Ο ΕΙΚΟΝΟΚΛΑΣΤΗΣ Γάλλος πολυβραβευμένος συγγραφέας και φιλόσοφος επισημαίνει τις αρνητικές πλευρές του οικονομισμού και ασκεί οξεία κριτική στους οικονομολόγους και την εγκυρότητα των απόψεων και προβλέψεών τους.
Πολυβραβευμένος συγγραφέας, φιλόσοφος, πρώην μαοϊκός, εικονοκλάστης και αντίπαλος του πολιτικώς ορθού, ο Πασκάλ Μπρικνέρ είναι μία γοητευτική προσωπικότητα, με μεγάλες ευαισθησίες και σταθερές ανθρωπιστικές αρχές. Γι' αυτό και είναι διεθνώς γνωστός για τους αγώνες του υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αυστηρή κριτική σε αυτούς που αποκαλεί «απολιθώματα της προόδου».
Από την άλλη πλευρά, ο Γάλλος φιλόσοφος υποστηρίζει ότι, αν και η οικονομία της αγοράς αποτελεί μονόδρομο, εντούτοις πρέπει ο σύγχρονος άνθρωπος να βγει από τον οικονομισμό, καθώς και να επαναφέρουμε την αγορά κοντύτερα στον άνθρωπο και στο νόημα της ζωής μας. Τη διαδικασία αυτή ο Π. Μπρικνέρ περιγράφει στο βιβλίο του «Η Μιζέρια του Πλούτου», (εκδ. Αστάρτη, τηλ. 210- 3829829), το οποίο πρωτοεκδόθηκε στη Γαλλία το 2002.
Με την ευκαιρία ενός συνεδρίου για την πολυγλωσσία και τον οικονομικό της ρόλο, το οποίο διοργανώθηκε πρόσφατα στις Βρυξέλλες, είχαμε τη δυνατότητα να συνομιλήσουμε με τον Πασκάλ Μπρικνέρ, οι απόψεις του οποίου μόνο αδιαφορία δεν προκαλούν.
- Κάποια από τα βιβλία σας, όπως λόγου χάρη «Οι Λυγμοί του Λευκού Ανθρώπου» και «Η Τυραννία της Τιμωρίας», είναι εικονοκλαστικά και στην ουσία επικριτικά της τριτοκοσμικής λαγνείας και της αυτοενοχοποίησης των Δυτικών, υπό το βάρος της αριστερής ιδεολογίας. Επίσης, εσείς γράψατε στη γαλλική Μοντ ότι ο αντιαμερικανισμός είναι ο σοσιαλισμός των ηλιθίων. Γιατί αυτή η κριτική;
- «Διότι μία κάποια αριστερά αρνείται την πραγματικότητα, είναι επικίνδυνα μηδενιστική και βαθύτατα αντιδημοκρατική. Δεν διδάχθηκε τίποτε από την Ιστορία και πιστεύει ότι μπορεί να επιβιώσει μέσα από τη δημιουργία νέων εχθρών. Ο ένας από αυτούς είναι η παγκοσμιοποίηση και ο άλλος οι Ηνωμένες Πολιτείες. Πρόκειται για τους χρήσιμους εχθρούς, ο οποίοι, για μιαν ακόμη φορά, επιτρέπουν σε μία κάποια αριστερά να οργανώνει έναν νέο κρετινισμό. Και αυτός απαλλάσσει βεβαίως από την κριτική σκέψη, η οποία είναι επικίνδυνη για τους «μεσσίες» και τους «σωτήρες». Υπό αυτή την έννοια, πράγματι ο αντιαμερικανισμός είναι ο σοσιαλισμός των ηλιθίων. Τί απομένει σήμερα από τον αριστερισμό; Ο χλευασμός και η πίκρα. Η οργή πως αναιρέθηκε από την Ιστορία, η μνησικακία απέναντι στη ζωή που συνεχίζεται. Υπάρχουν στη ζωή μας άνδρες και γυναίκες που επιμένουν να γελούν, να κλαίνε, να αγαπούν και που γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια όλους αυτούς τους γερασμένους νέους που τους κάνουν μαθήματα ηθικής και ψευτοεπαναστατικής γυμναστικής».
- Στο βιβλίο σας με τίτλο «Η Μιζέρια του Πλούτου» ασκείτε ανθρωπιστική, θα έλεγα, κριτική στην οικονομία της αγοράς, στην οποία προσάπτετε τον οικονομισμό της. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό δεν γίνονται πολλές προσπάθειες από τους παίκτες της αγοράς προς την ηθικοποίησή της; Δεν είναι ενθαρρυντική η προσπάθεια αυτή;
- «Ασφαλώς και είναι θετική η προσπάθεια που επισημαίνετε. Όμως, το όλο θέμα είναι πολύ βαθύτερο και άπτεται της σημερινής φιλοσοφίας της θρησκείας της αγοράς. Σήμερα, ο καπιταλισμός είναι το μοναδικό οξυγόνο που ανασαίνουμε και αυτό μάς κάνει πολύ πιο απαιτητικούς και κριτικούς απέναντί του. θα πρέπει να καταλάβουμε ότι η πτώση του κομμουνισμού στην ουσία δεν ήταν νίκη της δημοκρατίας, αλλά ήττα ενός θανάσιμου εχθρού της. Δυστυχώς, αυτό δεν το καταλάβαμε και χάσαμε την ευκαιρία να καταστήσουμε τον πλανήτη μας λίγο καλύτερο και λίγο πιο ανθρώπινο. Κάναμε το λάθος να πιστέψουμε ότι ο καπιταλισμός συμβαδίζει με την δημοκρατία, αλλά η σημερινή Κίνα μάς αποδεικνύει το αντίθετο. Θεωρώ λοιπόν ότι πρέπει να απαλλαγούμε από τη μυθολογία του καπιταλισμού και να δούμε την οικονομία με άλλα μάτια».
- Με ποια μάτια, δηλαδή; Με αυτά του φιλοσόφου ή με αυτά του οικονομολόγου;
- «Είναι πολύ εύστοχη η ερώτησή σας, διότι πάει στην καρδιά του προβλήματος. Καταβυθισμένη μέσα στο κενό των αξιών, η οικονομία ευημερεί σήμερα υπό τη μορφή μιας νέας θρησκευτικότητας. Φιλοδοξεί να ανυψωθεί σε γενική αρχή δράσης, όχι πάντα καλοπροαίρετης. Υπό αυτές τις συνθήκες, όπως έχω ήδη γράψει, το χρηματιστήριο, μέσα στη χαοτική του δραματουργία των πτώσεων και των ανόδων, έχει γίνει ο φάρος της Θείας Πρόνοιας. Όταν ο δείκτης ανεβαίνει ή κατεβαίνει, αυτό που παίζεται είναι η λύτρωση ή η καταδίκη μας. Μού φαίνεται ότι πρέπει να αποσπαστούμε από αυτή τη λατρεία. Με κίνδυνο να δεχθώ τους μύδρους των κάθε λογής ειδικών, επεμβαίνω εδώ σαν ένας αμύητος -αμύητος σε έναν τομέα υπερβολικά περιχαρακωμένο και ιεροποιημένο. Για να πούμε την αλήθεια, το επάγγελμα του οικονομολόγου δεν είναι εύκολο. Ο οικονομολόγος θα έπρεπε, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, να υφίσταται ελέγχους εγκυρότητας. Αν προσπαθήσουμε να επαληθεύσουμε μέχρι κεραίας τις προβλέψεις του, θα διαπιστώσουμε ότι δεν είναι πιο αξιόπιστες από τις προβλέψεις της μετεωρολογικής υπηρεσίας ή του ωροσκοπίου. Εντούτοις, πάνω σε αυτές τις προβλέψεις οικοδομούνται ολόκληρες πολιτικές και εκπονούνται προγράμματα. Ελάχιστα επαγγέλματα σωρεύουν παρόμοιο ποσοστό λαθών και σφαλμάτων τα οποία δεν τιμωρούνται ποτέ. Πέρα, λοιπόν, από τη βούληση για κοινωνική δικαιοσύνη, που διακατέχει τους πιο γενναιόδωρους αμφισβητητές του, αυτό που κατ' αρχάς προέχει είναι να απαλλαγούμε από τη μυθολογία του καπιταλισμού, η οποία ενώνει όλα τα στρατόπεδα. Ίσως, ακριβώς λόγω του θριάμβου του, ο καπιταλισμός να μπήκε σε μία αναγκαία φάση «απομάγευσης». Μπορεί να μην κινδυνεύει να αντικατασταθεί ή να πεθάνει, όμως τείνει να εκχυδαϊστεί. Υποτίθεται ότι η οικονομία θα μάς απελευθέρωνε από την ανάγκη. Ποιος θα μάς απελευθερώσει από την οικονομία;»
- Αυτό το φιλοσοφικό ερώτημά σας, πόσο μπορεί να απασχολήσει αυτούς που πεινούν και όλους αυτούς που καθημερινά αγωνίζονται να επιβιώσουν; Μήπως θα έπρεπε να προσδιορίσετε από ποια οικονομία θα πρέπει να απελευθερωθούμε;
- «Οι φτωχοί πρέπει να μάθουν να αυτενεργούν και να απαλλαγούν από την οικονομία της ένδειας και των ελλείψεων. Αυτό που απειλεί τους φτωχούς στην εποχή μας είναι η εγκατάλειψή τους από τους καλοταϊσμένους -εγκατάλειψη πνευματική και υλική. Κάποιοι πιστεύουν ακόμα ότι ο πλούτος του Βορρά οφείλεται στην από μέρους του λεηλασία του Νότου. Πρόκειται για μέγιστη πλάνη. Αν έτσι είχαν τα πράγματα, Ισπανία και Πορτογαλία θα έπρεπε να είναι οι πλουσιότερες χώρες στον κόσμο. Δεν είναι, όμως. Ο πλούτος του Βορρά οφείλεται στη νοοτροπία των κατοίκων του, στην εργασία τους, στη θρησκεία του κέρδους και της μεταμόρφωσης της φύσης, που άνθησε σε κάποιες ηπείρους. Το πραγματικά απαράδεκτο είναι η αντιπαράθεση μιας χορτάτης μέχρι κορεσμού Δύσης με λιμοκτονούντα έθνη στα οποία έχει δοθεί η υπόσχεση πως δεν θα αργήσουν να μπουν στο καπιταλιστικό Ελντοράντο -αρκεί να υποταχθούν σε κάποιους κανόνες. Όμως, πίσω από αυτόν τον οικουμενικό λόγο, υπάρχει μία λογική μεροληπτικότητας και θυσίας. Οι ίδιες χώρες συνεχίζουν να παίρνουν τη μερίδα του λέοντος, ενώ δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι καταδικασμένοι στο καθαρτήριο. Το κέντρο βαρύτητας της παγκόσμιας οικονομίας δεν δείχνει καθόλου ότι πρόκειται να μετατεθεί, αυτό, όμως, είναι απαραίτητο να συμβεί. Αντί ο Βορράς να δίνει ελεημοσύνη στο Νότο, πρέπει να τον μάθει να ψαρεύει για να φάει ψάρια. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, προϋποθέτει ότι η οικονομία θα είναι, μεταξύ άλλων, και πολιτιστικό εργαλείο. Θα πρέπει η οικονομία, σε συνδυασμό με την τεχνολογία και τις τηλεπικοινωνίες, να μάς δώσουν μία νέα όραση. Μία όραση που να ανταποκρίνεται σε πολλά από τα αιτήματα της εποχής».
Η αγγλική γλώσσα
- Ποια είναι η άποψή σας για την κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο; Δεν είναι υποβοηθητική μιας γενικότερης αγγλοσαξωνικής υπεροχής; Σε ποιον βαθμό η οικονομική επιβίωση των αναπτυσσόμενων χωρών, και όχι μόνον, εξαρτάται από την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας;
- «Αν η ερώτησή σας υποκρύπτει την άποψη ότι ο κόσμος μας μπορεί να βρίσκεται υπό την εξουσία της Ουάσιγκτον, η απάντησή μου είναι αρνητική. Πρόκειται για καθαρή φαντασία. Πολλοί είναι αυτοί που υπερεκτιμούν το βάρος της αγγλικής γλώσσας, η οποία, κατά τους ειδικούς, ομιλείται μόνον από το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, έστω και αν γίνεται η γλώσσα των συναλλαγών -δηλαδή της οικονομίας. Τα αγγλικά αυτά είναι τόσο φθαρμένα και τυποποιημένα που, όσο περισσότερο διαδίδονται, τόσο φτωχαίνουν την αγγλική γλώσσα. Οι πάντες σήμερα κουτσομιλούν αγγλικά, δίχως να τα γνωρίζουν και άρα δεν μπορούν να επικοινωνούν με ένα μίνιμουμ λέξεων. Αυτό είναι ένα μειονέκτημα, διότι όταν δύο άτομα συνομιλούν, δεν μπορούν να πουν και να αναπτύξουν όλα όσα θέλουν. Έτσι, δεν καταλαβαίνω γιατί η επιβίωση μιας χώρας εξαρτάται μόνον από τα αγγλικά. Θα έλεγα ότι είναι πιο στενά συνδεδεμένη με την πολυγλωσσία, γιατί αυτή ανοίγει δρόμους για να προσεγγίσει κανείς και άλλες κουλτούρες. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Σημειώστε, επίσης, ότι το ποσοστό των αγγλικών στο σώμα των ζωντανών γλωσσών συνεχώς μειώνεται. Από 9,8% το 1952, το 2002 είχε πέσει στο 7,2%, προς όφελος των ισπανικών και των αραβικών γλωσσών, καθώς και των κινεζικών διαλέκτων».
Η σχέση Ευρώπης - ΗΠΑ
- Σε σχέση με τις ΗΠΑ, ποια είναι η θέση της Ευρώπης στο σημερινό και αυριανό κόσμο;
- «Η Ευρώπη πρέπει να μεγαλώσει και να πάρει την άμυνά της στα χέρια της. Αν οι ΗΠΑ οφείλουν να μάθουν τη σεμνότητα και να μοιραστούν υπευθυνότητες με τους συμμάχους τους, εμείς οι Ευρωπαίοι είναι ανάγκη να μεταβάλουμε την αντιπαλότητα σε άμιλλα. Αυτό ισχύει δε κυρίως για χώρες όπως η Γαλλία και η Ελλάδα, οι οποίες καθυβρίζουν τις ΗΠΑ χωρίς να καταφέρνουν κάτι σπουδαίο από πλευράς τους. Προτιμούν να μεμψιμοιρούν, παρά να δρουν. Θεωρώ την κατάσταση αυτή παραίτηση. Η διπλωματία της αντιλογίας δεν εμπεριέχει καμία δημιουργία. Δεν συνιστά αντι-εξουσία, άρα δύναμη δημιουργικής αντίθεσης».
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ