Ηδη όταν -τον Φεβρουάριο του 2019, λίγους μήνες αφότου είχε επισήμως βγει η Ελλάδα από την εποχή των μνημονίων: έτσι τουλάχιστον πίστευαν οι Βρυξέλλες και οι εταίροι της χώρας μετά τον Αύγουστο 2018- ανατέθηκε από τον ESM στον πρώην επίτροπο Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων Χοακίν Αλμούνια και πολυπληθή ομάδα εργασίας η αξιολόγηση των Προγραμμάτων της Χρηματοπιστωτικής Βοήθειας προς την Ελλάδα, είχε φανεί ότι «ο βασικός δανειστής μας» ήθελε να κάνει μια ουσιαστικότερη αξιολόγηση εκείνης της πικρής ιστορίας. Ή, πάντως, να δείξει ότι την κάνει μια τέτοια αξιολόγηση, γράφει ο Α. Δ. Παπαγιαννίδης.
Από την έντυπη έκδοση
Του Α.Δ. Παπαγιαννίδη
[email protected]
Ηδη όταν -τον Φεβρουάριο του 2019, λίγους μήνες αφότου είχε επισήμως βγει η Ελλάδα από την εποχή των μνημονίων: έτσι τουλάχιστον πίστευαν οι Βρυξέλλες και οι εταίροι της χώρας μετά τον Αύγουστο 2018- ανατέθηκε από τον ESM στον πρώην επίτροπο Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων Χοακίν Αλμούνια και πολυπληθή ομάδα εργασίας η αξιολόγηση των Προγραμμάτων της Χρηματοπιστωτικής Βοήθειας προς την Ελλάδα, είχε φανεί ότι «ο βασικός δανειστής μας» ήθελε να κάνει μια ουσιαστικότερη αξιολόγηση εκείνης της πικρής ιστορίας. Ή, πάντως, να δείξει ότι την κάνει μια τέτοια αξιολόγηση.
Είχε ήδη προηγηθεί μια πρώτη Έκθεση Αξιολόγησης, από χαμηλότερου προφίλ ομάδα εργασίας -το 2016- που κάλυψε συνολικά τα Προγράμματα προς τις πέντε χώρες που είχαν λάβει βοήθεια από τον ESM (και τον EFSF): Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρο, Πορτογαλία και εμάς. Ήδη από τότε υπήρχε «υπόσχεση» για έκθεση αξιολόγησης του νέου -τρίτου- Προγράμματος για την Ελλάδα. Ας μην ξεχνάμε ότι αξιολόγηση της δικής του παρέμβασης έχει κάνει -σε δύο δε φάσεις- και το ΔΝΤ, που μας χάρισε κάποιες διατυπώσεις mea culpa, ιδιαίτερα με την αναγνώριση (μετά την επισήμανση από πλευράς Ολιβιέ Μπλανσάρ) της εσφαλμένης χρήσης του διαβόητου δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή κατά τη σχεδίαση των Προγραμμάτων για την Ελλάδα. Βέβαια, η ανάθεση της ευθύνης αξιολόγησης από μέρους του ESM στον Χ. Αλμούνια, από την προσοχή του οποίου είχε «διαφύγει» το 2008-9 η πλήρης κατάρρευση της δημοσιονομικής ισορροπίας της Ελλάδας, προ μνημονίων, είχε ένα στοιχείο ειρωνείας. Αλλ’ έτσι λειτουργούν οι Βρυξέλλες…
Ήρθε, λοιπόν, η ώρα δημοσιοποίησης της Έκθεσης Αξιολόγησης. Που μάλιστα ο ESM μερίμνησε όχι απλώς να την αναρτήσει στην ιστοσελίδα του διεξοδικά και συνοπτικά αλλά και να τη συνοδεύσει με ένα Explainer, δηλονότι με έναν τυφλοσούρτη ανάγνωσης/επίσημης αυτοεξήγησης. Το γύμνασμα αυτό δεν κατόρθωσε να κινήσει μεγάλο ενδιαφέρον σ’ εμάς - στο υπομονετικό πειραματόζωο των διαδοχικών παρεμβάσεων διάσωσης: όχι, δεν είναι του ESM/Αλμούνια η διατύπωση, είναι δική μας… Ενώ ο καθένας έμεινε στο τμήμα εκείνο της αξιολόγησης που ανταποκρινόταν στη δική του ανάγνωση, αν μη προκατάληψη.
Επειδή όμως έχουμε την αίσθηση ότι το γύμνασμα ESM/Αλμούνια δείχνει μιαν ουσιαστικότερη συνειδητοποίηση, προτείνουμε στον αναγνώστη να μας ακολουθήσει σε μια σύντομη περιήγηση, στο πώς ο ίδιος ο ESM περιγράφει τα ευρήματα της αξιολόγησής του.
Πόσο σχετική/relevant ήταν για τα προβλήματα της Ελλάδας η διαδοχή Προγραμμάτων Βοήθειας; Η χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης εξασφάλισε ότι δεν χρειάστηκε να φύγει η χώρα από την Ευρωζώνη, ΑΛΛΑ «δόθηκε ανεπαρκής προσοχή στις υποκείμενες κοινωνικές ανάγκες του ελληνικού πληθυσμού». Επιπλέον, δεν υπήρξε σαφές πλαίσιο για την συστηματική ανάπτυξη στρατηγικών στόχων.
Πόσο αποτελεσματικά ήταν τα Προγράμματα; Ήταν… μερικώς. Δόθηκε προτεραιότητα στη δημοσιονομική σταθεροποίηση - μάλιστα «ηπιότερη» σε σχέση με το πρώτο Πρόγραμμα. Ταυτόχρονα αναγνωρίστηκε η ανάγκη εκσυγχρονισμού της Διοίκησης και της Δικαιοσύνης, ΑΛΛΑ επετεύχθη «μόνον εν μέρει πρόοδος». ΚΥΡΙΩΣ, όμως, υπήρξαν ακούσιες συνέπειες: ανεργία, brain drain, διεύρυνση της μαύρης οικονομίας…
Πώς τα πήγαμε από τεχνική αποτελεσματικότητα; Καλά. Σχεδιάστηκαν από τον ESM νέες μορφές δανεισμού και εκταμίευσης στην πράξη, ενώ επιδείχθηκε ελαστικότητα στην εφαρμογή των όρων. (Δεν το λέει η Έκθεση, αλλά σχεδόν ακούει κανείς το παράπονο του ESM που, με δεδομένη αυτήν την τεχνική του αποτελεσματικότητα, δεν πήγαμε τώρα να πάρουμε την πιστωτική γραμμή για Covid…)
Ποια ήταν η αξιολόγηση της πιο μακροπρόθεσμης αποτελεσματικότητας; Το Πρόγραμμα ESM έδωσε μεγαλύτερη σημασία στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και την αναπτυξιακή διάθεση, ΑΛΛΑ «δεν επεδίωξε με συστηματικό και ρωμαλέο τρόπο έναν στόχο μακροοικονομικής βιωσιμότητας σε μακρότερο ορίζοντα καθώς και ανθεκτικότητας της οικονομίας». (Αυτό τσούζει, με δεδομένη την πηγή του σχολίου.) Καλύτερη η εικόνα στο επίπεδο βιωσιμότητας του χρέους, ΑΛΛΑ όχι πλήρης αποκατάσταση. Βελτίωση της ανθεκτικότητας και του τραπεζικού τομέα, ΑΛΛΑ η ικανότητά του για απόσβεση τυχών σοκ παραμένει «αδύναμη».
Πώς τα πήγε η διάσταση συνεργασίας; Μεταξύ EFSF/ESM, Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ΕΚΤ και ΔΝΤ «υπήρξε σημαντικός βαθμός συνεργασίας σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον», ΑΛΛΑ οι διαφορετικές τους προσεγγίσεις συνέβαλαν «σε έλλειψη ενιαίας κατανόησης». ΚΥΡΙΩΣ και οι τέσσερίς τους «δεν αντιλήφθηκαν πλήρως τις βασικές αιτίες της αδύναμης ιδιοκτησίας/ownership του Προγράμματος». Η λογική των μεταρρυθμίσεων και των μακροπρόθεσμων ωφελημάτων τους «θα μπορούσε να είχε εξηγηθεί σε ευρύτερη ομάδα ενδιαφερομένων/stakeholders και στην ελληνική κοινή γνώμη».
Προσπαθήσαμε να κάνουμε μια ζυγιασμένη ανάγνωση ενός ενδιαφέροντος στη στάθμισή του κειμένου. Ο αναγνώστης ας επιχειρήσει τη δική του - η αξιολόγηση Αλμούνια μιλάει εν συνεχεία με συμβουλές και υποδείξεις στους θεσμούς. Για το μέλλον.