Μέχρι σήμερα περίπου 100 προγράμματα εμβολίων κατά του κορωνοϊού έχουν ξεκινήσει σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με το London School of Hygiene & Tropical Medicine 10 από αυτά είναι ήδη στη φάση των κλινικών δοκιμών, ενώ, όπως ανακοίνωσε Dr Fauci Λοιμωξιολόγος και διευθυντής του National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIH) οι ειδικοί επιταχύνουν τις διαδικασίες προκειμένου μέχρι τον ερχόμενο Ιανουάριο του 2021 να είναι κάποιο από όλα αυτά να μπει στο στάδιο της παραγωγής. Ωστόσο, ο Dr Fauci επιμένει ότι ναι μεν είναι ένα πιθανό σενάριο όμως, ακόμα και αυτό είναι ένα υπερ-αισιόδοξο σενάριο γι’ αυτό δεν πρέπει να το θεωρήσουμε δεδομένο. Οι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής και του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παρασκευής, Ιωάννης Τρουγκάκος, Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος εξηγούν το πώς αναπτύσσεται η ανοσία στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω των εμβολίων.
Της Ανθής Αγγελοπούλου
Μέχρι σήμερα περίπου 100 προγράμματα εμβολίων κατά του κορωνοϊού έχουν ξεκινήσει σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με το London School of Hygiene & Tropical Medicine 10 από αυτά είναι ήδη στη Φάση των κλινικών δοκιμών, ενώ, όπως ανακοίνωσε Dr Fauci Λοιμωξιολόγος και διευθυντής του National Institute of Allergy and Infectious Diseases (NIH) οι ειδικοί επιταχύνουν τις διαδικασίες προκειμένου μέχρι τον ερχόμενο Ιανουάριο του 2021 να είναι κάποιο από όλα αυτά να μπει στο στάδιο της παραγωγής.
Πρόσφατη δημοσίευση του επιστημονικού περιοδικού «Nature» αναφέρει ότι περισσότερα από 90 εμβόλια είναι υπό διερεύνηση έναντι του ιού SARS-CoV-2 με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών υγείας. Έξι εμβόλια έχουν ήδη είναι στο στάδιο των κλινικών δοκιμών σε εθελοντές προκειμένου να ελεγχθεί η ασφάλεια τους, ενώ σε άλλα έχουν αρχίσει δοκιμές σε πειραματόζωα. Σε μία άλλη δημοσίευση στο επιστημονικό περιοδικό «SCIENCE» περιγράφονται επιτυχείς δοκιμές ενός νέου εμβολίου το οποίο φαίνεται να παρέχει προστασία σε πιθήκους έναντι του κορωνοϊού SARS-CoV-2. Το εμβόλιο αυτό αφορά σε εξασθενημένη εκδοχή του ιού, δεν προκάλεσε παρενέργειες στους πιθήκους και ήδη από τις 16 Απριλίου έχουν ξεκινήσει κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ιατρικής Σχολής του Λονδίνου, αναπτύσσονται περίπου 120 προγράμματα εμβολίων κατά του SARS-Cov-2, από τα οποία τα 110 είναι ήδη σε προκλινικό στάδιο ενώ 8 εξ αυτών, στη Φάση 1 των δοκιμών σε ασθενείς. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται και της φαρμακευτικής CanSino στο Χονγκ Κονγκ το οποίο μάλιστα είναι και στη Φάση 2 των δοκιμών. Επιπροσθέτως, η φαρμακευτική Sinovac στην Κίνα, το Ιατρικό Ινστιτούτο Σεντζέν, αλλά και το Γερμανικό Εργαστήριο Βιοτεχνολογίας BioNTech βρίσκονται στη Φάση 1. Στις ΗΠΑ δύο προγράμματα εμβολίων ένας της Moderna και ένα της Inovio Pharmaceuticals έχουν μπει στη Φάση 1 των κλινικών δοκιμών.
Όπως αναφέρει μεγάλη μερίδα ειδικών, ο Ιανουάριος αποτελεί πιθανότατα μήνα σταθμό για την παραγωγή ενός αποτελεσματικού αλλά και ασφαλούς εμβολίου κατά του νέου κορωνοϊού. Μην ξεχνάμε ότι απαιτούνται 12-18 μήνες για να έχουμε ασφαλή αποτελέσματα για το αν ένα φάρμακο είναι κατάλληλο να μπει σε μαζική παραγωγή και να φτάσει στον τελικό αποδέκτη, τον ασθενή. Ωστόσο, ο Dr Fauci επιμένει ότι ναι μεν είναι ένα πιθανό σενάριο όμως, ακόμα και αυτό είναι ένα υπερ-αισιόδοξο σενάριο γι’ αυτό δεν πρέπει να το θεωρήσουμε δεδομένο.
Οι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής και του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ Δημήτρης Παρασκευής, Ιωάννης Τρουγκάκος, Ευστάθιος Καστρίτης και Θάνος Δημόπουλος μας εξηγούν το πώς αναπτύσσεται η ανοσία στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω των εμβολίων.
Όπως λένε, το ανοσοποιητικό μας σύστημα αναγνωρίζει τα παθογόνα, όπως για παράδειγμα τον κορωνοϊό SARS-CoV-2, ως «ξένους» οργανισμούς. Όταν ο ιός μολύνει τα κύτταρα του ξενιστή (δηλαδή του ανθρώπου), πολλαπλασιάζεται και παράγει νέα ιικά σωμάτια τα οποία αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα το οποίο στη συνέχεια επάγει ανοσιακή απόκριση μέσω ανάπτυξης αντισωμάτων. Τα αντισώματα αλληλεπιδρούν ειδικά με πρωτεΐνες (αντιγόνα) του ιού εμποδίζοντας την περαιτέρω μόλυνση κυττάρων του ξενιστή, ενώ μέσω της ενεργοποίησης κυτταροτοξικών κυττάρων καταστρέφονται τα ανθρώπινα κύτταρα που έχουν μολυνθεί από τον ιό οπότε δεν μπορούν να παραχθούν νέα ιϊκά σωματίδια. Έτσι ο «εισβολέας» εξοντώνεται.
Τα Β και Τ κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος που αναγνωρίζουν ειδικά το παθογόνο έχουν (συνήθως) μεγάλη διάρκεια ζωής και αποτελούν τα λεγόμενα «κύτταρα μνήμης» που προσφέρουν ανοσία.
Η βασική αρχή όλων των εμβολίων, είναι να εκθέσουν τον οργανισμό σε ένα αδρανές ιϊκό αντιγόνο το οποίο φυσικά δεν θα προκαλέσει νόσο, αλλά θα ενεργοποιήσει το ανοσοποιητικό σύστημα προκειμένου να αναγνωρίζει αμέσως τον ιό (σαν να υπήρχε προηγούμενη μόλυνση) και να τον αδρανοποιεί.
Ωστόσο, αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι υπάρχουν αρκετές διαφορετικές τεχνολογίες ανάπτυξης εμβολίων. Για παράδειγμα:
Εμβόλια Νουκλεϊκών οξέων (DNA, RNA)
Τα εμβόλια που βασίζονται σε γενετικό υλικό (RNA ή DNA) του ιού είναι ασφαλή και σχετικά εύκολο να αναπτυχθούν. Η παραγωγή τους βασίζεται στη σύνθεση γενετικού υλικού του ιού το οποίο κωδικοποιεί για ένα ιϊκό αντιγόνο. Το γενετικό υλικό στη συνέχεια εισάγεται σε ανθρώπινα κύτταρα τα οποία παράγουν το ιϊκό αντιγόνο κινητοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα. Να σημειωθεί ότι, προς το παρόν, κανένα από τα υφιστάμενα εγκεκριμένα εμβόλια δεν έχει βασιστεί σε αυτήν τη τεχνολογία. Με την ανάπτυξη αυτού του τύπου εμβολίου δραστηριοποιούνται τουλάχιστον 20 ομάδες διεθνώς.
Εμβόλια βασισμένα σε ιικούς φορείς
Σε αυτήν την τεχνολογία παραγωγής εμβολίων χρησιμοποιείται ως φορέας ένας ιός, όπως της ιλαράς, ή ο αδενοϊός, που είναι γενετικά τροποποιημένος ώστε να παράγει πρωτεΐνες (αντιγόνα) του κορωνοϊού. Αυτοί οι ιοί είναι εξασθενημένοι και δεν προκαλούν νόσο. Υπάρχουν δύο τύποι τέτοιων φορέων: i) αυτοί που μπορούν να πολλαπλασιάζονται στα κύτταρα του ξενιστή και ii) αυτοί που δεν μπορούν να πολλαπλασιαστούν γιατί βασικά τους γονίδια έχουν απενεργοποιηθεί. Σε αυτήν την κατηγορία εμβολίων ενεργοποιούνται 25 ομάδες
- Ιικοί φορείς που μπορούν να πολλαπλασιαστούν σε ανθρώπινα κύτταρα (π.χ. εξασθενημένος ιός ιλαράς). Παράδειγμα τέτοιου εμβολίου είναι το πρόσφατα εγκεκριμένο εμβόλιο έναντι του ιού του Εbola. Αυτά τα εμβόλια είναι ασφαλή και προκαλούν ισχυρή ανοσιακή απάντηση, αν και ενδεχόμενη ανοσία στο φορέα (π.χ. στον ιό της ιλαράς) μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου.
- Ιικοί φορείς που δεν πολλαπλασιάζονται (π.χ. εξασθενημένος αδενοϊός). Προς το παρόν, κανένα υφιστάμενο εγκεκριμένο εμβόλιο δεν έχει βασιστεί σε αυτήν την τεχνολογία η οποία χρησιμοποιείται εκτενώς σε γονιδιακή θεραπεία. Η χρήση ενισχυτών δόσης μπορεί να είναι απαραίτητες για να προκαλέσουν μακροχρόνια ανοσία.
Εμβόλια που βασίζονται σε ιικές πρωτεΐνες
- Εμβόλια που αφορούν σε χορήγηση ιϊκών πρωτεϊνών. Τα «παραδοσιακά» αυτά εμβόλια βασίζονται στην χορήγηση ιϊκών πρωτεϊνών ή τιμημάτων ιϊκής πρωτεΐνης (αντιγόνων) στον άνθρωπο. Με αυτήν την κατηγορία εμβολίων ασχολούνται 28 ερευνητικές ομάδες διεθνώς οι οποίες εστιάζονται στην εξωτερική πρωτεΐνη του ιού (spike) και συγκεκριμένα στο τμήμα της πρωτεΐνης που αλληλεπιδρά με τον υποδοχέα των κυττάρων του ξενιστή. Τα εμβόλια αυτά, προκειμένου να προκαλέσουν ικανοποιητική ανοσία, συνήθως απαιτούν τη συγχορήγηση ανοσο-ενισχυτικών και πιθανώς πολλές δόσεις χορήγησης. Παρόμοια εμβόλια είχαν αναπτυχθεί επιτυχώς κατά του ιού SARS-CoV (επιδημία SARS του 2003) σε πιθήκους, αλλά δεν έχουν δοκιμαστεί σε ανθρώπους.
- Εμβόλια που βασίζονται σε κενά ιϊκά σωματίδια που μοιάζουν με το ιό. Τα κενά ιϊκά σωμάτια που χρησιμοποιούνται σε αυτή την κατηγορία εμβολίων προσομοιάζουν τη δομή του κορωναϊού αλλά δεν είναι μολυσματικά επειδή δεν διαθέτουν γενετικό υλικό. Πέντε ομάδες εργάζονται σε εμβόλια αυτού του τύπου, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν ισχυρή ανοσιακή απάντηση, αλλά είναι σχετικά δύσκολο να παρασκευαστούν.
Εμβόλια που θα βασίζονται στον ίδιο τον κορωνοϊό SARS-CoV-2
Τουλάχιστον 7 ερευνητικές ομάδες προσπαθούν να αναπτύξουν εμβόλιο στη βάση αυτής της επίσης «παραδοσιακής» τεχνολογίας η οποία βασίζεται στη χρήση εξασθενημένων ή αδρανοποιημένων εκδοχών του κορονωϊού. Πολλά υφιστάμενα εμβόλια (π.χ. έναντι της ιλαράς ή της ευλογιάς) έχουν βασιστεί σε αυτήν την τεχνολογία αλλά χρειάζονται εκτεταμένες δοκιμές προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια τους. Στη βάση αυτών των τεχνολογιών αναφέρονται γενικά δύο κατηγορίες εμβολίων.
- Εμβόλια που αφορούν σε εξασθενημένο ιό. Ο ιός εξασθενεί συνήθως μέσω χορήγησης σε πειραματόζωα ή ανθρώπινα κύτταρα όπου συσσωρεύει μεταλλαγές οι οποίες μειώνουν τη νοσηρότητα του. Στην παρούσα φάση γίνεται προσπάθεια να εξασθενήσει ο κορωνοϊός μέσω κατευθυνόμενων γενετικών αλλαγών που θα οδηγούν σε μειωμένη αποτελεσματικότητα παραγωγής ιϊκών πρωτεϊνών.
- Εμβόλια που βασίζονται σε αδανοποιημένο ιό. Σε αυτόν τον τύπο εμβολίου ο ιός χορηγείται αδρανοποιημένος στον οργανισμό. Η παραγωγή αυτών των μη μολυσματικών ιών απαιτεί μεγάλες αρχικές ποσότητες μολυσματικών ϊικών σωματιδίων.