Διαισθανόμενοι την αγωνία τόσο των ακτοπλοϊκών εταιρειών όσο και των νησιωτών μας, η XRTC Business Consultants σε μία προσπάθεια χαρτογράφησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η Ελληνική Ακτοπλοϊκή αγορά διεξήγαγε έρευνα πεδίου με τη χρήση ερωτηματολογίου το οποίο απευθυνόταν στο σύνολο των ακτοπλοϊκών εταιρειών. Στο ερωτηματολόγιο ανταποκρίθηκαν εταιρείες οι οποίες διαχειρίζονται 78 πλοία που αντιπροσωπεύουν το 80% της ακτοπλοϊκής αγοράς.
Διαισθανόμενοι την αγωνία τόσο των ακτοπλοϊκών εταιρειών όσο και των νησιωτών μας, η XRTC Business Consultants σε μία προσπάθεια χαρτογράφησης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η Ελληνική Ακτοπλοϊκή αγορά διεξήγαγε έρευνα πεδίου με τη χρήση ερωτηματολογίου το οποίο απευθυνόταν στο σύνολο των ακτοπλοϊκών εταιρειών. Στο ερωτηματολόγιο ανταποκρίθηκαν εταιρείες οι οποίες διαχειρίζονται 78 πλοία που αντιπροσωπεύουν το 80% της ακτοπλοϊκής αγοράς.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας πριν από την έναρξη των περιοριστικών μέτρων το 47% του στόλου ήταν σε πλήρη δραστηριοποίηση, καθώς κατά τη χειμερινή περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από χαμηλή ζήτηση, ένα στα δύο πλοία μπαίνουν είτε σε ακινησία είτε σε ετήσια συντήρηση. Η ανακοίνωση των περιοριστικών μέτρων των μετακινήσεων είχε ως αποτέλεσμα το 25% του συνολικού στόλου να αποδρομολογηθεί, με την προσφερόμενη χωρητικότητα να περιορίζεται από το 47% στο 30%. Επί της ουσίας σήμερα ένα στα πέντε πλοία εκτελούν δρομολόγια στις Ελληνικές θάλασσες εκπληρώνοντας το βασικό έργο της ακτοπλοΐας που είναι η ένωση της νησιωτικής με την ηπειρωτική Ελλάδα.
Χαρακτηριστικό της αμεσότητας στην εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων είναι το γεγονός ότι οι ακτοπλοϊκές εταιρείες συνεχίζουν την εργασία τους με τους υπαλλήλους τους να εργάζονται εναλλάξ από την οικία (85%) και τα γραφεία (15%).
Αναφορικά με τις προβλέψεις για τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου διαχρονικά η ζήτηση εμφανίζει τις υψηλότερες τιμές και στηρίζει σε βασικό βαθμό τη ρευστότητα των εταιρειών, το πιθανότερο σενάριο είναι να δραστηριοποιηθεί το 50% του συνολικού στόλου σε αντίθεση με το 94% που προγραμμάτιζαν.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι απόψεις των συμμετεχόντων όσον αφορά τους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο κλάδος στο σύνολό του. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1 οι βασικότεροι κίνδυνοι εστιάζουν στη διαθεσιμότητα των κεφαλαίων και στην πτώση της τουριστικής κίνησης, με τους υπόλοιπους να ακολουθούν.
Ερώτηση: Κατατάξτε τους παρακάτω κινδύνους για την επιβίωση της ακτοπλοϊκής αγοράς (από το 1=πιο σημαντικός έως το 7=ελάχιστα σημαντικός)
| ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΛΑΔΟΥ | ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ |
| Διαθεσιμότητα κεφαλαίων (έκτακτη και τακτική χρηματοδότηση) | 1 |
| Πτώση εμπορικής ζήτησης | 2 |
| Πτώση τουριστικής ζήτησης | 3 |
| Πορεία παγκόσμιας οικονομίας | 4 |
| Πορεία εθνικής οικονομίας | 5 |
| Εξέλιξη κόστους πετρελαίου | 6 |
| Συνθήκες ανταγωνισμού | 7 |
Πίνακας 1 - Πηγή: XRTC
Αναφορικά με τους άμεσους κινδύνους στους οποίους εστιάζουν οι ίδιες οι εταιρείες και καλούνται άμεσα να αντιμετωπίσουν, σύμφωνα με τον Πίνακα 2, προτεραιότητα δίνουν σε θέματα ρευστότητας (τραπεζική και πιστωτική στήριξη) και ανθρώπινου δυναμικού, καθώς η υποχρεωτική ακινησία έχει οδηγήσει σε κινήσεις αναγκαστικής διαθεσιμότητας.
Ερώτηση: Κατατάξτε τους παρακάτω κινδύνους που πιθανόν να δεχτεί η εταιρεία σας (από το 1=πιο σημαντικός έως το 7=ελάχιστα σημαντικός)
| ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ | ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ |
| Ασταθής τραπεζική στήριξη | 1 |
| Ασταθής πιστωτική στήριξη | 2 |
| Διατήρηση πληρωμάτων | 3 |
| Επιθετικές ή κερδοσκοπικές εξαγορές | 4 |
| Έλλειψη αμοιβών ανταλλακτικών | 5 |
| Εναλλακτικά μέσα μεταφοράς | 6 |
| Αδυναμία κάλυψης περιβαλλοντολογικών στόχων | 7 |
Πίνακας 2 - Πηγή: XRTC
Τέλος όσον αφορά τις προσδοκίες αναφορικά με τα μέτρα στήριξης από την Πολιτεία, όπως παρουσιάζονται στον Πίνακα 3, οι ερωτώμενοι συγκλίνουν ότι οι βασικές προτεραιότητες θα πρέπει να εστιάζουν στη στήριξη της ρευστότητας των εταιρειών με μέτρα άμεσης εμπρόθεσμης στήριξης και με τη χρήση διάφορων χρησμοδοτικών εργαλείων καθώς και μέσω της επέκτασης του προγράμματος δημοσίων υπηρεσιών. Ο χαρακτήρας της ακτοπλοϊκής υπηρεσίας δεδομένου ότι συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή θα δικαιολογούσε μια επέκταση των δημοσίων κονδυλίων προς αυτή την κατεύθυνση.
Ερώτηση: Κατατάξτε τα προσδοκόμενα μέτρα στήριξης από το κράτος προκειμένου να αντεπεξέλθει η εταιρεία σας στην κρίση της πανδημίας (από το 1=πιο σημαντικό έως το 7=ελάχιστα σημαντικό)
| ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΣΤΗΡΙΞΗΣ | ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ |
| Επέκταση του προγράμματος δημοσίων υπηρεσιών | 1 |
| Επέκταση της ισχύος των πιστοποιητικών πλοίων | 2 |
| Άμεση έκτακτη εμπροσθοβαρής ενίσχυση | 3 |
| Περιορισμός των εν ενεργεία πλοίων και των επανδρώσεών τους | 4 |
| Στήριξη ναυτικών και ξενοδοχειακών πληρωμάτων των αποδρομολογημένων πλοίων | 5 |
| Ενίσχυση πιστοληπτικής ικανότητας των εταιρειών με διάφορα χρηματοδοτικά εργαλεία (εγγυήσεις, άτοκα δάνεια κτλ.) | 6 |
| Ρύθμιση φόρων και μείωση λιμενικών τελών | 7 |
Πίνακας 3 - Πηγή: XRTC
Ο οικονομικός αντίκτυπος στους ισολογισμούς των ακτοπλοϊκών εταιρειών
Η πανδημία του νέου κορονοϊού που εμφανίστηκε και εξαπλώθηκε και στη χώρα μας από τις 26 Φεβρουαρίου 2020 και έπειτα, βρίσκει τις ακτοπλοϊκές εταιρείες στη χειρότερη περίοδο, αφού βγαίνουν από έναν δύσκολο χειμώνα κατά τον οποίο προσπαθούσαν να εναρμονιστούν με τους παραπάνω σκληρούς περιβαλλοντολογικούς κανονισμούς, ενώ όπως κάθε χειμώνα προσπαθούν να καλύψουν τα έξοδά τους με τα πενιχρά έσοδα που προέρχονται από τη μειωμένη έως μηδενική σε σχέση με το καλοκαίρι κίνηση.
Όλες οι ακτοπλοϊκές εταιρείες συμμετέχουν ενεργά στη συλλογική προσπάθεια περιορισμού της εξάπλωσης του κορονοϊού SARS-CoV-2 εφαρμόζοντας πιστά τις οδηγίες των αρμόδιων αρχών. Στο πλαίσιο των μέτρων αυτών έχει απαγορευτεί η επιβατική κίνηση στις γραμμές της Αδριατικής, ενώ για τις εσωτερικές γραμμές επιτρέπεται η κίνηση με τα πλοία της ακτοπλοΐας μόνο των μονίμων κατοίκων και των μέσων που απαιτούνται για την τροφοδοσία των νησιών.
Το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, προκειμένου να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα του δικτύου ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών για να καταστεί δυνατή η συνέχιση της σύνδεσης της νησιωτικής με την ηπειρωτική χώρα αλλά και των νησιών μεταξύ τους, παράτεινε την τρέχουσα χειμερινή περίοδο η οποία έληγε την 1η Απριλίου. Οι εταιρείες που επιθυμούν να αποδρομολογήσουν τα πλοία τους καταθέτουν σχετική αίτηση η οποία εξετάζεται από το υπουργείο κατά περίπτωση. Εάν δηλαδή θα εγκριθεί η αποδρομολόγησή τους ή αν θα απορριφθεί με την παράλληλη ένταξη αυτών των πλοίων όμως σε πρόγραμμα στήριξης των λειτουργικών τους εξόδων.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων, πολλά πλοία έχουν αποδρομολογηθεί, πολλά δρομολόγια έχουν σταματήσει, ενώ τα πλοία που συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται έχουν μειώσει την ταχύτητά τους με σκοπό την εξοικονόμηση πόρων.
Ο οικονομικός αντίκτυπος στους ισολογισμούς των ακτοπλοϊκών εταιρειών από τη δραματική μείωση του μεταφορικού τους έργου είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί στην παρούσα φάση, αφού κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει τη χρονική διάρκεια των κυβερνητικών μέτρων, τα οποία φυσικά εξαρτώνται από την εξέλιξη και τη διάρκεια της πανδημίας. Έτσι, η μείωση των εξόδων των πλοίων χρήζει περαιτέρω κινήσεων, όπως τον περιορισμό στις απολύτως απαραίτητες κατά τον νόμο επανδρώσεις των πλοίων.
Σύμφωνα με τη ΣΕΕΝ, το 2020 η απώλεια εσόδων των ακτοπλοϊκών εταιρειών που εξυπηρετούν τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη και τα νησιά Ιονίου θα ξεπεράσει τα 290.000.000 ευρώ, δηλαδή αναμένεται μείωση 45,12% όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
Οι παραπάνω εκτιμήσεις είναι βασισμένες σε μια πτώση των εσόδων τους καλοκαιρινούς μήνες κατά 50% από τους επιβάτες και 40% από τα φορτηγά. Σε περίπτωση όμως μεγαλύτερης πτώσης του τουρισμού, κάτι που είναι πιθανό εξαιτίας των εξελίξεων της πανδημίας, τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά και για τους δύο κλάδους.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο γίνεται μια ευρεία προσπάθεια να διασφαλιστεί μια ευρύτερη βοήθεια του κλάδου, ο οποίος καλείται να στηρίξει τις θαλάσσιες μεταφορές από τις οποίες εξαρτάται ο ομαλός εφοδιασμός πολλών ευρωπαϊκών περιοχών εν μέσω κρίσης, με μεγάλες ζημίες. Είναι γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία επιζητά λύσεις για τη διατήρηση και ανάπτυξη της τροφοδοτικής αλυσίδας, μεγάλο μέρος της οποίας αποτελεί και η Επιβατηγός και Οχηματαγωγός Ναυτιλία και Ακτοπλοΐα.
Η Interferry, η διεθνής ένωση της ακτοπλοϊκής βιομηχανίας, εδώ και μερικές ημέρες κάλεσε τις κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε οικονομική βοήθεια, άτοκη χρηματοδότηση και απαλλαγή από τους φόρους και τα λιμενικά τέλη, όπου είναι δυνατόν, για να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις της πανδημίας. Τα δρομολόγια σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, έχουν πληγεί από μερικές ή γενικές απαγορεύσεις στις μετακινήσεις επιβατών, ενώ γραμμές σε ορισμένα κράτη έχουν επίσης δει τις εμπορευματικές κινήσεις να βυθίζονται λόγω της μειωμένης ζήτησης.
Μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες ζητούν από τις κυβερνήσεις να πάρουν μέτρα στήριξής τους προκειμένου να μη μειώσουν το προσωπικό τους ή ακόμα και να γλιτώσουν τη χρεοκοπία. Η P&O Ferries ζήτησε ένα πακέτο διάσωσης ύψους 150 εκατομμυρίων λιρών από τη βρετανική κυβέρνηση, ενώ η Brittany Ferries υπολόγισε το οικονομικό της πλήγμα σε περίπου 25 εκατ. ευρώ για τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Η σουηδική ναυτιλιακή εταιρεία Stena Line δήλωσε ότι θα απολύσει 600 υπαλλήλους και 150 άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία.
Η ελληνική ακτοπλοΐα, η οποία βρίσκεται στην ίδια δεινή θέση, συνεχίζει να εξυπηρετεί τις εμπορικές μεταφορές κυρίως από την Κρήτη προς το εξωτερικό, συνδέει τα νησιά μας με την ενδοχώρα και εξασφαλίζει τη μεταφορά μεταναστών από τα νησιά στις ειδικές δομές προκειμένου να αποσυμφορηθούν τα νησιά του Αιγαίου.
Η μηδενική κίνηση επιβατών και αυτοκινήτων καθώς και η υποχώρηση των μεταφορών των φορτηγών καθώς και η αβεβαιότητα για το τι μέλλει γενέσθαι με την τουριστική κίνηση των καλοκαιρινών μηνών απειλούν τη βιωσιμότητα όλων των ακτοπλοϊκών εταιρειών.
Το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής εξασφάλισε χρηματοδότηση ύψους 15 εκατ. ευρώ σε συνεργασία με τα Υπουργεία Οικονομικών και Ανάπτυξης, προκειμένου να διασφαλίσει τη θαλάσσια συγκοινωνιακή εξυπηρέτηση των νησιωτικών περιοχών. Έχει ήδη νομοθετηθεί η μείωση των λιμενικών τελών των πλοίων, η παράταση των υποχρεώσεων χειμερινής περιόδου σε γραμμές που είναι πιο ευέλικτες, η επέκταση της ισχύος των πιστοποιητικών σκαφών για επιπλέον τρεις μήνες, ενώ οι ναυτικοί που δεν θα απασχοληθούν εξαιτίας αυτών των μέτρων θα είναι επιλέξιμοι για την ευρύτερη εφάπαξ ενίσχυση της κυβέρνησης ύψους 800 ευρώ ανά εργαζόμενο, την κάλυψη των υποχρεώσεων κοινωνικής ασφάλισης και την αναστολή φορολογικών υποχρεώσεων.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις οικονομολόγων του ΔΝΤ, είναι πολύ πιθανό φέτος η παγκόσμια οικονομία να βιώσει τη χειρότερη ύφεση από την εποχή της Μεγάλης Ύφεσης, ξεπερνώντας εκείνη κατά τη διάρκεια της πιστωτικής κρίσης προ μίας δεκαετίας. Λόγω της ελληνικής γεωγραφίας ο κλάδος της ακτοπλοΐας είναι ίσως ο μοναδικός κλάδος ο οποίος υποχρεούται και πρέπει να λειτουργεί παρά την ανύπαρκτη επιβατική κίνηση και τη συνεχώς μειούμενη εμπορευματική.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά ο ακτοπλοϊκός κλάδος έχει βρεθεί και αυτός όπως και αρκετοί άλλοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας αντιμέτωπος με ένα νέο κύμα οικονομικών δυσκολιών, το οποίο μπορούμε να αποκαλέσουμε ως FREAK WAVE. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του νέου κύματος είναι η απότομη παύση των εργασιών των εταιρειών σε επίπεδα που προσεγγίζουν το 70% και η αβεβαιότητα σχετικά με τη διάρκεια της κρίσης. Το βασικό ερώτημα που καλούνται οι εμπλεκόμενοι φορείς να απαντήσουν είναι πώς ο κλάδος θα μπορέσει σε πρώτη φάση να επιβιώσει με τις μικρότερες δυνατές απώλειες και σε δεύτερη εξίσου σημαντική όπως η πρώτη να καταφέρει να σταθεί πάλι στα πόδια του σε βάθος χρόνου.
Το βασικό χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί τον συγκεκριμένο κλάδο σε σχέση με τους υπόλοιπους μεταφορικούς κλάδους είναι ο δημόσιος χαρακτήρας του, καθώς συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή της χώρας συνδέοντας τη νησιωτική με την ηπειρωτική Ελλάδα. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι από τη μία οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες να παροπλίσουν το μεγαλύτερο μέρος του στόλου τους εξαιτίας της απότομης μείωσης της ζήτησης (λιγότερη από 50% σε σχέση με πέρυσι) και παράλληλα να λειτουργούν μέρος του στόλου τους ώστε να διασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή. Από οικονομικής απόψεως επομένως, οι εταιρείες είναι σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση, καθώς τα έσοδα μειώνονται κατακόρυφα (έως και 90%), ενώ τα κόστη λειτουργίας διατηρούνται σε υψηλό βαθμό λόγω της ανάγκης ενεργού παροπλισμού των πλοίων και της διατήρησης του προσωπικού των εταιρειών. Αυτή η κατάσταση εξηγεί και την αναγκαιότητα οικονομικής στήριξης όπως αυτή έχει αποτυπωθεί τόσο στις απαντήσεις των εταιρειών αλλά και τους διεθνείς οργανισμούς.
Για να μπορέσει επομένως ο κλάδος να αντεπεξέλθει θα χρειαστεί άμεσες ενέσεις ρευστότητας οι οποίες θα καλύπτουν τις άμεσες ανάγκες και θα στηρίζουν τη λειτουργία του 30% έως και 35% (ή περίπου 30 με 35 πλοία) ενεργού στόλου που αποτελεί και το «στόλο ασφαλείας» ο οποίος εξυπηρετεί τις στοιχειώδεις ανάγκες της νησιωτικής χώρας. Εκτίμησή μας, με βάση τα δεδομένα της XRTC ΕΠΕ, είναι ότι η οικονομική αυτή στήριξη θα πρέπει να κυμανθεί κατά το ελάχιστο στα 22 εκατ. ευρώ τον μήνα και μέγιστο 30 εκατ. ευρώ τον μήνα καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής της κρίσης. Στο ποσό αυτό συμπεριλαμβάνονται και τα πλοία που έχουν αποδρομολογηθεί προκειμένου να διατηρηθεί ενεργός ο στόλος για να προσφέρει τις απαραίτητες υπηρεσίες μετά το πέρας της κρίσης.
Τα μέτρα αυτά πρέπει φυσικά να συνδυαστούν και με μέτρα τα οποία θα στηρίξουν τη σταδιακή επαναφορά του κλάδου όχι στα επίπεδα προ κρίσης αλλά τουλάχιστον σε βιώσιμα επίπεδα, κάτι που αποτελεί γρίφο, καθώς κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψει την ακριβή διάρκεια. Οι αρχικές εκτιμήσεις κυμαίνονται μεταξύ ενός και τριών ετών ανάλογα με τις υποθέσεις που κάνει κανείς. Ανάμεσα στα ερωτήματα που αναμένουν οι ακτοπλόοι να απαντηθούν από την κυβέρνηση αναφορικά με τη χρήση της έκτακτης ενίσχυσης των 15 εκατ. ευρώ, είναι πώς θα μοιραστούν στις εταιρείες και ποια χρονική περίοδο καλύπτει το ποσό αυτό. Ο αλγόριθμος που θα απαντήσει στο ερώτημα αυτό πρέπει να προέλθει από τον συνδυασμό των μιλίων που διανύουν τα πλοία δικτύου θαλασσίων μεταφορών, και τη χωρητικότητα των πλοίων.
Δυστυχώς, το βέβαιο είναι ότι η φετινή θερινή/τουριστική περίοδος, αν θα υπάρξει, θα είναι πολύ μικρότερη σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη. Όπως φαίνεται από τις απαντήσεις των εταιρειών, αναμένεται να δρομολογηθεί μόνο το 40% έως 50% του στόλου το καλοκαίρι, φυσικά με μειωμένη ζήτηση, και υπό την προϋπόθεση της σταδιακής άρσης των μέτρων κατά της πανδημίας. Η κατάσταση είναι πολύ πιο αποθαρρυντική για τα ταχύπλοα πλοία που πιθανόν δεν θα βγουν από τα λιμάνια. Το ενδεχόμενο να παραταθούν τα μέτρα συνεπάγεται τη συνέχιση της δρομολόγησης των πλοίων που εξυπηρετούν αυτή τη στιγμή τα νησιά μας, δηλαδή του 30% του ακτοπλοϊκού στόλου και αποτελεί το χειρότερο σενάριο για την αγορά αφού ο κίνδυνος της κατάρρευσης της αγοράς θα αποτελεί βεβαιότητα.
Για ολόκληρο τον παγκόσμιο χάρτη η επιστροφή στην κανονικότητα είναι ακόμη άγνωστη. Ο σχεδιασμός της επόμενης μέρας στην Ελληνική Ακτοπλοϊκή αγορά είναι απολύτως αναγκαίος παρά τις δυσκολίες, και φαίνεται ως ένας γρίφος δεδομένων και στρατηγικών κινήσεων, που πρέπει να επιλυθεί για να μπορέσουν να ελαχιστοποιηθούν οι οικονομικές ζημίες των ιδιωτικών αυτών εταιρειών που εκτελούν το δημόσιο έργο της διασύνδεσης της ενδοχώρας με τη νησιωτική Ελλάδα. Οποιαδήποτε διατάραξη αυτής της συνθήκης θα δημιουργήσει πρόβλημα συνοχής στη χώρα μας σε μία περίοδο καθ’ όλα ανισόρροπη αν συμπεριλάβουμε επίσης τα καίρια γεωπολιτικά προβλήματα της περιοχής μας και βεβαίως το προσφυγικό και μεταναστευτικό πρόβλημα που μαστίζει τη χώρα.
Πηγή XRTC Business Consultants Ltd.