Δυσαρέσκεια, αποδιοργάνωση, αποσύνδεση, ανισότητα και καταστροφή είναι πέντε παράγοντες που διαρρηγνύουν την κοινωνική συνοχή και την οικονομική ανάπτυξη παρεμβαίνοντας στις εργασιακές συνθήκες με αρνητικά αποτελέσματα για εργαζόμενους και επιχειρήσεις, καταδεικνύοντας την ανάγκη για έναν βιώσιμο μετασχηματισμό της αγοράς εργασίας.
Δυσαρέσκεια, αποδιοργάνωση, αποσύνδεση, ανισότητα και καταστροφή είναι πέντε παράγοντες που διαρρηγνύουν την κοινωνική συνοχή και την οικονομική ανάπτυξη παρεμβαίνοντας στις εργασιακές συνθήκες με αρνητικά αποτελέσματα για εργαζόμενους και επιχειρήσεις, καταδεικνύοντας την ανάγκη για έναν βιώσιμο μετασχηματισμό της αγοράς εργασίας.
Αυτή η ανάγκη, σύμφωνα με την έκθεση sustainability@work 2020 της Randstad, γίνεται πιο επιτακτική μεσούσης της κρίσιμης συγκυρίας της πανδημικής κρίσης του κορονοϊού Covid-19, που έχει ήδη υποχρεώσει τις επιχειρήσεις, τους οργανισμούς και τις κοινωνίες να αναθεωρήσουν το μοντέλο λειτουργίας τους.
Η δρ Μαρία Μέξη, που ειδικεύεται στην ψηφιακή εργασία και στην οικονομία της ευελιξίας, gig economy, ως σύμβουλος της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO στη Γενεύη) και συνεργαζόμενη με το Ινστιτούτο Μεταπτυχιακών Σπουδών-Albert Hirschman, το πανεπιστήμιο της Γενεύης και το Ινστιτούτο Έρευνας για την Κοινωνική Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών, περιγράφει χαρακτηριστικά τις αλλαγές στην αγορά εργασίας εν μέσω Covid-19 ως ένα «τζίνι» που βγήκε από το μπουκάλι και μάλλον δεν θα επιστρέψει. Πρέπει να σχεδιάσουμε ένα μέλλον «αξιοπρεπούς digiwork», όπως σημειώνει σε άρθρο της στο Social Europe, τονίζοντας ότι η πανδημία μπορεί να αποδειχθεί ένα σημαντικό σημείο ανατροπής για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του χώρου εργασίας. Επομένως φαίνεται σχεδόν αδύνατο να βάλουμε αυτό το «ψηφιακό τζίνι» πίσω στη φιάλη μόλις περάσει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Αν και για εκατομμύρια εργαζόμενους σε ολόκληρο τον κόσμο η «gig» εργασία, η μετακίνηση της επαγγελματικής ζωής στο διαδίκτυο, είναι καθημερινότητα, υπάρχουν σημαντικές προκλήσεις που τίθενται με τον Covid-19. Ενδεικτικό είναι άλλωστε ότι αυτό το διάστημα δοκιμάζονται όλοι οι εργαζόμενοι που υποστηρίζουν ψηφιακές πλατφόρμες, από freelancing μέχρι υπηρεσίες delivery. Ταυτόχρονα, πλήττονται όσοι εργαζόμενοι δεν έχουν επαρκή πρόσβαση σε ασφαλιστικές παροχές ή σε αναρρωτικές άδειες.
Ακόμη και σε χώρες υψηλού κινδύνου, πολλοί εργαζόμενοι στον τομέα μεταφορών τροφίμων εξακολουθούν να εργάζονται επειδή δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να μην το κάνουν. Και καθώς η κρίση εξελίσσεται, οι εργαζόμενοι gig δεν θα είναι οι μόνοι που υποφέρουν περισσότερο. Ενδεικτική είναι η πρόβλεψη του ILO για αύξηση της παγκόσμιας ανεργίας στα 24,7 εκατ. και περισσότερο ξεπερνώντας τα επίπεδα ανεργίας στην κρίση του 2008, ήτοι 22 εκατ. Μεγάλη είναι και η πρόκληση της κοινωνικής προστασίας, με σημαντικά κενά να εντοπίζονται ήδη σήμερα στην gig εργασία, γεγονός που αναδύει κινδύνους για το άμεσο μέλλον εν όψει και της γρήγορης μετάβασης στο νέο μοντέλο εξ αποστάσεως εργασίας σε περιβάλλον Covid-19.
Η Leigh Ostergard, διευθύνουσα σύμβουλος της Randstad στην Ελλάδα, εξηγώντας την ανάγκη μετάβασης σε μια κοινωνική αλλαγή, με βιώσιμες, ανθεκτικές και δίκαιες λύσεις για την ανάπτυξη ανθρώπων και οργανισμών, τονίζει ότι «χρειάζεται να επενδύσουμε σε λύσεις που δίνουν προστιθέμενη αξία σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στο σύνολο της κοινωνίας, και αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από τη δύναμη των συνεργειών μεταξύ κυβερνήσεων, εργοδοτών και εργαζομένων. Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου οι προκλήσεις της τεχνολογικής επανάστασης, της αυτοματοποίησης της εργασίας, της παγκοσμιοποίησης όπως και τα νέα δημογραφικά δεδομένα απαιτούν από όλους στην αγορά εργασίας προσαρμοστικότητα και καινοτομία».
Σχετικά με την έκθεση, οι αναλυτές της Randstad εξειδικεύουν τους παραπάνω πέντε κορυφαίους κινδύνους και προτείνουν δράσεις που δυνητικά λειτουργούν ως αντιστάθμισμα.
Δυσαρέσκεια vs Ικανοποίηση: Η δυσαρέσκεια συνδέεται με την έλλειψη σκοπού, το εργασιακό στρες, τις κακές διατροφικές συνήθειες και την ανεπαρκή φυσική άσκηση. Ο αντίκτυπος της δυσαρέσκειας εμφανίζεται με δύο όψεις: την απουσία αφοσίωσης και τα θέματα ψυχικής υγείας, συχνά συνδεόμενα με το άγχος ή την επαγγελματική εξουθένωση. Η έρευνα δείχνει ότι το 85% των εργαζομένων παγκοσμίως δεν νιώθει αφοσίωση στην εργασία του. Αντίδοτο στη δυσαρέσκεια είναι η ευεξία και η σημασία του νοήματος που βλέπουν οι εργαζόμενοι στην εργασία τους. Επενδύοντας σε καλές πρακτικές οι επιχειρήσεις διασφαλίζουν την ευτυχία και προάγουν την καλή ποιότητα ζωής. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Υγείας, η αξία της οικονομίας της ευεξίας, που περιλαμβάνει λύσεις όπως οι πρακτικές ανακούφισης άγχους, life coaching, θεραπεία ψυχικών ασθενειών και προώθηση φυτικής διατροφής, έχει εκτοξευθεί στα επίπεδα των 4 τρισ. δολ.
Αποδιοργάνωση vs Ανθεκτικότητα: Η αποδιοργάνωση αναφέρεται σε κάθε αστάθμητο παράγοντα που απειλεί την ανθρώπινη ζωή και την ασφάλεια και σχετίζεται συχνότερα με πολιτικές συγκρούσεις, τρομοκρατικές ενέργειες, δημογραφικές μεταβολές, βιομηχανικά ατυχήματα και φυσικές καταστροφές. Ειδικά οι τελευταίες -κλιματολογικές, υδρολογικές και μετεωρολογικές καταστροφές- αυξάνονται κι έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην αγορά εργασίας και τους εργαζομένους. Σύμφωνα με την έρευνα, οι λύσεις που μπορούν να αποτρέψουν την αποδιοργάνωση των εταιρειών και των εργαζομένων επικεντρώνονται στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητάς τους. Η ικανότητα των εταιρειών να ανταποκρίνονται έγκαιρα και να προσαρμόζονται σε πιθανές καταστροφές και απειλές, ενισχύει κατά πολύ τις πιθανότητες για τους εργαζόμενούς τους να αναπτύξουν και οι ίδιοι ανθεκτικότητα, καταφέρνοντας έτσι να διασφαλίσουν τη λειτουργία των επιχειρήσεων εν μέσω μιας κρίσης.
Αποσύνδεση vs Νοημοσύνη: Η αποσύνδεση αναφέρεται στον αποκλεισμό από τη γνώση και συνδέεται συχνότερα με περιορισμένες ευκαιρίες εκπαίδευσης, έλλειψη πρόσβασης σε έξυπνες τεχνολογίες και αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από μηχανές. Η αποσύνδεση της αγοράς εργασίας από τους εργαζόμενους αντικατοπτρίζεται ιδιαίτερα στο ψηφιακό χάσμα και την αυτοματοποίηση. Σύμφωνα με έρευνα της PwC σε δείγμα 200.000 υφιστάμενων θέσεων εργασίας, διαπιστώνεται ότι το 30% αυτών θα μπορούσε να αυτοματοποιηθεί στα μέσα της δεκαετίας του 2030. Η απάντηση στην αποσύνδεση είναι η δημιουργία περισσότερων ευκαιριών για τους εργαζόμενους μέσω κατάρτισης στη χρήση τεχνολογιών όπως η τεχνητή νοημοσύνη. Για παράδειγμα, ο παγκόσμιος κολοσσός των τηλεπικοινωνιών, AT&T, δίνει έμφαση στην προσωπική ανάπτυξη των υπαλλήλων δαπανώντας πάνω από 250 εκατ. δολ. για την ανάπτυξη εκπαιδευτικών πλατφορμών σε συνδυασμό με πανεπιστημιακές συνεργασίες ώστε οι εργαζόμενοι να αναβαθμίσουν τις ψηφιακές τους δεξιότητες και να αυξήσουν τις πιθανότητες για μια καλή σταδιοδρομία στην εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Ανισότητα vs Ίσες ευκαιρίες: Η ανισότητα αναφέρεται σε οποιεσδήποτε ανισότητες αυξάνουν τις κοινωνικές προστριβές ή την αναποτελεσματική χρήση των πόρων, και κυρίως συνδέεται με την εισοδηματική ανισότητα, τις διακρίσεις και τον οικονομικό αποκλεισμό. Οι επιπτώσεις της ανισότητας στην αγορά εργασίας συνοψίζονται σε τρία πεδία: το χάσμα δεξιοτήτων, τις διακρίσεις στον χώρο εργασίας και την ανισότητα των εισοδημάτων. Η ηγεσία και οι επιχειρηματικές δεξιότητες αναμένεται να αυξηθούν κατά 26% και 33% αντίστοιχα στις ΗΠΑ και κατά 22% και 32% στην Ε.Ε. Η ανισότητα αντιμετωπίζεται με τη δημιουργία εργασιακών χώρων που προωθούν την ποικιλομορφία, κριτήριο που σχετίζεται με την ισότητα και την αποδοχή ατόμων στην αγορά εργασίας ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνικότητα, την ηλικία και τις ικανότητες. Στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην εργασία συνεισφέρει επίσης η δημιουργία διαφορετικών και ποικίλων οργανωτικών μοντέλων, καθώς και η αύξηση των κοινών μοντέλων παραγωγής και κατανάλωσης.
Καταστροφή vs Βιωσιμότητα: Η καταστροφή αφορά κυρίως το είδος παραγωγής και κατανάλωσης που οδηγεί στη μείωση των πόρων και τη διάλυση των οικοσυστημάτων και σχετίζεται με την οικονομική ανάπτυξη, την υπερκατανάλωση, την αλλαγή χρήσης γης και τη βιομηχανική ρύπανση. Η καταστροφή είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει τους εργαζόμενους μέσω της επιδείνωσης των συνθηκών εργασίας που σχετίζονται με τη ρύπανση και την κλιματική αλλαγή, ενώ για τις επιχειρήσεις η επίδραση αφορά τα υψηλά περιβαλλοντικά κόστη που υποχρεούνται να καταβάλλουν, γεγονός που τις οδηγεί σε ύφεση. Το περιβαλλοντικό κόστος των οικονομικών δραστηριοτήτων υπολογίζεται στα 4,7 τρισ. δολ. ετησίως, ενώ αναμένεται να ανέλθει στα 28,6 τρισ. δολ. μέχρι το 2050.
Στον αντίποδα, η βιωσιμότητα έχει σημαντικό αντίκτυπο στους εργαζόμενους και στην αγορά εργασίας. Υπάρχουν τομείς όπως αυτός της κυκλικής οικονομίας, που επικεντρώνεται στην επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και την ανακατασκευή, η οποία αναμένεται ότι θα δημιουργήσει περίπου 6 εκατ. θέσεις εργασίας. Είναι άλλωστε ενδεικτικό ότι οι βιώσιμες εταιρείες προσελκύουν και διατηρούν περισσότερα ταλέντα.