Οσο προχωρούμε στις μέρες του καλοκαιριού -στο τέλος αυτής της εβδομάδας έρχεται η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου, το θερινό ηλιοστάσιο, που συσχετίζεται με αισιοδοξία και με προσδοκίες διακοπών και τα συναφή-, τόσο πυκνώνει το αίτημα για μια «επόμενη μέρα» που να υπόσχεται κάτι καλύτερο μετά τις περιπέτειες της πανδημίας του Covid-19 και του κλεισίματος της οικονομίας. Που μόλις τώρα αρχίζει να υποχωρεί, να αποτολμάται να ξεπαγώσει.
Από την έντυπη έκδοση
Του Α.Δ. Παπαγιαννίδη
[email protected]
Οσο προχωρούμε στις μέρες του καλοκαιριού -στο τέλος αυτής της εβδομάδας έρχεται η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου, το θερινό ηλιοστάσιο, που συσχετίζεται με αισιοδοξία και με προσδοκίες διακοπών και τα συναφή-, τόσο πυκνώνει το αίτημα για μια «επόμενη μέρα» που να υπόσχεται κάτι καλύτερο μετά τις περιπέτειες της πανδημίας του Covid-19 και του κλεισίματος της οικονομίας. Που μόλις τώρα αρχίζει να υποχωρεί, να αποτολμάται να ξεπαγώσει.
Διόλου παράξενο που το περασμένο Σάββατο επέλεξε ο Κυριάκος Μητσοτάκης να απευθύνει κάλεσμα από τη Σαντορίνη -και μάλιστα συνδυάζοντας τη μαγεία του αρχαιολογικού χώρου στο Ακρωτήρι με πέρασμα από το ΓΝΘ/το νοσοκομείο του νησιού σε πλήρη ετοιμότητα Covid- προς τους ξένους τουρίστες. Επιδιώκοντας να εκπέμψει «εικόνα ασφάλειας και οργάνωσης» προς όσους επιλέξουν να έλθουν το καλοκαίρι στην Ελλάδα, ο Έλληνας πρωθυπουργός ήρθε να συμπαραταχθεί με την προσπάθεια του βασικού αυτού οικονομικού τομέα της οικονομίας να υπάρξει (και) φέτος.
Ενός τομέα που, με το πολλαπλασιαστικό του αποτέλεσμα και τη διασύνδεση με τη συνολική οικονομία στην περιφέρεια αλλά και με τη σημασία του για αναζωογόνηση του οικονομικού ιστού στις πόλεις, «έφερε» την οικονομία όλα τα τελευταία χρόνια και άμβλυνε τις ανισότητες, επούλωσε τις πληγές της δεκαετίας των μνημονίων. Μεταξύ 20,6% και 30,9% του συνολικού ΑΕΠ (άμεσο και έμμεσο αποτέλεσμα), μεταξύ 20,8% και 36,7% της συνολικής απασχόλησης (στην αιχμή της σεζόν) έχει μετρηθεί η επίπτωση του τουρισμού μέχρι τον Covid-19: όμως ακόμη βαθύτερη είναι η κοινωνική του επήρεια - ακριβώς σε επίπεδο περιφερειακό, αστικής ανασυγκρότησης και άμβλυνσης των ανισοτήτων.
Στην ίδια «μετά τον Covid-19» συγκυρία και ενώ το τουριστικό προϊόν επιχειρεί να επανεφευρεθεί παγκοσμίως, οι συζητήσεις -για παράδειγμα στο φετινό Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών /DEF 2020, το οποίο φυσικά μετακόμισε στο Διαδίκτυο…- επικεντρώθηκαν στο τι σημαίνει για την «επόμενη μέρα» η σταθερά επανερχόμενη συζήτηση για μεταβολή στο παραγωγικό μοντέλο της χώρας. Η απομάκρυνση από τη «μονοκαλλιέργεια του τουρισμού» (στο DEF 2020 τη διατύπωση χρησιμοποίησε ο Βαγγέλης Βενιζέλος, καλώντας σε «διάσωση και μεταβολή του παραγωγικού μοντέλου, που έχει στρεβλώσεις»).
Στην ίδια κατεύθυνση, της αναδιάρθρωσης του παραγωγικού μοντέλου και της απομάκρυνσης από «μονοκλαδικό μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο έχει ρίσκα [όπως φανέρωσε η πανδημία] και το οποίο πρέπει να αλλάξει» τοποθετήθηκε πιο προβλεπτά ο Βαγγέλης Μυτιληναίος, με έμφαση στην ενίσχυση της βιομηχανίας και δη της μεταποίησης. Στην ίδια κατεύθυνση στοιχήθηκε και ο Άδωνις Γεωργιάδης, ως υπουργός Ανάπτυξης, ενώ στο φόντο της συζήτησης ελλόχευε η προοπτική αξιοποίησης -ήδη γίνεται λόγος για «μοιρασιά» που θυμίζει εποχές δεκαετίας του ‘80 και ‘90, Πακέτων Ντελόρ κοκ- των χρηματοδοτικών δυνατοτήτων του Ταμείου Ανάκαμψης/Next Generation EU («Δώρο Θεού» σύμφωνα με τον Αλέξη Πατέλη, σύμβουλο στο Μαξίμου) για ανακατεύθυνση της οικονομίας. [Στο σημείο αυτό, ας θυμηθούμε ότι -κατά το ΙΟΒΕ- σήμερα η μεταποίηση έχει άμεση συνεισφορά στο ΑΕΠ λίγο κάτω από 9%.
Όμως, με συνολικό πολλαπλασιαστή της μεταποίησης 2,8 στο ΑΕΠ και 3,5 στην απασχόληση, καταλήγει σχεδόν 1/3 και του ΑΕΠ και της απασχόλησης να ανάγονται σε άμεση, έμμεση ή προκλητή επίδραση της μεταποίησης. Μην αθροίσετε τα ποσοστά αυτά με του τουρισμού, παραπάνω: κινδυνεύει να ξεπεραστεί αισθητά το 100%]. Κανείς δεν φάνηκε να σημειώνει πόση αναβίωση μιας λογικής σχεδιασμένης οικονομίας βρίσκεται πίσω από αυτές τις τοποθετήσεις, πάντως ο Ανδρέας Ανδρεάδης -άλλοτε πρόεδρος του ΣΕΤΕ και διευθύνων σύμβουλος του Sani/Ikos (τουρισμού του άνω άκρου της γκάμας)- σήκωσε την πρόκληση και μίλησε για «Πολλές φωνές, κατά τη γνώμη μου επικίνδυνες, για πλήρη αλλαγή του δρόμου που η Ελλάδα έχει πάρει […]. Η Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει ποτέ βιομηχανική χώρα, όσο κι αν μπορεί να έχει εξαιρετικής ποιότητας αγροτική παραγωγή και μεταποίηση. Να αφήσουμε τα μεγαλόπνοα σχέδια για πλήρη αλλαγή πορείας καθώς είναι πολύ επικίνδυνα».
Αυτή η διλημματική προσέγγιση της επόμενης μέρας -μεταποίηση ή τουρισμός- την οποία βέβαια όλοι θα αποκηρύξουν έτσι διατυπωμένη, αλλά ήδη εγκαθίσταται, δεν είναι ό,τι καλύτερο - ακριβώς λόγω Next Generation EU στον ορίζοντα. Είχε πάντως ενδιαφέρον ότι στην παρέμβασή του στο DEF 2020 o (και Νομπελίστας) Χριστόφορος Πισσαρίδης, φιλοξενούμενος του Ομίλου economia στη συζήτηση, απέφυγε επιμελώς να αναφερθεί στο ποιους τομείς θα προκρίνει για ενίσχυση η φερώνυμη Επιτροπή («θα μιλήσω πρώτα στον πρωθυπουργό»), κυρίως όμως κατέθεσε το: «Δεν είμαι οπαδός του καθορισμού τομέων-πρωταθλητών, τους οποίους θα πρέπει να ενισχύσουμε […]. Δεν είναι αυτή η δουλειά των οικονομολόγων να λένε ποιος κλάδος είναι καλός, ποιος δεν είναι».