Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο επιδίδονται σε εξαιρετικά επεκτατικές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές για την καταπολέμηση του οικονομικού αντίκτυπου από την πανδημία του Covid-19. Όμως αυτή η «γενναιοδωρία» είναι κατάλληλη για μία παλαιού τύπου οικονομική δυσλειτουργία, όχι γι’ αυτή την κρίση δημόσιας υγείας.
Από την έντυπη έκδοση
Του Ντένις Τζ. Σνόουερ*
Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο επιδίδονται σε εξαιρετικά επεκτατικές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές για την καταπολέμηση του οικονομικού αντίκτυπου από την πανδημία του Covid-19. Όμως αυτή η «γενναιοδωρία» είναι κατάλληλη για μία παλαιού τύπου οικονομική δυσλειτουργία, όχι γι’ αυτή την κρίση δημόσιας υγείας.
Επί του παρόντος αντιμετωπίζουμε μία εξισορρόπηση μεταξύ της κοινωνικής διαβάθμισης και της οικονομικής κατάρρευσης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα περιλαμβάνει φυσική αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των εστιατορίων, του λιανικού εμπορίου, του τουρισμού, της ζωντανής ψυχαγωγίας και των περισσοτέρων μορφών δουλειάς γραφείου. Με την εφαρμογή της κοινωνικής απομόνωσης, οι δραστηριότητες αυτές διακόπτονται.
Ακόμη χειρότερα, ο Covid-19 είναι η πρώτη πανδημία που έπληξε μία πλήρως ολοκληρωμένη παγκόσμια οικονομία. Τα περισσότερα αγαθά σήμερα είναι προϊόντα παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, όπου οι φυσικές αλληλεπιδράσεις σε ένα μέρος συνδέονται με φυσικές αλληλεπιδράσεις αλλού. Σταματώντας τις φυσικές αλληλεπιδράσεις σε ένα μέρος, το οικονομικό αποτέλεσμα γίνεται αισθητό σε πολλά άλλα.
Οι υψηλότερες κυβερνητικές δαπάνες, οι χαμηλότεροι φόροι και τα επιτόκια σε μηδενικά σχεδόν επίπεδα μπορεί να κρατήσουν ενεργούς τους ανθρώπους βραχυπρόθεσμα, αλλά δεν θα τονώσουν την παραγωγική δραστηριότητα όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να εργαστούν. Ούτε η συμπλήρωση των εισοδημάτων στους νέους άνεργους αναγκαστικά θα αυξήσει την κατανάλωση όταν τα περισσότερα καταστήματα είναι κλειστά και οι υπηρεσίες παράδοσης δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στην εκρηκτική ζήτηση.
Παραγωγή και κατανάλωση
Το πρόβλημα δεν είναι μία γενικευμένη πτώση της συνολικής ζήτησης, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του 1930. Πρόκειται μάλλον για μία δραματική πτώση της παραγωγής και της κατανάλωσης αγαθών και υπηρεσιών που βασίζεται σε φυσικές αλληλεπιδράσεις, σε συνδυασμό με μία εξίσου δραματική αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης αγαθών και υπηρεσιών που δεν συνεπάγονται τέτοιες αλληλεπιδράσεις.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επιχειρηματική δραστηριότητα προς το παρόν ανθεί για τις Amazon και Netflix, αλλά καταποντίζεται για τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια. Στην πραγματικότητα, η πανδημία έχει προκαλέσει μία μεγάλη οικονομική αναντιστοιχία: Πολλοί κλάδοι που εξαρτώνται από τις υπάρχουσες διαδικασίες παραγωγής και διανομής διώχνουν εργαζόμενους, ενώ άλλοι δεν μπορούν να προσλάβουν αρκετούς.
Πολλές κυβερνήσεις έχουν ανακοινώσει φορολογικά μέτρα για την άμβλυνση του οικονομικού αντίκτυπου της πανδημίας, όπως η καταβολή μεγάλου μέρους των μισθών των εργαζομένων που απουσιάζουν με άδεια (όπως στο Ηνωμένο Βασίλειο) ή στέλνοντας στους φορολογούμενους επιταγές στήριξης (όπως στις ΗΠΑ). Ο Καναδάς, η Δανία, η Γαλλία και άλλες χώρες πληρώνουν μεγάλο μέρος της εταιρικής μισθοδοσίας, ώστε οι επιχειρήσεις να παραμείνουν άθικτες.
Ωστόσο, τέτοιες πρωτοβουλίες αποσκοπούν στη διατήρηση του εισοδήματος από θέσεις εργασίας που έχουν εξαφανιστεί, παρά στη δημιουργία εισοδήματος από θέσεις εργασίας που δεν έχουν ακόμη καλυφθεί. Μολονότι οι πολιτικές αυτές είναι κατάλληλες για την καταπολέμηση της οικονομικής ύφεσης ή για την κάλυψη προσωρινής έλλειψης της συνολικής ζήτησης, δεν θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της μεγάλης οικονομικής αναντιστοιχίας.
Πράγματι, θα ήταν ανεύθυνο από τις κυβερνήσεις να εφαρμόσουν μία πολιτική με την υπόθεση ότι η σημερινή πανδημία είναι ένα προσωρινό και μοναδικό φαινόμενο. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν πρέπει να πιστεύουν ότι αρκεί να δώσουν στους εργοδότες και στους εργαζόμενους κάποια χρήματα για να τα βγάλουν πέρα πριν από την ταχεία επιστροφή της οικονομικής κανονικότητας.
Διαρθρωτική αλλαγή
Κανείς δεν ξέρει πόσο καιρό θα διαρκέσει η πανδημία. Εάν αποδειχθεί ότι είναι χρονοβόρα, τότε η μεγάλη οικονομική αναντιστοιχία θα πρέπει να παρακινήσει όλες τις κυβερνήσεις να σχεδιάσουν μια επίμονη διαρθρωτική αλλαγή. Η στήριξη των εισοδημάτων από ανύπαρκτες θέσεις εργασίας θα παύσει να αποτελεί επιλογή, οπότε η παροχή βοήθειας στους ανθρώπους για την εξεύρεση νέων θέσεων εργασίας πρέπει να είναι πρωταρχικής σημασίας.
Εάν η πανδημία είναι αρκετά σύντομη, τότε οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίσουν ότι δεν θα πιαστούν ποτέ ξανά απροετοίμαστες όπως είναι τώρα. Αυτό θα σημαίνει ενίσχυση της αντοχής της οικονομίας σε διαταραχές από πανδημίες, εξασφαλίζοντας ότι οι άνθρωποι θα έχουν τις δεξιότητες για την εκτέλεση νέων θέσεων εργασίας.
Έτσι, ανεξάρτητα από το πόσο διαρκεί η πανδημία, η οργάνωση των οικονομικών δραστηριοτήτων πρέπει να αλλάξει θεμελιωδώς. Μέχρι στιγμής, όμως, οι κυβερνήσεις δεν έχουν ανταποκριθεί στην πρόκληση αυτή.
Για να κατανοήσουμε το υποκείμενο πρόβλημα και να προσδιορίσουμε την πολιτική λύση, πρέπει να αναπτύξουμε νέες κατηγορίες οικονομικής δραστηριότητας. Συγκεκριμένα, πρέπει να διαιρούμε την παραγωγή και την κατανάλωση σε δραστηριότητες φυσικής διάδρασης (PI) και φυσικά αποσυνδεδεμένες (PD).
Η πανδημία αναδιαρθρώνει δραματικά τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και την καταναλωτική συμπεριφορά σε βάρος των δραστηριοτήτων της PI και υπέρ των δραστηριοτήτων της PD. Ως εκ τούτου, η κυριότερη δουλειά των κυβερνήσεων δεν είναι να αντισταθμίσουν τη μείωση της συνολικής ζήτησης, αλλά να χρηματοδοτήσουν τις προσαρμογές που απαιτούνται για να ξεπεραστεί η μεγάλη οικονομική αναντιστοιχία.
Δεν αρκεί η εισοδηματική στήριξη
Δεν αρκεί η παροχή εισοδηματικής στήριξης σε άτομα δίχως εργασία, οι κυβερνήσεις πρέπει επίσης να τους παρέχουν πρόσβαση σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες, όπως τρόφιμα και ιατρική περίθαλψη, καθώς και στην υποστήριξη της PD για ψυχική και σωματική υγεία. Σήμερα, η πρόσβαση αυτή δεν εξασφαλίζεται σε πολλές χώρες, οδηγώντας σε εκτενή ανησυχία και απελπισία.
Οι υπηρεσίες απασχόλησης μπορούν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο προσδιορίζοντας τις ταχέως πολλαπλασιαζόμενες θέσεις απασχόλησης και μεταφέροντας αυτές τις πληροφορίες σε άτομα που απασχολούνται σε δραστηριότητες PI. Τα υπουργεία Οικονομικών και Εργασίας, εν τω μεταξύ, θα πρέπει να επιχορηγούν τα έξοδα μετεγκατάστασης και κατάρτισης.
Προκειμένου να προωθηθεί η μετακίνηση των εργαζομένων από θέσεις εργασίας PI σε θέσεις εργασίας PD, που είναι άμεσα διαθέσιμες, οι κυβερνήσεις πρέπει να παρέχουν επιδοτήσεις για τις προσλήψεις. Αυτές είναι πολύ πιο αποτελεσματικές από τις μειώσεις του φόρου μισθωτών υπηρεσιών, οι οποίες αποσκοπούν στη διατήρηση παλαιών θέσεων εργασίας αντί στην καταπολέμηση της αναντιστοιχίας.
Επιπλέον, μία πανδημία είναι ένα δημόσιο κακό και τα άτομα δεν χρειάζεται να πληρώνουν το πλήρες κόστος της ζημίας που προκαλούν σε άλλους από τη μετάδοση του ιού. Επειδή το σύστημα ελεύθερης αγοράς δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτό το πρόβλημα, οι δοκιμές και η θεραπεία πρέπει να χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση. Αυτό είναι φυσικά αποδεκτό σε ορισμένες χώρες (όπως η Γερμανία και η Νότια Κορέα), αλλά αγνοείται θλιβερά από άλλες (όπως οι ΗΠΑ).
Το κόστος προσαρμογής
Είναι αλήθεια ότι η επιδότηση του κόστους προσαρμογής που δημιουργείται από τη μεγάλη οικονομική αναντιστοιχία θα είναι δαπανηρή. Ωστόσο, τα σχετικά ποσά θα είναι μικρά σε σύγκριση με τα ποσά που πολλές κυβερνήσεις σχεδιάζουν να δαπανήσουν ως απάντηση στην οικονομική επιβάρυνση της πανδημίας.
Η αστοχία δεν πλήττει τη ζήτηση, αλλά την απότομη και ταχεία μετατόπιση των δραστηριοτήτων παραγωγής και κατανάλωσης. Αντί να εφαρμόζουν απεγνωσμένα παλιές λύσεις σε ένα νέο πρόβλημα, οι κυβερνήσεις πρέπει παντού να βοηθήσουν τις οικονομίες να προσαρμοστούν σε αυτή την αλλαγή.
*Πρόεδρος της Πρωτοβουλίας για τις Παγκόσμιες Λύσεις, είναι καθηγητής στη Σχολή Διακυβέρνησης Hertie στο Βερολίνο, ανώτερος ερευνητής στη Σχολή Διακυβέρνησης Blavatnik του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, συνεργάτης στο Ινστιτούτο Brookings και ομότιμος πρόεδρος του Ινστιτούτου Kiel για την Παγκόσμια Οικονομία.