σημείωμα αυτής της στήλης πήγαμε να ξεμπλέξουμε «πολύ εύκολα» με το τι μπορεί να σημαίνει η μεσαία τάξη για τους σχεδιασμούς πολιτικής - που ξεκινούν άμεσα, και μάλιστα με φορολογικό υπόβαθρο εν όψει ΔΕΘ, αφού όμως ήδη τέθηκαν στο τραπέζι με την Ενδιάμεση Έκθεση Πισσαρίδη, γράφει ο Αντώνης Παπαγιαννίδης.
Από την έντυπη έκδοση
Του Α.Δ. Παπαγιαννίδη
[email protected]
Mας επισημάνθηκε - όχι άδικα- πώς στο τελευταίo σημείωμα αυτής της στήλης πήγαμε να ξεμπλέξουμε «πολύ εύκολα» με το τι μπορεί να σημαίνει η μεσαία τάξη για τους σχεδιασμούς πολιτικής - που ξεκινούν άμεσα, και μάλιστα με φορολογικό υπόβαθρο εν όψει ΔΕΘ, αφού όμως ήδη τέθηκαν στο τραπέζι με την Ενδιάμεση Έκθεση Πισσαρίδη. Διερωτηθήκαμε κατά πόσον θα προσεγγισθεί η μεσαία τάξη ως διεκδίκηση ανόδου, όπως -συμπληρώνουμε- λειτούργησε τις πρώτες δεκαετίες της Μεταπολίτευσης ή αν θα λειτουργήσει ως καίριος συντελεστής της κατοχύρωσης κεκτημένων/ως άρνηση κάθε (περαιτέρω) διακινδύνευσης μετά τα χρόνια ανώμαλης προσγείωσης των μνημονίων. Και παραπέμπουμε στην ανάλυση του Φοίβου Καρζή στο βιβλίο του «Το Μεσαίο Κενό: η Ακμή και η Κρίση της Μεσαίας Τάξης» (στις Εκδόσεις Παπαδόπουλος) που με κοινωνιολογικό υπόβαθρο αναζητά τέτοια στοιχεία ανασυγκρότησης της μεσαίας τάξης που να εγκαταστήσουν στο προσκήνιο μια «κεντρομόλο κοινωνία», συγχρονισμένη με τον βηματισμό της Δύσης και ιδίως της Ευρώπης.
Η πολιτική χρήση της συζήτησης γύρω από τη μεσαία τάξη, όπως μάλιστα φάνηκε να δικαιώνεται ευθέως στις κάλπες τόσο στις εκλογές του 2015 (με την «τιμωρητική» λειτουργία του ΕΝΦΙΑ) όσο και σε εκείνες του 2019 (μετά την «ταξική μεροληψία» της φορολογίας των μέτρων επιδοματικής πολιτικής του 2018-19), δεν μπορεί/δεν πρέπει να εκτοπίσει από τα ραντάρ μας τις βαθύτερες κινήσεις - ας πούμε το πώς η «παραδοσιακή» μεσαία τάξη δείχνει να βρίσκει πατήματα στήριξης και μάλιστα η αντίστοιχη επιχειρηματικότητα να μεταλλάσσεται αναζητώντας την επιβίωση (μην παραβλέπουμε εδώ την «επιχειρηματικότητα ανάγκης»), ενώ ταυτόχρονα η νέα μικρομεσαία αστική τάξη των επιστημονικών επαγγελμάτων, που είχε φθάσει το 2009 να έχει ένα ενδιαφέρον εισοδηματικό επίπεδο, δεν παύει να συμπιέζεται. [Εδώ αξίζει να αναφερθεί κανείς σ’ ένα λίγο παλιότερο βιβλίο, εκείνο της Βάλιας Αρανίτου, «Η Μεσαία Τάξη στην Ελλάδα την εποχή των Μνημονίων: Μεταξύ κατάρρευσης και ανθεκτικότητας», στις Εκδόσεις Θεμέλιο.]
Για τους φίλους που έσπευσαν να μας «προσγειώσουν», καλώντας μας να δεχθούμε τον ορισμό -για την Ελλάδα πάντως- της μεσαίας τάξης με βάση την ψαλίδα που έχει επικρατήσει, διεθνώς, με διαθέσιμο εισόδημα ανάμεσα στο 75% και το 200% του διαμέσου εισοδήματος (δηλαδή εκείνου που αφήνει πάνω του και κάτω του τον ίδιο αριθμό νοικοκυριών), και καταλήγει με 54% των Ελλήνων σ’ αυτόν τον ορισμό του μεσαίου, με 1/3 στη χαμηλότερη εισοδηματική τάξη (απ’ αυτούς, οι μισοί κάτω από το όριο της φτώχειας), έχουμε κάποιες άβολες προσαρμογές. Πέρα, δηλαδή, από τη βύθιση του διάμεσου εισοδήματος από τις 30 χιλιάδες ευρώ ετησίως το 2009-10, στο χείλος της κρίσης, στις 19 χιλιάδες το 2014 και σε ανήφορο προς τις 20 χιλιάδες μετά την έξοδο από τα μνημόνια/2018, που αφήνει συνεπώς στις ημέρες μας τη μεσαία τάξη μεταξύ κάτι λιγότερο από 15 χιλιάδες ετησίως (για 4μελή οικογένεια, 2 ενήλικες + 2 παιδιά) και μέχρι σχεδόν 40 χιλιάδες.
Ποιες οι άβολες προσαρμογές που εννοούμε; Πρώτη και κύρια… τι θα πει εισόδημα, στην Ελλάδα του 2020 αλλά και γενικά στις τελευταίες δεκαετίες. Δεύτερον, τι θα πει διαθέσιμο εισόδημα - αληθινά. Τρίτον, τι γίνεται με τις άλλες διαστάσεις που παγίως συνδέονται με την έννοια της μεσαίας τάξης: πρόσβαση στην εκπαίδευση (και μάλιστα την ανώτατη) που καταλήγει σε καριέρα, δυνατότητα ιδιοκατοίκησης, σχετική ασφάλεια της απασχόλησης, δυνατότητα οικονομικού σχεδιασμού του νοικοκυριού ή αποταμίευσης. Σταματούμε εδώ.
Γιατί προδήλως ο καλόπιστος αναγνώστης… έχει ακουστά τη διαφορά μεταξύ φορολογητέου εισοδήματος και πραγματικού - για μεγάλο τμήμα της μεσαίας τάξης (πάντως για πολύ-πολύ μεγαλύτερο απ’ εκείνο των χαμηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων). Επίσης, το διαθέσιμο εισόδημα όσων τυχαίνει - και το «τυχαίνει» δεν είναι ακριβώς τυχαίο…- να έχουν ιδιόκτητη κατοικία δεν είναι το ίδιο με των υπολοίπων. Όσο για την κοινωνική κινητικότητα, ήδη πολύ περισσότερο για την ασφάλεια απασχόλησης, ακόμη και προ Covid-19 η συζήτηση ταχύτατα βαραίνει… Τα δε τελευταία χρόνια, η αναφορά και μόνον στην αποταμίευση φέρνει πικρό χαμόγελο (πλην… των μηνών του lockdown, όπου όποιος διατήρησε εισόδημα δεν είχε διεξόδους δαπάνης).
Ενδιαφέρον θα ‘χε να δει κανείς διεξοδικά πώς/πότε χτίστηκε η εν λόγω μεσαία τάξη: τις δεκαετίες της Μεταπολίτευσης με το άνοιγμα του δημοσίου τομέα αλλά και την οικοδόμηση των συντάξεων. με την απόκτηση στέγης μέσω αντιπαροχής (αφορολόγητο: αυτό το ξεχνάμε, συνήθως). με την ανάδυση και διατήρηση /διάσωση των μικρομεσαίων στις υπηρεσίες. Και, αντίστοιχα, τι σημαίνει -και για ποιουςΕΝΦΙΑ και τι «συμπληρωματικός φόρος». τι εισφορά αλληλεγγύης και τι τέλος επιτηδεύματος.