ΚΑΘΩΣ το φαινόμενο της Κοινωνίας της Πληροφορίας αλλάζει παγκοσμίως όλες τις πτυχές της ζωής, φαίνεται ότι, έστω και καθυστερημένα, η ελληνική κοινωνία δεν μένει απλός θεατής, αλλά εισέρχεται με σταθερά βήματα στη νέα αυτή ψηφιακή εποχή.
Ενα τέτοιο, αρκετά σημαντικό βήμα ολοκληρώθηκε με την εκδήλωση που έγινε πρόσφατα στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών για την έναρξη λειτουργίας των ελληνικών Creative Commons.
Με πρωτοβουλία ορισμένων φωτισμένων πανεπιστημιακών και ερευνητών και με τη αρωγή κρατικών κονδυλίων, οι άδειες χρήσης πνευματικής ιδιοκτησίας Creative Commons μεταφέρθηκαν με επιτυχία στην ελληνική έννομη τάξη και είναι πλέον διαθέσιμες ηλεκτρονικά στο κοινό.
Στην εκδήλωση των εγκαινίων δεν θα μπορούσε βέβαια να λείπει ο ακτιβιστής - καθηγητής του πανεπιστημίου Stanford και ιδρυτής των Creative Commons, Lawrence Lessig, ένας από τους πιο δραστήριους σύγχρονους διανοητές της Κοινωνίας της Πληροφορίας.
Σε μία αίθουσα, όπου δυστυχώς ήταν απόντες οι δημοσιογράφοι και οι κάμερες, αλλά κατάμεστη από ένα ετερόκλητο κυρίως νεολαιίστικο κοινό, που περιλάμβανε μέλη της κοινότητας του ελεύθερου λογισμικού μέχρι δικηγόρους, οι ρητορικές ικανότητες και η ποιότητα των λόγων του Lessig καθήλωσαν τους παρευρισκόμενους και προκάλεσαν αλλεπάλληλα χειροκροτήματα.
Για την ιστορία των αδειών χρήσης πνευματικής ιδιοκτησίας Creative Commons, θα πρέπει να ειπωθούν τα ακόλουθα. Οι Creative Commons (CC) αποτελούν την απάντηση της νομικής επιστήμης στα δεδομένα της ψηφιακής εποχής, αναστρέφοντας το παραδοσιακό «all rights reserved» (όλα τα δικαιώματα παρακρατούνται) του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας και αφήνοντας την επιλογή στους πνευματικούς δημιουργούς να παρακρατούν όποια και όσα δικαιώματα αυτοί επιθυμούν.
Ετσι, αφενός μεν επιτρέπουν στο κοινωνικό σύνολο την ελεύθερη χρήση της ψηφιοποιημένης πληροφορίας, που παράγεται με εκρηκτικούς ρυθμούς στα σύγχρονα ηλεκτρονικά δίκτυα, αφετέρου δε παρέχουν την ελευθερία στους δημιουργούς να επανοικειοποιούνται τα πνευματικά τους έργα, παρακάμπτοντας μεσάζοντες και εταιρείες στη σχέση τους με την κοινωνία.
Η ιδέα των CC και της αναστροφής του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας είναι βέβαια πολύ παλιότερη. Γεννιέται όταν, στις αρχές της δεκαετίας του '80, η καθοριστική συνάντηση του Richard Stallman, του «πατέρα» του ελεύθερου λογισμικού, και του Eben Moglen, καθηγητή Ιστορίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Columbia, γίνεται η αφετηρία για τη δημιουργία της Γενικής και Δημόσιας Αδειας Χρήσης (General Public Licence), το νομικό σχήμα πάνω στο οποίο χτίστηκε όλο το οικοδόμημα του Ελεύθερου Λογισμικού. Το ελεύθερο λογισμικό είναι πλέον ευρύτερα γνωστό από το λειτουργικό σύστημα Linux, το οποίο πλέον ανταγωνίζεται ευθέως και επί ίσοις όροις τα Windows της Microsoft.
Στον Lawrence Lessig, όμως, ανήκουν τα εύσημα για την εφαρμογή της ιδέας αναστροφής της πνευματικής ιδιοκτησίας, πέρα από τα έργα λογισμικού, σε όλο το πνευματικό φάσμα και η εκλαΐκευση και απλούστευση αυτής μέσω των CC.
Μέχρι σήμερα, υπολογίζεται ότι 140 εκατομμύρια έργα έχουν εκδοθεί στο κοινό με άδειες χρήσης πνευματικής ιδιοκτησίας CC και η εξάπλωσή τους κινείται με γεωμετρική πρόοδο στην επιστημονική αρθρογραφία, στη λογοτεχνία, την ποίηση, τη μουσική, τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία και, γενικότερα, σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
Στην ομιλία του ενώπιον του ελληνικού ακροατηρίου, ο Lessig δεν χάιδεψε… αφτιά. Απέδειξε γλαφυρά ότι, με την εμφάνιση του φαινομένου της κοινωνίας της πληροφορίας, είναι αναγκαία μία μετάλλαξη του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, η οποία, δίχως να αποκόπτεται από τις ρίζες, θα πρέπει ωστόσο να ανταποκρίνεται στο κοινωνικό συμφέρον, όπως αυτό καθορίζεται σήμερα.
Οραματίστηκε ότι αυτό το συμφέρον μετουσιώνεται σε μία κουλτούρα, όπου οι χρήστες δεν καλούνται απλώς να είναι παθητικοί δέκτες αλλά και συνδημιουργοί της μέσα στο διαδραστικό περιβάλλον των νέων τεχνολογιών.
Στηλίτευσε όσους διεξάγουν έναν άτυπο πόλεμο ενάντια στο καινούργιο, ονομάζοντας με ευκολία συλλήβδην «πειρατές» τους δημιουργούς της νέας αυτής κουλτούρας και ψηφίζοντας διαρκώς κατασταλτικούς νόμους που δεν λαμβάνουν υπόψη ούτε στο ελάχιστο τις νέες συνθήκες.
Ζήτησε να απέχουμε ως παγκόσμια κοινότητα από απαρχαιωμένες λογικές και να ενθαρρύνουμε την έκρηξη ανθρώπινης δημιουργικότητας που έφερε το Διαδίκτυο και οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών.
Παρουσίασε τις άδειες χρήσης πνευματικής ιδιοκτησίας Creative Commons, τα είδη και τις δυνατότητές τους, καθώς και τους τρόπους, με τους οποίους μπορούν τελικά να αποδώσουν κέρδη στους πνευματικούς δημιουργούς και ταυτόχρονα οφέλη στις κοινωνίες.
Τέλος, έκλεισε με παραλλαγή της γνωστής φράσης του Richard Stallman, ότι δηλαδή τα πνευματικά έργα, που εκδίδονται με καθεστώς CC, δεν δίνονται ελεύθερα με το νόημα του δωρεάν (χωρίς αντίτιμο) αλλά με το νόημα της ελευθερίας, απελευθερώνοντας το νου και τον άνθρωπο.
Σε μία κρίσιμη χρονική καμπή για την ελευθεριακή φύση του Διαδικτύου, την ώρα δηλαδή που τα κράτη και οι πολυεθνικές εταιρείες της διασκέδασης αποπειρώνται τον ολοκληρωτικό έλεγχό του, ο λόγος και η δράση του Lawrence Lessig έρχονται σαν χρησμός για το αύριο.
Ζούμε άλλωστε σε μία εποχή, όπου η συλλογική μνήμη και γνώση της ανθρωπότητας κυλάει μέσα στα σύγχρονα δίκτυα επικοινωνιών και είναι τεχνολογικά δυνατόν να είναι προσβάσιμη σε όλους, με απίστευτα οφέλη για τις κοινωνίες.
Μολονότι δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμη οι συνθήκες για να καταστεί αυτό δυνατό, είναι στο χέρι μας να αλλάξουμε κάτι τέτοιο στο εδώ και το τώρα. Τα CC είναι ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Περισσότερα για τα CC μπορείτε να βρείτε: http://creativecommons.org/ , http://www.creativecommons.gr/ , Τα βιβλία του Lawrence Lessig διατίθενται ελεύθερα: http://free-culture.cc/ , http://codev2.cc/ .
ΑΝΤΩΝΗΣ ΜΠΡΟΥΜΑΣ, δικηγόρος με μεταπτυχιακές σπουδές στο δίκαιο της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Τα κύρια πεδία ενδιαφέροντός του αφορούν τομείς του δικαίου που σχετίζονται με τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, την πνευματική και βιομηχανική ιδιοκτησία, το ηλεκτρονικό εμπόριο, το ηλεκτρονικό έγκλημα, την προστασία προσωπικών δεδομένων και γενικότερα τομείς δικαίου που άπτονται του Διαδικτύου.