Πριν από ακριβώς 70 χρόνια ο Γάλλος πολιτικός Ρομπέρ Σουμάν έθετε τα θεμέλια της Ε.Ε. όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Την 70ή επέτειο από την ιστορική ομιλία του Γάλλου υπουργού Εξωτερικών υποτίθεται ότι θα ξεκινούσε μια εκ βάθρων ανανέωση της Ενωμένης Ευρώπης, με μια «Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης». Μετά όμως ήρθε ο κορωνοϊός και η συζήτηση για το μέλλον της Ε.Ε. αναβλήθηκε επ’ αόριστον. Οι 27 χώρες-μέλη της Ε.Ε. αναζήτησαν με το ξέσπασμα της πανδημίας λύσεις πρωτίστως σε εθνικό επίπεδο: σύνορα έκλεισαν, οι εξαγωγές σε Ευρωπαίους εταίρους περιορίστηκαν. Θα μπορούσε η κρίση του κορωνοϊού να απελευθερώσει τις απαραίτηρες δημιουργικές δυνάμεις για μια ριζική ανανέωση της Ε.Ε.;
Πριν από ακριβώς 70 χρόνια ο Γάλλος πολιτικός Ρομπέρ Σουμάν έθετε τα θεμέλια της Ε.Ε. όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Αυτόν τον καιρό η Ένωση περνά μια πρωτοφανή κρίση λόγω κορωνοϊού. Μήπως όμως η κρίση είναι και ευκαιρία;
Όπως σημειώνει η Deutsche Welle σε σχετικό δημοσίευμά της, η ευρωπαϊκή οικονομία αναζητούσε τρόπους για να ορθοποδήσει, όταν ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν παρουσίαζε στο Παρίσι, πέντε χρόνια μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε δύο μόνο σελίδες κειμένου, το όραμά του για μια ενωμένη Ευρώπη. Στο επίκεντρο η πρόταση για ένωση της γαλλικής και γερμανικής βιομηχανίας άνθρακα και χάλυβα με απώτερο στόχο την «ένωση των ευρωπαϊκών εθνών».
Η Διακήρυξη Σουμάν στις 9 Μαΐου του 1950 θεωρείται ως «στιγμή γέννησης της Ευρώπης», όπως την χαρακτηρίζει ο Ολλανδός ιστορικός Λουκ βαν Μίντελααρ. Την 70ή επέτειο από την ιστορική ομιλία του Γάλλου υπουργού Εξωτερικών υποτίθεται ότι θα ξεκινούσε μια εκ βάθρων ανανέωση της Ενωμένης Ευρώπης, με μια «Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης». Μετά όμως ήρθε ο κορωνοϊός και η συζήτηση για το μέλλον της Ε.Ε. αναβλήθηκε επ’ αόριστον.
Οι 27 χώρες-μέλη της Ε.Ε. αναζήτησαν με το ξέσπασμα της πανδημίας λύσεις πρωτίστως σε εθνικό επίπεδο: σύνορα έκλεισαν, οι εξαγωγές σε ευρωπαίους εταίρους περιορίστηκαν. Στο μεταξύ όμως η κατάσταση βελτιώθηκε και η αλληλεγγύη επανήλθε, υποστηρίζει τουλάχιστον η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Και εκείνη όμως διαπιστώνει ότι υπάρχουν ακόμα πολλά εμπόδια στην εσωτερική αγορά, ότι οι Ευρωπαίοι δεν μετακινούνται και δεν εγκαθίστανται τόσο εύκολα όσο θα επιθυμούσαν σε άλλα κράτη-μέλη και ότι η κρίση του κορωνοϊού έπληξε άλλες χώρες περισσότερο και άλλες λιγότερο θέτοντας σε κίνδυνο τη συνοχή της Ένωσης.
Στην ομιλία του πριν από 70 χρόνια ο Ρομπέρ Σουμάν μίλησε για τη διατήρηση της ειρήνης και την συμβολή της Ευρώπης στο παγκόσμιο πολιτισμό. Ο στόχος που περιέγραφε ωστόσο στη σύντομη ομιλία του δεν ήταν καθόλου θεωρητικός, αλλά αντιθέτως ρεαλιστικός: «Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί μεμιάς, με μια απλή ενοποίηση. Θα δημιουργηθεί με συγκεκριμένες αποφάσεις στη βάση της αλληλεγγύης».
Η υπαγωγή της γερμανικής και γαλλικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, οι οποίες ας σημειωθεί θεωρούνταν καθοριστικής σημασίας για τη δημιουργία πολεμικής μηχανής, σε μια «ανώτερη δημόσια υπηρεσία», σήμαινε για τη Γαλλία περισσότερη επιρροή και ευημερία και για τη Γερμανία την έξοδο από τη διεθνή απομόνωση. Μόλις ένα χρόνο αργότερα η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα με έξη χώρες-μέλη (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο) ήταν γεγονός. Μοιάζει με ταχύτητα φωτός αν συγκρίνουμε με τις χρονοβόρες σημερινές συζητήσεις στους κόλπους της Ε.Ε. για την μεταρρύθμιση του ευρώ ή την κοινή προσφυγική πολιτική.
Εύλογα τίθεται το ερώτημα αν η κρίση του κορωνοϊού θα μπορούσε σήμερα να απελευθερώσει παρόμοιες δημιουργικές δυνάμεις για μια ριζική ανανέωση της Ε.Ε.. Ο ευρωβουλευτής των Πρασίνων Ντάνιελ Φρόιντ πιστεύει πως ναι και αναφέρει ως παράδειγμα την οικονομία. Κι ας γνωρίζουμε τη σκληρή αντιπαράθεση μεταξύ ευρωπαϊκού βορρά και νότου για τα αμφιλεγόμενα ευρωομολόγα. Μήπως όμως η πίεση της κρίσης οδηγήσει τελικά σε περισσότερη Ευρώπη; Ακριβώς αυτό υπονόησε πρόσφατα ο Γερμανός υπ. Οικονομικών και αντικαγκελάριος Όλαφ Σολτς όταν έλεγε σε συνέντευξή του στον ραδιοσταθμό DLF ότι η Ε.Ε. δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς περαιτέρω ολοκλήρωση όταν ήδη σήμερα έχουμε πολλούς κοινούς στόχους, κοινά έσοδα και έναν κοινό αγώνα κατά του φορολογικού ντάμπινγκ. «Όποιος δεν καταλάβει ότι τώρα είναι η ιδανική στιγμή για να προχωρήσουμε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν θα λύσει κανένα από τα σημερινά προβλήματα», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός.
Οι προσδοκίες από τη γερμανική προεδρία
Ο αντικαγκελάριος θα έχει την ευκαιρία να κάνει πράξη αυτά που οραματίζεται. Το δεύτερο εξάμηνο του 2020 η Γερμανία αναλαμβάνει την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ, παίρνοντας τη σκυτάλη από την Κροατία. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν αναμένει με μεγάλο ενδιαφέρον την απάντηση της Γερμανίας στις προτάσεις του, από το 2017, για τη μεταρρύθμιση της Ευρώπης. Τώρα ο Γάλλος προέδρος μιλά για τη «στιγμή της αλήθειας». Και άλλες χώρες, όπως η Αυστρία, η Ολλανδία, η Ιρλανδία, η Ελλάδα και η Ρουμανία άσκησαν τον περασμένο Απρίλιο πίεση στις υπόλοιπες χώρες-μέλη να εκμεταλλευθούν την ευκαιρία για περαιτέρω ενίσχυση της Ε.Ε..
Ο πολιτικός των Πρασίνων Ντάνιελ Φρόιντ ελπίζει πάντως ότι η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης θα ξεκινήσει σύντομα, μόλις ανοίξουν τα σύνορα μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Πιστεύει μάλιστα ότι έτσι δίνεται η ευκαιρία για την εκπόνηση ενός φιλόδοξου προγράμματος μεταρρυθμίσεων πριν από τις ευρωεκλογές του 2024. Θα ήταν άλλωστε στο πνεύμα του Σουμάν, τονίζει ο Γερμανός ευρωβουλευτής: «Κάθε πέντε με δέκα χρόνια η Ε.Ε. κάνει ένα βήμα μπροστά. Ήρθε λοιπόν τώρα η ώρα να προχωρήσουμε».