Από την εκδήλωση του νέου κορωνοϊού τον Ιανουάριο, η αστάθεια που προκλήθηκε στις διεθνείς αγορές είναι αναμφίβολα σημαντική. Την τελευταία εβδομάδα, η αβεβαιότητα για την κλίμακα εξάπλωσης του ιού εκτός Κίνας και για τις οικονομικές επιπτώσεις του, σε συνδυασμό με τη διολίσθηση του πετρελαίου και γεωπολιτικές εξελίξεις, δημιούργησε ένα εκρηκτικό μίγμα συνθηκών, καταλήγοντας σε οικονομικό κραχ, γράφει η Νεκταρία Καρακατσάνη.
Της Νεκταρίας Καρακατσάνη, μαθηματικού, με εξειδίκευση στα οικονομικά της ενέργειας και μεταδιδακτορική έρευνα σε behavioural finance, μέλους της ΡΑΕ, του ACER και του CEER.
*Το κείμενο εκφράζει προσωπικές απόψεις.
Από την εκδήλωση του νέου κορωνοϊού τον Ιανουάριο, η αστάθεια που προκλήθηκε στις διεθνείς αγορές είναι αναμφίβολα σημαντική. Την τελευταία εβδομάδα, η αβεβαιότητα για την κλίμακα εξάπλωσης του ιού εκτός Κίνας και για τις οικονομικές επιπτώσεις του, σε συνδυασμό με τη διολίσθηση του πετρελαίου και γεωπολιτικές εξελίξεις, δημιούργησε ένα εκρηκτικό μίγμα συνθηκών, καταλήγοντας σε οικονομικό κραχ. Η Δευτέρα 9 Μαρτίου, γνωστή πλέον ως «Black Monday», αποτελεί μια από τις μελανές ημέρες στην οικονομική ιστορία και, ενδεχομένως, ένα νέο σημείο αναφοράς για την παγκόσμια οικονομία. Στο χρηματιστήριο Αθηνών, οι απώλειες που σημειώθηκαν από τις 24 Ιανουαρίου υπερβαίνουν τα 20 δισ. ευρώ. Η εδραίωση της επενδυτικής εμπιστοσύνης αποτελεί πλέον διεθνή πρόκληση σε ένα αβέβαιο μακροοικονομικό περιβάλλον.
Καταλυτικοί Παράγοντες
Αναφορικά με τον νέο ιό Covid-19, είναι αλήθεια ότι τα συγκριτικά στοιχεία, ακόμα και με την εποχική γρίπη, υποδεικνύουν νηφαλιότητα, και ότι τα μέτρα περιορισμού που εφάρμοσε η Κίνα είναι πολύ πιο δραστικά, συγκριτικά με τη διαχείριση του SARs στο παρελθόν. Ωστόσο, τρία θεμελιώδη ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα, διαχέοντας ανησυχία σε πολίτες και επενδυτές: «Ποιος θα είναι ο βαθμός εξάπλωσης του ιού; Πότε θα υποχωρήσει; Πότε θα αρχίσει να αναστρέφεται το αρνητικό οικονομικό κλίμα;». Τα σενάρια εκτείνονται από ήπιες έως ακραίες εκδοχές.
Ενδεικτικά, η Bloomberg Economics παρουσίασε τέσσερα σενάρια εξέλιξης, με την ακραία εκδοχή να στοιχίζει στην παγκόσμια οικονομία 2.7 τρισ. δολάρια. Αποκαλυπτικό της κλίμακας και της πολυπλοκότητας του φαινομένου είναι το γεγονός ότι τα κρούσματα έχουν πλέον υπερβεί τα 100 χιλιάδες παγκοσμίως, ενώ οι μαθητές που απέχουν από τα σχολεία τους ξεπερνούν τα 300 εκατ. Το σύνθετο αυτό τοπίο δυναμιτίστηκε τις τελευταίες ημέρες, μετά την ασυμφωνία στη διευρυμένη σύνοδο του OPEC στη Βιέννη, που προκάλεσε κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου, θέτοντας την παγκόσμια οικονομία στη δίνη γεωπολιτικών εξελίξεων.
Αναφορικά με τις αντιδράσεις των χρηματιστηρίων, ήταν ήδη εξαιρετικά ανησυχητικό ότι 6,5 τρισ. δολάρια εξαϋλώθηκαν από τη χρηματιστηριακή αξία τις δύο τελευταίες εβδομάδες του Φεβρουαρίου, σύμφωνα με το Reuters. Την Παρασκευή 28 Φεβρουαρίου, τα διεθνή χρηματιστήρια σημείωσαν τη μεγαλύτερη υποχώρηση, σε εβδομαδιαία βάση, από την οικονομική κρίση του 2008. Την Παρασκευή 6 Μαρτίου, οι τιμές του πετρελαίου είχαν ήδη διολισθήσει κατά 33% από τις αρχές Ιανουαρίου, αντανακλώντας την ύφεση στη ζήτηση, ιδίως λόγω υπολειτουργίας εργοστασίων στην Κίνα και περιορισμών μετακίνησης, αλλά και το αδιέξοδο στον OPEC που ήταν πλέον οριστικό. Οι ελπίδες των αναλυτών για σταθεροποίηση της τιμής του πετρελαίου είχαν εξανεμιστεί.
Τη Δευτέρα 9 Μαρτίου, τα χρηματιστήρια άνοιξαν με ένα νέο δεδομένο, τόσο δυσεξήγητο στην οικονομική ιστορία που προκάλεσε διεθνή πανικό. Οι μονομερείς πλέον αντιδράσεις Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας είχαν μετεξελιχθεί σε έναν «επιθετικό πόλεμο τιμών». Οι πετρελαϊκοί δείκτες κατέρρευσαν κατά 30% μέσα σε λίγες ώρες. Το Brent έκλεισε στα $35.92 και ο αμερικανικός δείκτης WTI στα $33.14, με την Goldman Sacks να θεωρεί πλέον πιθανά επίπεδα των $20, και να αναθεωρεί τις εκτιμήσεις της στα $30 για το προσεχές διάστημα.
Tο μαζικό sell-off οδήγησε σε 15λεπτη διακοπή της συνεδρίασης στη Νέας Υόρκης, καθώς η πτώση του S&P500 κατά 7% ενεργοποίησε αυτομάτως, για πρώτη φορά από την θέσπισή της το 2013, την ασφαλιστική αυτή δικλείδα, γνωστή ως circuit breaker. Ο Dow Jones βυθίστηκε για πάνω από 2000 μονάδες, σημειώνοντας την υψηλότερη ενδοημερήσια ποσοστιαία πτώση (7.8%) στην ιστορία του. Στο Λονδίνο, οι μετοχές της Shell και της ΒP υποχώρησαν κατά 20% στα πρώτα λεπτά της συνεδρίασης, με τον FT100 να συρρικνώνεται κατά 7.7% και τις απώλειες να ανέρχονται σε 125 δις λίρες. Ανάλογη ήταν η πτώση στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια, ενώ στο Μιλάνο άγγιξε το 11%.
Στην Αθήνα, το χρηματιστήριο αξιών υποχώρησε στις 593.07 μονάδες, σημειώνοντας πτώση 38% από το υψηλότερο επίπεδο των 948.64 μονάδων στις 24 Ιανουαρίου. Την επόμενη ημέρα, 10 Μαρτίου, ο γενικός δείκτης στο ΧΑ ανέκαμψε στις 628.25 μονάδες, όμως οι κεφαλαιοποιήσεις έχουν αποδεκατιστεί. Ο γερμανικός δείκτης υποχώρησε περαιτέρω κατά 1.4% και ο βρετανικός παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητος. Η επαναφορά των επενδυτών στις ευμετάβλητες χρηματιστηριακές αγορές, από τις ασφαλείς δικλείδες στις οποίες κατέφυγαν, όπως ο χρυσός και τα ισχυρότερα νομίσματα, συνιστά πρόκληση, που συναρτάται με την επαναφορά του μακροοικονομικού περιβάλλοντος στην κανονικότητα.
Το παγκόσμιο τοπίο που διαμορφώνεται πλέον είναι πρωτόγνωρο, με διάχυτη αβεβαιότητα και απροσδιόριστες συνέπειες. Αντιμετωπίζουμε ένα σπάνιο συνονθύλευμα από υπαρκτές οικονομικές διαστάσεις, πρωτόγνωρες ψυχολογικές και κοινωνικές παραμέτρους (με διάχυτη ανησυχία, μέτρα απομόνωσης και πιθανόν τάσεις κατάθλιψης), κρατικά μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού, που διαφοροποιούν τις χώρες ως προς τον βαθμό εγρήγορσης και αποτελεσματικότητας, και δημοσιονομικά μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεων. Πρόκειται για ένα ήδη περίπλοκο και ευαίσθητο μίγμα, παγκόσμιας κλίμακας, που έγινε εκρηκτικό από γεωπολιτικές ανισορροπίες στον ενεργειακό τομέα. Αξίζει να επισημανθεί ότι ενώ τα δημοσιονομικά μέτρα παγκοσμίως βρίσκονται γενικά σε στάδιο τεχνικής επεξεργασίας, αποτιμώνται ήδη από τις αγορές ως διστακτικά ή αδύναμα. Αναιμική ήταν και η αντίδραση στις ΗΠΑ στη μείωση των επιτοκίων κατά μισή ποσοστιαία μονάδα.
8 +2 Δομικά Σημεία σε ένα πρωτόγνωρο τοπίο
1. Επιδημιολογικές παράμετροι
Με αντικειμενικούς όρους, οι δείκτες σύγκρισης, ακόμα και με την εποχική γρίπη, η ηπιότητα των συμπτωμάτων, με εξαίρεση ευπαθείς ομάδες, και τα ποσοστά ανάρρωσης των κρουσμάτων, υποδεικνύουν νηφαλιότητα. Παράλληλα, ενθαρρυντικές είναι και οι ερευνητικές εξελίξεις για την αντιμετώπιση του ιού. Επιπλέον, πολύτιμα συμπεράσματα έχουν αντληθεί από τη διαχείριση σύνθετων φαινομένων στο παρελθόν, με σημείο αναφοράς τον ιό SARS, που επέδρασαν καταλυτικά ώστε η Κίνα να εφαρμόσει αποτελεσματικές πολιτικές. Αν και οι πρακτικές αυτές φάνταζαν πρωτόγνωρες υπό το ευρωπαϊκό πρίσμα, στοιχεία τους υιοθετούνται πλέον σε ολόκληρη την Ιταλία. Ωστόσο, η αβεβαιότητα που κυριάρχησε για κομβικές παραμέτρους, όπως ο χρόνος εκδήλωσης συμπτωμάτων, η πηγή προέλευσης του ιού, και ο μηχανισμός εξάπλωσής του, εδραίωσαν ένα κλίμα ισχυρής ανησυχίας.
Σε αντίθεση με την Ελλάδα, όπου δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ιχνηλάτηση κρουσμάτων, στην Ιταλία η διαχείριση ήταν εντελώς διαφορετική. Τα κρούσματα στη γείτονα χώρα έχουν πλέον υπερβεί τα 9.200 και οι εκτιμήσεις συγκλίνουν ότι ο ιός κάλπαζε ανεξέλεγκτος για αρκετές εβδομάδες. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι όταν η Ιταλία και η Ν. Κορέα παρουσίαζαν ταυτόσημο αριθμό κρουσμάτων, περί τα 7.500, ο αριθμός θανάτων στις δύο χώρες ήταν 390 και 50 αντιστοίχως. Η έλλειψη ικανοποιητικής διαχείρισης αλλά και ερμηνείας των εξελίξεων στην Ιταλία, που αποτελεί την πιο σοβαρή περίπτωση εκτός Κίνας, ενέτεινε τον διεθνή φόβο.
Ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας έκανε αναφορά σε κρίσιμα λάθη εφαρμογής πρωτοκόλλου από συγκεκριμένα νοσοκομεία. Επιπρόσθετα, τις τελευταίες ημέρες τονίζονται τα δημογραφικά στοιχεία των θυμάτων (υπερήλικες, ευπαθείς ομάδες) και των περιοχών που πλήττονται. Αναφέρεται ότι ο πληθυσμός της Ιταλίας είναι από τους πλέον γηρασμένους στην Ευρώπη, τονίζονται οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί που ευνοούν την εξάπλωση του ιού, καθώς και η ανεπάρκεια νοσηλευτικών υποδομών. Η μη γραμμική εξέλιξη, ειδικά τις τελευταίες ημέρες, με καταγραφή 100 θανάτων σε μία ημέρα, είχε ισχυρό απόηχο. Αν υπήρχε εξαρχής πληρέστερη ενημέρωση για τα χαρακτηριστικά και τις επαφές των κρουσμάτων, η επίδραση στην εξάπλωση αλλά και τη διεθνή ψυχολογία θα ήταν ενδεχομένως, πολύ διαφορετική. Είναι πολύ σημαντικό ότι στη χώρα μας γίνεται συγκροτημένη προσπάθεια, ώστε κάθε νέο κρούσμα να συνδέεται με υφιστάμενα, και να υπάρχει ουσιαστική πληροφόρηση, με στόχο την πρόληψη, ώστε να καταρρίπτονται μύθοι και φόβοι.
2. Η ψυχολογία των επενδυτών
Μέσα στην όλη αβεβαιότητα, το βέβαιο είναι ότι η ψυχολογία των επενδυτών έχει υποχωρήσει σε πολυετή χαμηλά. Παρά τις καθησυχαστικές εξαγγελίες κορυφαίων αξιωματούχων, ιδίως στις ΗΠΑ, για περιορισμένη οικονομική επίπτωση του κορωνοϊού, τα διεθνή χρηματιστήρια αντιδρούσαν πολύ έντονα στις ανακοινώσεις νέων κρουσμάτων, ιδίως εκτός Κίνας, και ιδιαίτερα από τα μέσα Φεβρουαρίου και έπειτα. Αντιθέτως, περιορισμένη ήταν η αντίδραση των χρηματιστηριακών δεικτών σε απτές οικονομικές διαταραχές, ανακοινώσεις για μειώσεις επιτοκίων και εξαγγελίες για δημοσιονομικά μέτρα. Άλλωστε, όπως αναδείχθηκε στην αόριστη ανακοίνωση των Υπουργών Οικονομικών των G7 στις 3 Μαρτίου, τα δημοσιονομικά μέτρα είτε αποτύπωναν δισταγμό είτε θεωρούνταν από τις αγορές ανεπαρκή για να αναστείλουν την επίπτωση του κορωνοϊού.
Όπως τονίζουν αρκετοί αναλυτές, οι διαταραχές στην παραγωγική αλυσίδα, λόγω της μερικής λειτουργίας των εργοστασίων στην Κίνα είναι υπαρκτές, ωστόσο, οι αρχικοί ρυθμοί εξάπλωσης του ιού εκεί έχουν ανακοπεί και πυκνώνουν οι προβλέψεις για σταδιακή επαναφορά της χώρας στην κανονικότητα. Παρόλα αυτά, η Bank of America ανακοίνωσε ότι τα funds μετοχών και ομολόγων κατέγραψαν 36 δισ. δολάρια εκροές εντός μίας εβδομάδας (έως 4 Μαρτίου). Στις 6 Μαρτίου, ο δείκτης μεταβλητότητας (Cboe Volatility Index), που αποτυπώνει την ανησυχία των επενδυτών, εκτοξεύχθηκε στο 42, μια από τις υψηλότερες τιμές στην ιστορία του, συγκριτικά με την τιμή 15 τον μήνα Ιανουάριο.
3. Ο περιορισμός της οικονομικής δραστηριότητας στην Κίνα
Στις 5 Μαρτίου, η IΗS Markit εκτίμησε ότι η οικονομική δραστηριότητα στην Κίνα θα επιστρέψει στην κανονικότητα τους προσεχείς μήνες, και εντός του 2ου τριμήνου του 2020. Παράλληλα, σε συνδυασμό με ενίσχυση δραστηριότητας στο 2ο εξάμηνο του έτους, εκτίμησε ως μη σημαντική την επίπτωση στον ρυθμό ανόδου του ΑΕΠ για το τρέχον έτος. Ανέλυσε παράλληλα, ένα εναλλακτικό ή ακραίο σενάριο, όπου τα μέτρα περιορισμού στην Κίνα εκτείνονται πέραν του 2ου τριμήνου του 2020. Στην σοβαρή αυτή περίπτωση, η αύξηση του ΑΕΠ της Κίνας θα υποχωρούσε από 5.8%, που συνιστά εκτίμηση πριν τον κορωνοϊό, στο 4.2%. Στον ενεργειακό τομέα, αυτό θα μεταφραζόταν σε μείωση του ρυθμού αύξησης της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας από 4.1% σε 3.1%.
Η πτώση αυτή θα ισοδυναμούσε με 73 TWh, δηλαδή την ετήσια κατανάλωση της Φινλανδίας. Αν η ενέργεια αυτή παραγόταν από φυσικό αέριο, θα αντιστοιχούσε σε 9 εκατ. τόνους λιγότερο LNG ή 30 εκατ. τόνους λιγότερο άνθρακα. Το πλεόνασμα αυτό θα προκαλούσε περαιτέρω υποχώρηση των ενεργειακών τιμών διεθνώς. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι oι πωλήσεις αυτοκινήτων στην Κίνα συρρικνώθηκαν κατά 80% το τρέχον έτος και η επιβατική κίνηση έχει περιοριστεί κατά 85%, ενώ ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ αυτή την περίοδο έχει περιοριστεί στο 1.2%, σύμφωνα με την Bloomberg Economics. Σήμερα, οι εκτιμήσεις για τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στην Κίνα κυμαίνονται από 5.8 % σε -0.5%, ένα ευρύτατο φάσμα που αποτυπώνει τη γενικευμένη αβεβαιότητα. Οι επιπτώσεις αγγίζουν την ευρωπαϊκή οικονομία των 19 τρις € με πολλούς τρόπους, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια.
4. Η βύθιση της κατανάλωσης πετρελαίου
Η σημαντική υποχώρηση της πετρελαϊκής ζήτησης αντανακλά την απομόνωση περιοχών, με κλειστές βιομηχανίες και χώρους εργασίας, αλλά και τον περιορισμό αερομεταφορών καθώς και ναυτιλιακών διαδρομών, λόγω πτώσης ζήτησης σε commodities (όπως το LNG), και ακυρώσεων στις μεταφορές εμπορευμάτων. Μια αρχική αξιολόγηση από την Barclays στα τέλη Ιανουαρίου προέβλεπε μείωση της ζήτησης πετρελαίου με ρυθμό 600-800 χιλιάδες βαρέλια ημερησίως (bpd) το 1ο τρίμηνο του 2020 και 200 χιλιάδες bpd σε βάθος έτους. Οι παραπάνω εκτιμήσεις ακυρώθηκαν μέσα σε λίγες εβδομάδες, καθώς ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) αναθεώρησε προς τα κάτω την ετήσια πρόβλεψη του κατά 365 χιλ bpd. Στις 9 Μαρτίου, ο ΔΟΕ τροποποίησε την πρόβλεψη για την υποχώρηση στο 1ο τρίμηνο, εκτινάσσοντας την στα 2.5 εκατ. βαρέλια ημερησίως. Περιόρισε ωστόσο, την συνολική ετήσια πρόβλεψη του σε πτώση κατά 90 χιλιάδες bpd, με το πιο απαισιόδοξο σενάριο να διαμορφώνεται στα 730 χιλιάδες bpd, υπογραμμίζοντας την ρευστότητα των εκτιμήσεων.
Σήμερα, αρκετοί αναλυτές αναφέρουν την πιθανότητα ύφεσης για το 2020. Επιπρόσθετα, οι δεσμεύσεις που είχε αναλάβει η Κίνα στο πλαίσιο της εμπορικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ, η οποία οριστικοποιήθηκε μόλις τον Ιανουάριο μετά από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, και ειδικά αυτές που αφορούν σημαντικές πρόσθετες εισαγωγές πετρελαίου, έχουν χαρακτηριστεί ανεφάρμοστες, λόγω της βύθισης της ζήτησης.
5. Η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα
O κορωνοϊός ανέδειξε τον καταλυτικό ρόλο της Κίνας στην παραγωγική και εφοδιαστική αλυσίδα παγκοσμίως, και τη διαταραχή που προκαλείται από τη μερική λειτουργία των εργοστασίων της. Ο βαθμός εξάρτησης αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στην περίπτωση της Apple. Στα μέσα Φεβρουαρίου, σύμφωνα με τους Financial Times, η εν μέρει λειτουργία των εργοστασίων συναρμολόγησης αναμενόταν να μειώσει κατά 5-10% την παραγωγή i-phones το 1ο τετράμηνο του 2020. Υπό κανονικές συνθήκες, 50 στελέχη της ταξιδεύουν καθημερινά από την Καλιφόρνια στην Κίνα. Οι εξελίξεις ήταν απρόβλεπτες. Στις 7 Μαρτίου, η Apple ζήτησε από το προσωπικό της να εργάζεται από το σπίτι αν αυτό είναι εφικτό, ενώ ανάλογες συστάσεις είχαν ήδη εκδώσει όλοι οι τεχνολογικοί κολοσσοί της Silicon Valley.
Είναι ενδεικτικό ότι στα τέλη Φεβρουαρίου, σύμφωνα με στοιχεία της Alphaliner, το 9% των παραγγελιών (container shipping fleets) από την Κίνα ανεστάλησαν. Σε πλήθος τομέων, όπως των παιχνιδιών, όπου το μερίδιο της Κίνας στις ΗΠΑ υπερβαίνει το 80%, αναλυτές της S&P Global εντοπίζουν υψηλή αβεβαιότητα για το 2ο τρίμηνο του 2020 αλλά και στη συνέχεια, για τις κυρίαρχες εταιρείες του χώρου.
6. Επίδραση στoν τουρισμό και τις πωλήσεις λιανικής
Οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί που εφαρμόζονται και η ανησυχία των πολιτών, που περιορίζει τις εξόδους τους, έχει ισχυρή αντανάκλαση στον τουρισμό και στις πωλήσεις λιανικής. Στις 6 Μαρτίου, η ΙΕΤΑ ανακοίνωσε ότι η επίδραση στον τομέα των αερομεταφορών διαμορφώνεται στα 113 δις δολάρια, αναθεωρώντας την εκτίμηση της για 29 δις, μόλις 2 εβδομάδες πριν. Οι ακυρώσεις εκδηλώσεων, εκθέσεων, συνεδρίων και αθλητικών διοργανώσεων, αποτιμώνται διεθνώς σε απώλειες εκατοντάδων δις. Μεταξύ αυτών, διακρίνεται η έκθεση αυτοκινήτου της Γενεύης, που αναμενόταν να προσελκύσει 220 εκθέτες, 10 χιλιάδες δημοσιογράφους και 660 χιλιάδες επισκέπτες, με εκτιμώμενα έσοδα 270 εκατ. €, καθώς και το παγκόσμιο συνέδριο κινητής τηλεφωνίας στη Βαρκελώνη, με 100 χιλιάδες επισκέπτες, αλλά και το συνέδριο της Facebook (F8). Ακόμα και η εαρινή σύσκεψη του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας στα μέσα Απριλίου θα πραγματοποιηθεί με ψηφιακή (virtual) συμμετοχή.
Η απαγόρευση των ομαδικών εκδρομών στο εξωτερικό που έθεσε η Κίνα στις 27 Ιανουαρίου έχει σοβαρό αντίκτυπο στην Ευρωπαϊκή οικονομία. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, οι Κινέζοι τουρίστες στο εξωτερικό δαπάνησαν $277 δις το 2018, ενώ σε πολλές χώρες οι δαπάνες τους ήταν σχεδόν τριπλάσιες συγκριτικά με άλλες εθνικότητες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτίμησε την υφιστάμενη ζημία για τον τουρισμό στην Ευρώπη, που συνιστά το 12% του ΑΕΠ της, σε 1 δις € μηνιαίως. Αρκετοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η επίδραση είναι πολλαπλάσια και υπέρμετρη, σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία. Είναι ενδεικτικό ότι στις 21 Ιανουαρίου, οι Υπουργοί Τουρισμού Ιταλίας και Κίνας ανακοίνωσαν ένα πρόγραμμα ενίσχυσης των σχέσεων τους, με τις απευθείας πτήσεις μεταξύ των δύο χωρών να τριπλασιάζονται εντός του 2020, αγγίζοντας τις 108 σε εβδομαδιαία βάση έναντι 56 σήμερα. Μόλις 10 μέρες μετά την ανακοίνωση, η Ιταλία ακύρωσε τις πτήσεις προς την Κίνα.
Η επινόηση του όρου «staycations» ως υποκατάστατο του vacations, αλλά και ο εντοπισμός κρουσμάτων, από τη Χαβάη έως τις Μαλδίβες, αποτύπωσε την ανησυχία για μια παρατεταμένη τουριστική ύφεση, που μπορεί να επηρεάσει ακόμα και την καλοκαιρινή περίοδο, με απροσδιόριστες επιπτώσεις στον τομέα του τουρισμού.
7. Γεωπολιτικές ανακατατάξεις
Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε αχαρτογράφητα νερά, μετά το αδιέξοδο στην διευρυμένη εαρινή σύνοδο του OPEC στη Βιέννη, την Παρασκευή 6 Μαρτίου. Η Ρωσία απέρριψε την πρόταση του Οργανισμού για περικοπή παραγωγής κατά 1.5 εκατ. βαρέλια ημερησίως (το 1.5% της παγκόσμιας παραγωγής), εκ των οποίων η ίδια θα αναλάμβανε το ένα τρίτο, με στόχο να περιοριστεί η ύφεση στην πετρελαϊκή ζήτηση λόγω κορωνοϊού, και ενώ είχε ήδη εφαρμοστεί μείωση 2.1 εκατ. βαρελιών ημερησίως, η οποία θα εκτείνονταν για το σύνολο του έτους, πέραν του Μαρτίου όπως είχε συμφωνηθεί αρχικά. Μετά την αποτυχία σύγκλισης, η Σαουδική Αραβία αντέδρασε με επιθετικές μειώσεις των τιμών για τον Απρίλιο μέσα στο Σαββατοκύριακο, αξιοποιώντας το συγκριτικό πλεονέκτημα του χαμηλού λειτουργικού της κόστους, και επιπρόσθετα, ανακοίνωσε αύξηση της παραγωγής της πάνω από το όριο των 10 εκατ. βαρελιών ημερησίως έναντι 9.7 εκατ. σήμερα. Ο απόηχος στα διεθνή χρηματιστήρια ήταν εκκωφαντικός, με τους πετρελαϊκούς δείκτες να συρρικνώνονται κατά 30% εντός μιας ημέρας. Η ταυτόχρονη εμφάνιση ισχυρής διαταραχής (shock) τόσο στη ζήτηση όσο και στην παραγωγή πετρελαίου είναι τόσο ασυνήθιστη και δυσεξήγητη, που ήταν αναπόφευκτο να προκαλέσει πανικό.
8. Ντόμινο επιπτώσεων από τη διολίσθηση του πετρελαίου
Το ντόμινο επιπτώσεων θα αποκαλυφθεί στο προσεχές διάστημα και εξαρτάται καταλυτικά από τη διάρκεια της πτωτικής τάσης και το νέο σημείο ισορροπίας. Ενώ η υποχώρηση του πετρελαίου συνεπάγεται μειωμένο κόστος ενέργειας, παράλληλα πλήττει τις χώρες που το παράγουν, την εξόρυξη και τα διυλιστήρια. Η ευνοϊκή επίπτωση για τις μεταφορές ακυρώνεται στις παρούσες συνθήκες από τους ισχυρούς ταξιδιωτικούς περιορισμούς και την αποφυγή μετακινήσεων λόγω κορωνοϊού. Οι μετοχές των πετρελαϊκών εταιρειών υποχώρησαν περαιτέρω τη Δευτέρα κατά 15-20%. Πετρελαϊκοί κολοσσοί, όπως η Exxon, είχαν ήδη ανακοινώσει ότι αναβάλουν εξορύξεις, ενώ επαναπροσδιορίζεται και η δραστηριοποίηση στο σχιστολιθικό αέριο (shale gas), όπου η τιμή WTI $45 το βαρέλι θεωρείται οριακή για να διασφαλίσει την οικονομική βιωσιμότητα των επενδύσεων. Ασαφές είναι το τοπίο και για την ενεργειακή μετάβαση, ιδίως αν υποχωρήσει το κόστος εκπομπών CO2 σε περίπτωση οικονομικής ύφεσης στην Ευρώπη.
Η ανησυχία για τις επιπτώσεις είναι πολυδιάστατη. Αφορά το τραπεζικό σύστημα λόγω του δανεισμού των πετρελαϊκών κολοσσών, τα επενδυτικά funds (μεταξύ αυτών και συνταξιοδοτικά), τις εργασιακές θέσεις στον ενεργειακό κλάδο, καθώς και τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Το Reuters σε ανάλυσή του εκτιμά ότι η νέα τιμή του πετρελαίου στοιχίζει περί τα $500 εκατ. κάθε ημέρα για τους παραγωγούς του OPEC. Σύμφωνα με αναλύσεις του ΔΝΤ, η Σαουδική Αραβία χρειάζεται τιμή $83.6 για να εξισορροπήσει τον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ η Ρωσία μόλις $42.4. Όπως ανέφερε ο υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας, ο προϋπολογισμός της έχει καταρτιστεί με πρόβλεψη για μέση τιμή πετρελαίου στα $40. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, σύμφωνα με το CNBC, το χρέος του πετρελαϊκού κλάδου αγγίζει τα $ 86 δις με ορίζοντα τετραετίας, και το 57% εξ’ αυτών μόλις διετίας.
9. Στο φάσμα του απρόβλεπτου
Καταλήγοντας, διαπιστώνουμε ότι το 2020 αποτελεί πράγματι ορόσημο, αλλά πιθανόν για κανέναν από τους λόγους που αναλυτές και ειδικοί είχαν εκτιμήσει. Έχοντας εκπονήσει τη διδακτορική μου διατριβή σε οικονομετρικές μεθοδολογίες πρόβλεψης, τη μεταπτυχιακή μου εργασία σε θέμα στατιστικής επιδημιολογίας, και το μεταδιδακτορικό μου σε δείκτες ψυχολογίας επενδυτών, και έχοντας επικεντρωθεί στην ενέργεια τις δύο τελευταίες δεκαετίες, διαπιστώνω ότι αυτό το επιστημονικό υπόβαθρο, αν και συναφές με την κρίση που εκτυλίσσεται γύρω μας, δεν παρέχει καμία πρόσθετη διάσταση για την ερμηνεία της ή την εκτίμηση των επιπτώσεων της. Δεν έχω απάντηση σε ένα πλήθος βασικών ερωτημάτων που εκτιμώ ότι απασχολούν όλους μας, όπως: αν θα μπορέσουμε αύριο να μεταβούμε στον εργασιακό μας χώρο, πότε ακριβώς θα λειτουργήσουν τα σχολεία των παιδιών μας, αν οι ιατρικές υποδομές θα είναι επαρκείς σε ακραία σενάρια εξάπλωσης, πότε θα διατεθούν προστατευτικές μάσκες στην περιοχή μας, ή αν θα μπορέσουμε να συμμετάσχουμε σε ένα συνέδριο τον επόμενο μήνα.
10. Η ελληνική προσέγγιση
Παράλληλα, έχοντας βιώσει για μια δεκαετία την ανελαστικότητα του βρετανικού συστήματος υγείας, που βασίζεται μεν σε πρωτόκολλα αλλά και μέσους όρους στατιστικών κατανομών, με μειωμένη ευελιξία στην αντιμετώπιση του αναπάντεχου, νιώθω ευγνωμοσύνη για την προσέγγιση που εφαρμόζει η χώρα μας. Παρά τις πολλαπλές αντιξοότητες και τις ανεπαρκείς υποδομές, την κρίσιμη αυτή περίοδο ακολουθούνται συγκροτημένες διαδικασίες με εστιασμένη και ενδελεχή ενημέρωση, υψηλά αντανακλαστικά, κοινωνική ευθύνη και αυταπάρνηση από το ιατρικό προσωπικό. Ίσως η επιμονή, η υπομονή, η εγρήγορση και η νηφαλιότητα, να είναι το κλειδί, πέρα από τις πρακτικές καλής υγιεινής, για όσα δεν μπορούμε απαραίτητα να ερμηνεύσουμε, αλλά αναμφίβολα, διαθέτουμε τη δύναμη, την επιστημονική κατάρτιση και τους συλλογικούς μηχανισμούς, αν όχι τους υλικοτεχνικούς πόρους, για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά.
Συμπερασματικά, κρίσιμες παράμετροι του Covid-19 παραμένουν ακόμη συγκεχυμένες, με τα σενάρια για τον βαθμό εξάπλωσής του και τις οικονομικές επιπτώσεις του να εκτείνονται από ήπιες έως ακραίες εκδοχές. Αυτό που ανέδειξε το κραχ της 9ης Μαρτίου είναι ίσως η αδύναμη σύζευξη μεταξύ χρηματιστηρίων και πραγματικής οικονομίας για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά και η βίαιη προσαρμογή όταν καταλύονται οι συμβατικές οικονομικές θεωρίες και οι εύλογες προσδοκίες, με θρυαλλίδα τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παγκοσμίως αναμένεται η αντίδραση της ΕΚΤ όπως και της FED, μετά την επισήμανση του Αμερικανού Προέδρου ότι χρειάζεται ισχυρότερη τόνωση της οικονομίας. Πέρα των ευρωπαϊκών και εθνικών δημοσιονομικών μέτρων, που είναι κρίσιμα για τον περιορισμό των οικονομικών επιπτώσεων, κομβικής σημασίας είναι η ύφεση στην εξάπλωση του κορωνοϊού μέσω κρατικών παρεμβάσεων, της εποχικής αλλαγής και ενδεχομένως ενός εμβολίου, που αποτελεί κοινή ελπίδα όλων μας.