ΕΚΤ-μελέτη: Βελτιωμένη η θέση της γυναίκας στο ελληνικό σύστημα έρευνας αλλά παραμένει η «γυάλινη οροφή»

Ενισχυμένη είναι η θέση των γυναικών στον εγχώριο ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο και στις επιχειρήσεις, καθώς επίσης στα ευρωπαϊκά και εθνικά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά έργα, όπως δείχνει νέα μελέτη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ). Ωστόσο, η «γυάλινη οροφή» είναι ακόμα στη θέση της, καθώς οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στις υψηλότερες βαθμίδες και στα όργανα διοίκησης.

Πιο αναλυτικά, τα κύρια ευρήματα συνοψίζονται ως εξής:

• Καταγράφεται απόλυτη ισότητα γυναικών και ανδρών στους διδάκτορες που αναγορεύονται κάθε χρόνο από τα ελληνικά πανεπιστήμια, οι οποίοι αποτελούν το νεοεισερχόμενο ερευνητικό προσωπικό της χώρας (50% το 2018). Η υψηλότερη συμμετοχή των γυναικών σημειώνεται στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες (59%) κι ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία «Γεωργικές Επιστήμες και Κτηνιατρική» (58%), «Ιατρική και Επιστήμες Υγείας» (52%), «Φυσικές Επιστήμες» (49%). Η χαμηλότερη συμμετοχή καταγράφεται στο πεδίο «Επιστήμες Μηχανικού και Τεχνολογία» (34%).
• Στον ακαδημαϊκό χώρο, παρότι διαπιστώνεται διαχρονική αύξηση της συμμετοχής τους σε όλες τις βαθμίδες, οι γυναίκες εξακολουθούν να υπολείπονται των ανδρών, ιδιαίτερα στην υψηλότερη βαθμίδα, όπου το ποσοστό γυναικών το 2017 ήταν 22,3%. Πολύ χαμηλή είναι επίσης η εκπροσώπηση των γυναικών στα ανώτατα όργανα διοίκησης των ΑΕΙ.
• Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η συμμετοχή των γυναικών στο προσωπικό Έρευνας & Ανάπτυξης (E & A) στην Ελλάδα είναι υψηλή. Το 2017 απασχολούνταν σε δραστηριότητες E & A συνολικά 39.665 γυναίκες, περίπου τέσσερις γυναίκες στα δέκα άτομα προσωπικού Ε & Α, ποσοστό που κατατάσσει την Ελλάδα στην όγδοη θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ-28. Υψηλή συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο είναι και η συμμετοχή των γυναικών στο ερευνητικό προσωπικό των επιχειρήσεων.
• Οι γυναίκες καταγράφουν υψηλά ποσοστά (πάνω από 50%) στις δράσεις υποστήριξης υποψηφίων διδακτόρων, μεταδιδακτόρων και νέων ερευνητών, που χρηματοδοτήθηκαν σε εθνικό επίπεδο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο τα τελευταία έτη. Μικρότερη είναι ωστόσο η συμμετοχή τους στις δράσεις νέων ερευνητών που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ, όπως οι δράσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (συμμετοχή γυναικών 24%) και Marie Sklodowska-Curie (συμμετοχή γυναικών 38,4%).

Όσον αφορά ειδικότερα τη συμμετοχή των γυναικών στο διδακτικό προσωπικό των ελληνικών ΑΕΙ, τα τελευταία έτη σημειώνεται αύξηση των μεριδίων των γυναικών σε όλες τις βαθμίδες. Συγκεκριμένα στη βαθμίδα Γ (επίκουρος καθηγητής) καταγράφεται αύξηση από 35% το 2012 σε 37,5% το 2017, στη βαθμίδα Β (αναπληρωτής καθηγητής) από 29,4% σε 32,5%, και στη βαθμίδα Α (καθηγητής) από 19,6% σε 22,3%. Ωστόσο, όσο αυξάνει η βαθμίδα της ακαδημαϊκής ιεραρχίας, τόσο μειώνεται το μερίδιο της συμμετοχής των γυναικών.

Η υψηλότερη συγκέντρωση των γυναικών στις χαμηλότερες ακαδημαϊκές βαθμίδες καταγράφεται σε όλες τις χώρες της ΕΕ-28 και είναι γνωστή ως «γυάλινη οροφή» (glass ceiling). Παρά το γεγονός ότι τα μερίδια των γυναικών στην Ελλάδα βρίσκονται κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε όλες τις βαθμίδες, το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» εμφανίζεται λιγότερο οξύ. Για το πιο πρόσφατο έτος με διαθέσιμα στοιχεία (2016), η συμμετοχή των γυναικών στη βαθμίδα Γ ανερχόταν στο 37,2%, στη βαθμίδα Β στο 32,5% και στο 21,6% στη βαθμίδα Α. Τα αντίστοιχα μερίδια του ευρωπαϊκού μέσου όρου είναι 46,4%, 40,5% και 23,7%.

Ως προς τη συμμετοχή των γυναικών στο προσωπικό Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε & Α), με βάση τις δραστηριότητες Ε & Α σε όλους τους τομείς της οικονομίας, δηλαδή στις επιχειρήσεις, στον κρατικό τομέα, στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στον τομέα ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, το συνολικό προσωπικό Ε&Α στη χώρα ανερχόταν σε 94.560 άτομα (2017). Από αυτά, οι 39.665 ήσαν γυναίκες, με το σχετικό ποσοστό να ανέρχεται σε 41,9% και την Ελλάδα να κατατάσσεται όγδοη μεταξύ των χωρών της ΕΕ28.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι γυναίκες αποτελούν το 46,6% του συνολικού ανθρώπινου δυναμικού Ε & Α στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, το 47,9% στον κρατικό τομέα και το 23% στον τομέα των επιχειρήσεων. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 18η θέση στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην 24η θέση στον κρατικό τομέα και στην 8η θέση στον τομέα των επιχειρήσεων.

Στις δράσεις υποστήριξης υποψηφίων διδακτόρων, οι γυναίκες υπερτερούν σαφώς των ανδρών, καθώς καταγράφουν ποσοστά συμμετοχής 60,5%. Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση των δράσεων ενίσχυσης μεταδιδακτόρων και νέων ερευνητών (51,9% και 51,7% αντίστοιχα).

Όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών σε ευρωπαϊκά προγράμματα, εξετάστηκαν δύο δράσεις του Ορίζοντα 2020, αυτές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (European Research Council - ERC) και των δράσεων Marie Sklodowska-Curie (MSCA), οι οποίες χρηματοδοτούν έργα υψηλής επιστημονικής αριστείας που υλοποιούνται είτε από μεμονωμένους ερευνητές είτε από ερευνητικές ομάδες με επικεφαλής έναν «βασικό ερευνητή». Συνολικά στη διάρκεια της περιόδου 2014-2018, από το ERC χρηματοδοτήθηκαν 104 ελληνικές προτάσεις/υπότροφοι, εκ των οποίων 25 γυναίκες. Διαχρονικά, το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών διαμορφώνεται στο 24%.

Για την ίδια περίοδο, στο πλαίσιο των Δράσεων MSCA χρηματοδοτήθηκαν 1.550 υπότροφοι από την Ελλάδα, εκ των οποίων 595 γυναίκες. Το συνολικό ποσοστό της συμμετοχής των γυναικών για την περίοδο 2014-2018 φθάνει σωρευτικά το 38,4%.

Πηγή: ΑΜΠΕ