Αντονι Γκίντενς: Επαναστατικό φαινόμενο η παγκοσμιοποίηση

O κορυφαίος Βρετανός κοινωνιολόγος και οικονομολόγος, πρώην διευθυντής του London School of Economics, ¶ντονι Γκίντενς, αναλύει τις βασικές αρχές της παγκοσμιοποίησης και εκθέτει πώς αυτή θα πρέπει να αντιμετωπίζεται.

Πολλοί λένε ότι είναι ο γνωστότερος, μετά τον Τζον Μέιναρντ Κέινς, Βρετανός καθηγητής και συγγραφέας στον κόσμο. Και μάλλον έχουν δίκιο. Ο καθηγητής ¶ντονι Γκίντενς, ο οποίος σήμερα είναι μέλος της Βουλής των Λόρδων, έχει συγγράψει 34 βιβλία, στα οποία υπό το πρίσμα του κοινωνιολόγου και του οικονομολόγου αναλύει κατά κύριο λόγο τις διάφορες πτυχές των σύγχρονων κοινωνιών.

Θεωρητικός της περίφημης θεωρίας του «τρίτου δρόμου», από την οποία εμπνεύστηκε ο τέως πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Τόνι Μπλερ, ο Βρετανός καθηγητής πιστεύει ότι σήμερα οι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές θα είναι περισσότερο έργο των κοινωνικών κινημάτων, παρά των πολιτικών κομμάτων. Υποστηρίζει επίσης ότι οι ανθρώπινες και οι σεξουαλικές σχέσεις θα οδηγήσουν στο φαινόμενο του «εκδημοκρατισμού της δημοκρατίας», όπου οι διαφορές θα λύνονται με διάλογο και όχι με τη βία και το δίκιο του ισχυρότερου.

Ο καθηγητής Αν. Γκίντενς έχει ασχοληθεί σε βάθος και με την παγκοσμιοποίηση, την οποία και θεωρεί ένα αμιγώς επαναστατικό φαινόμενο. Γι' αυτό και προτρέπει στην προσεκτική ανάλυσή του και όχι στη δημαγωγική φλυαρία.

«Θεωρώ ότι βιώνουμε μία σημαντική περίοδο ιστορικού μετασχηματισμού και υπάρχουν βάσιμοι και αντικειμενικοί λόγοι που στηρίζουν αυτή μου την πίστη. Επιπλέον, οι αλλαγές που μας επηρεάζουν δεν περιορίζονται σε μία μόνον περιοχή του πλανήτη, αλλά εξαπλώνονται σχεδόν παντού.

Οι βασικές δυνάμεις που καθόρισαν την εξέλιξη της εποχής μας είναι η επιστήμη, η τεχνολογία και η ορθολογική σκέψη, που έχουν τις απαρχές τους στην Ευρώπη του 17ου και του 18ου αιώνα. Η δυτική βιομηχανική κουλτούρα διαμορφώθηκε απ' αυτούς που αντιτάχθηκαν στην επιρροή της θρησκείας και του δόγματος και επιθυμούσαν να τα αντικαταστήσουν με μια λογικότερη προσέγγιση της καθημερινής ζωής.

Οι φιλόσοφοι του Διαφωτισμού ενεργούσαν με βάση μία απλή, αλλά προφανώς πολύ ισχυρή ηθική αρχή. Πίστευαν ότι όσο περισσότερο είμαστε ικανοί να κατανοήσουμε λογικά τον κόσμο και τον εαυτό μας τόσο περισσότερο έχουμε τη δυνατότητα να διαμορφώσουμε την Ιστορία έτσι ώστε να εκπληρώνονται οι στόχοι μας. Πρέπει να απελευθερωθούμε από τις συνήθειες και τις προκαταλήψεις του παρελθόντος για να μπορέσουμε να ελέγξουμε το μέλλον», τονίζει ο Βρετανός καθηγητής.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Αν. Γκίντενς υποστηρίζει ότι ο κόσμος μας αντί να βρίσκεται υπό τον απόλυτο έλεγχό μας φαίνεται να μας ξεφεύγει -είναι ένας πρωτεϊκός κόσμος. Επιπλέον, κάποιοι από τους παράγοντες που υποτίθεται ότι καθιστούσαν τη ζωή μας περισσότερο σίγουρη και προβλέψιμη, όπως η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας, έχουν συχνά τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα.

Έτσι, οι παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές και οι κίνδυνοι τους οποίους συνεπιφέρουν οφείλονται μάλλον στις παρεμβάσεις μας στο περιβάλλον. Δεν συνιστούν φυσικό φαινόμενο. Η επιστήμη και η τεχνολογία ενέχονται μοιραία στις προσπάθειές μας να αντιμετωπίσουμε τέτοιους κινδύνους, ωστόσο έχουν συμβάλει επίσης αποφασιστικά στη δημιουργία τους.

Στο σημείο αυτό ο Βρετανός καθηγητής υποστηρίζει κάτι ιδιαιτέρως σημαντικό. Αντιμετωπίζουμε, λέει, καταστάσεις ρίσκου τις οποίες κανείς μέχρι σήμερα στην ανθρώπινη ιστορία δεν υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει -το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι απλώς μία απ' αυτές. Πολλά από τα καινούργια ρίσκα και τις καινούργιες αβεβαιότητες επιδρούν πάνω μας χωρίς να λαμβάνουν υπ' όψιν τους τον τρόπο που ζούμε ή το αν είμαστε προνομιούχοι ή στερημένοι. Είναι συνδεδεμένα με την παγκοσμιοποίηση -το σύνολο αυτό των αλλαγών που μας περιβάλλουν.

Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν και αυτές παγκοσμιοποιηθεί. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο αριθμός των επιστημόνων που εργάζονται σήμερα είναι μεγαλύτερος από το σύνολο των επιστημόνων σε όλη τη διάρκεια της μέχρι σήμερα ιστορίας μας.

Ωστόσο, η παγκοσμιοποίηση είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο. Φέρνει στο προσκήνιο πολλές μορφές ρίσκου και αβεβαιότητας, ειδικότερα δε μορφές που σχετίζονται με την παγκόσμια ηλεκτρονική οικονομία, η οποία επίσης αποτελεί μια ιδιαιτέρως πρόσφατη εξέλιξη. Όπως και στην περίπτωση της επιστήμης, έτσι και εδώ το ρίσκο είναι αμφίστομο.

Το ρίσκο συνδέεται στενά με την καινοτομία, γι' αυτό δεν είναι ορθόν να ελαχιστοποιείται σε όλες τις περιπτώσεις. Η δυναμική υιοθέτηση του χρηματοοικονομικού και του επιχειρηματικού ρίσκου είναι αυτή καθεαυτή η κινητήρια δύναμη της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, υπογραμμίζει ο Αν. Γκίντενς, το οποίο είναι πρωτόγνωρο, η παγκοσμιοποίηση διαμορφώνει βαθύτατα τον τρόπο με τον οποίο ζούμε. Η πορεία της υποδεικνύεται σε μεγάλο βαθμό από τη Δύση, φέρει το βαθύ αποτύπωμα της πολιτικής και της οικονομικής ισχύος της Αμερικής και είναι ιδιαιτέρως άνιση στις συνέπειές της. Η παγκοσμιοποίηση δεν εξαντλείται, ωστόσο, στην κυριαρχία της Δύσης επί των άλλων. Επηρεάζει με παρόμοιο τρόπο τις ΗΠΑ, όπως και τις άλλες χώρες.

Η παγκοσμιοποίηση επιδρά τόσο στο επίπεδο της καθημερινής ζωής όσο και στα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμια κλίμακα. Έτσι, επηρεάζει τη σεξουαλικότητα, το γάμο και την οικογένεια. Κατά τον Αν. Γκίντενς, στα περισσότερα μέρη του κόσμου οι γυναίκες προβάλλουν αιτήματα για περισσότερη αυτονομία απ' ό,τι στο παρελθόν και εισέρχονται μαζικά στο εργατικό δυναμικό.

Αυτές οι πλευρές της παγκοσμιοποίησης είναι τουλάχιστον το ίδιο σημαντικές με τις διαδικασίες που σχετίζονται με την παγκόσμια αγορά. Επιτείνουν τις πιέσεις και τις εντάσεις που επηρεάζουν τους παραδοσιακούς τρόπους ζωής, καθώς και τις κουλτούρες στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Η παραδοσιακή οικογένεια απειλείται: αλλάζει και θα αλλάξει ακόμη περισσότερο. ¶λλες παραδόσεις, όπως αυτές που σχετίζονται με τη θρησκεία, υφίστανται βαθύτατους μετασχηματισμούς. Ο φονταμενταλισμός είναι γέννημα ενός κόσμου στον οποίο οι παραδόσεις κατακρημνίζονται.

Η μεγάλη μάχη του 21ου αιώνα θα θέσει αντιμέτωπους το φονταμενταλισμό με την κοσμοπολίτικη ανοχή. Σε έναν παγκοσμιοποιούμενο κόσμο, στον οποίο οι πληροφορίες και οι εικόνες μεταδίδονται αδιάκοπα σε ολόκληρο τον πλανήτη, ο καθένας μας, σε καθημερινή βάση, έρχεται σε επαφή με άλλους που σκέπτονται και ζουν διαφορετικά.

Οι κοσμοπολίτες καλωσορίζουν και αγκαλιάζουν την πολιτισμική πολυμορφία. Οι φονταμενταλιστές τη θεωρούν πρόξενο αναστάτωσης και επικίνδυνη. Συχνά βρίσκουν καταφύγιο σε μια ανανεωμένη και εξαγνισμένη παράδοση από το πεδίο της θρησκείας, της εθνικής ταυτότητας ή του εθνικισμού -συχνότατα, δε, καταφεύγουν στη βία.

«Νομιμοποιούμαστε να ελπίζουμε ότι στο τέλος οι ιδέες του κοσμοπολιτισμού θα επικρατήσουν. Η ανοχή στην πολιτισμική πολυμορφία και η δημοκρατία είναι στενά συνδεδεμένες και στις ημέρες μας η Δημοκρατία εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Η παγκοσμιοποίηση είναι ο αποφασιστικός παράγοντας που προωθεί τελικώς τη Δημοκρατία. Και υπό αυτή την έννοια είναι επαναστατική», τονίζει ο Βρετανός καθηγητής.

Κατά την άποψή του, η ελευθερία του εμπορίου οδηγεί σε μια εντυπωσιακή και παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, αλλά και στην καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος. Όμως, επισημαίνει ο Αν. Γκίντενς, στην καινούργια παγκόσμια ηλεκτρονική οικονομία διευθυντές επενδυτικών χαρτοφυλακίων, τράπεζες, επιχειρήσεις, καθώς και εκατομμύρια επενδυτές μπορούν να μεταφέρουν τεράστια ποσά κεφαλαίων από το ένα μέρος του κόσμου στο άλλο, πατώντας ένα πλήκτρο στον υπολογιστή.

Καθώς προχωρούν σε μια τέτοια ενέργεια, ενδέχεται να αποσταθεροποιήσουν οικονομίες, οι οποίες έως τότε παρουσιάζονταν ως στιβαρές, όπως συνέβη με τα γεγονότα στην Ασία.

Ο όγκος των παγκοσμιοποιημένων χρηματοοικονομικών συναλλαγών μετριέται συνήθως σε δολάρια ΗΠΑ. Για τους περισσότερους ανθρώπους ένα εκατομμύριο δολάρια είναι πολλά χρήματα. Εάν δημιουργήσουμε μια στήλη με τα χρήματα αυτά, χρησιμοποιώντας χαρτονομίσματα των 100 δολαρίων, το ύψος της στήλης θα είναι 20,3 πόντοι.

Η στήλη του ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων, δηλαδή μία χιλιάδα εκατομμύρια, θα είναι υψηλότερη από τον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου. Αυτή του ενός τρισεκατομμυρίου, δηλαδή ένα εκατομμύριο εκατομμύρια, θα ξεπερνά τα 193 χιλιόμετρα -είκοσι φορές ψηλότερη από το Όρος Έβερεστ.

«Έτσι -τονίζει ο Αν. Γκίντενς- δεν έχω κανένα δισταγμό να δηλώσω ότι η παγκοσμιοποίηση, όπως τη βιώνουμε σήμερα, είναι από πολλές απόψεις όχι μόνο ένα καινούργιο, αλλά και ένα επαναστατικό φαινόμενο. Δεν πιστεύω, παρ' όλα αυτά, ότι οι σκεπτικιστές και οι ριζοσπάστες έχουν κατανοήσει σωστά τη φύση της παγκοσμιοποίησης ή τις συνέπειές της για εμάς. Και οι δύο ομάδες αναλύουν το φαινόμενο πρωτίστως με οικονομικούς όρους. Αυτό είναι σφάλμα.

Η παγκοσμιοποίηση είναι πολιτική, τεχνολογική, πολιτιστική, καθώς και οικονομική. Εχει επηρεαστεί πρωταρχικά από τις εξελίξεις στα επικοινωνιακά συστήματα, που χρονολογούνται μόλις από τα τέλη της δεκαετίας του 1960».

Στα μέσα του 19ου αιώνα ένας προσωπογράφος, ο Σάμιουελ Μορς, μετέδωσε το πρώτο μήνυμα με τον ηλεκτρονικό τηλέγραφο: «Τι μας έχει επιφυλάξει ο Θεός;». Με αυτή του την πράξη εγκαινίασε μια καινούργια φάση στην παγκόσμια ιστορία. Ποτέ πριν δεν ήταν δυνατόν να σταλεί ένα μήνυμα χωρίς κάποιος να το μεταφέρει στον προορισμό του.

Όμως, με την έλευση της δορυφορικής επικοινωνίας κάθε δυαδικό ψηφίο σηματοδοτεί το δραματικό διαχωρισμό με το παρελθόν. Ο πρώτος εμπειρικός δορυφόρος εξαπολύθηκε μόλις το 1969. Σήμερα υπάρχουν περισσότεροι από 200 τέτοιοι δορυφόροι πάνω από τη Γη και ο καθένας τους μεταδίδει ένα αχανές πλήθος πληροφοριών. Για πρώτη φορά στην ιστορία είναι δυνατή η άμεση επικοινωνία από το ένα μέρος του κόσμου στο άλλο.

Η στιγμιαία ηλεκτρονική επικοινωνία δεν είναι απλώς ένας τρόπος γρηγορότερης μετάδοσης ειδήσεων ή πληροφοριών. Η ύπαρξή της μεταλλάσσει την ίδια την υφή της ζωής μας, φτωχών και πλουσίων ταυτοχρόνως. Όταν η εικόνα του Νέλσον Μαντέλα πιθανόν μας είναι πιο οικεία από το πρόσωπο του γείτονά μας, κάτι έχει αλλάξει από τη φύση της καθημερινής εμπειρίας.

Αυτά και άλλα πολλά υποστηρίζει, γράφει και λέει ο διάσημος καθηγητής ¶ντονι Γκίντενς και κάποιοι καλά θα έκαναν να διαβάσουν δύο τρία από τα βιβλία του για το σύγχρονο κόσμο.

ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ