Με συνεισφορά περίπου 3 δισ. ευρώ ή 1,6% στο ΑΕΠ (στοιχεία 2018), 1,8% στην απασχόληση και σχεδόν 4% στις εξαγωγές προϊόντων, ο κλάδος πλαστικών αποτελεί μια ισχυρή βιομηχανία για τη χώρα, η οποία όμως αντιμετωπίζει προκλήσεις εν όψει της μετάβασης της οικονομίας από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο.
Με συνεισφορά περίπου 3 δισ. ευρώ ή 1,6% στο ΑΕΠ (στοιχεία 2018), 1,8% στην απασχόληση και σχεδόν 4% στις εξαγωγές προϊόντων, ο κλάδος πλαστικών αποτελεί μια ισχυρή βιομηχανία για τη χώρα, η οποία όμως αντιμετωπίζει προκλήσεις εν όψει της μετάβασης της οικονομίας από το γραμμικό στο κυκλικό μοντέλο.
Στα παραπάνω συνοψίζεται η βιομηχανία πλαστικών με αριθμούς, σύμφωνα με τη μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) «Ο κλάδος πλαστικών στην Ελλάδα. Συμβολή στην ελληνική οικονομία, προκλήσεις και προοπτικές ανάπτυξης», που παρουσιάστηκε πρόσφατα σε εκδήλωση του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος, στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».
Σύμφωνα με την έκθεση, στην Ελλάδα η βιομηχανία πλαστικών αποτελεί σημαντική μεταποιητική δραστηριότητα, με εξειδίκευση σε συγκεκριμένα τμήματα της αγοράς πλαστικών υλών και προϊόντων (ενδιάμεσων και τελικών) και με αξιοσημείωτη εξαγωγική δραστηριότητα. Περιλαμβάνει μεγάλες βιομηχανίες που διαθέτουν σύγχρονες εγκαταστάσεις παραγωγής, αλλά και μικρότερου μεγέθους βιοτεχνίες. Στις δραστηριότητες του εγχώριου κλάδου περιλαμβάνονται η προμήθεια και η κατασκευή πρώτης ύλης, η κατασκευή μηχανημάτων, η παραγωγή μεγάλου εύρους πλαστικών προϊόντων (από σακούλες και φιάλες έως σωλήνες και μέρη αυτοκινήτων) και η ανακύκλωση.
Βασικά μεγέθη και τάσεις
H αξία παραγωγής πλαστικών σε πρωτογενείς μορφές και προϊόντων από πλαστικό - καουτσούκ παρέμεινε σχετικά σταθερή την τελευταία δεκαετία. Το 2017 ανήλθε σε 2,1 δισ. ευρώ από 1,9 δισ. ευρώ το 2016, σημειώνοντας επίσης περιορισμένη μείωση σε σχέση με το 2008 (9,9%, από 2,3 δισ. ευρώ). Το μεγαλύτερο μέρος της αξίας παραγωγής του κλάδου αφορά τη μεταποίηση πλαστικών προϊόντων, με περίπου 1,7 δισ. ευρώ το 2017, σημειώνοντας αύξηση κατά 7,6% σε σχέση με το 2016, ενώ παρουσιάζει μικρή διακύμανση την περίοδο 2010-2017.
Στη μεταποίηση πλαστικών σε πρωτογενείς μορφές, η αξία παραγωγής διαμορφώθηκε το 2017 στα 338 εκατ. ευρώ, καταγράφοντας σχετικά μικρές απώλειες σε σχέση με το 2009. Αντίθετα, η αξία παραγωγής προϊόντων από ελαστικό συρρικνώθηκε κατά 80% κατά τη διάρκεια της κρίσης -από 199 εκατ. ευρώ το 2008 σε 39,3 εκατ. ευρώ το 2017- με αποτέλεσμα το μερίδιο στη διαμόρφωση της συνολικής αξίας παραγωγής να μην ξεπερνά το 3% του κλάδου συνολικά στο τέλος της περιόδου.
Η ανάκαμψη δεν είναι εξίσου ισχυρή μεταξύ των κλάδων της βιομηχανίας πλαστικών προϊόντων. Στα πλαστικά είδη συσκευασίας ο δείκτης όγκου παραγωγής καταγράφει σωρευτική άνοδο κατά 28% μεταξύ 2013 και 2018. Στα πλαστικά οικοδομικά υλικά, ο όγκος παραγωγής ανακάμπτει έπειτα από τη σημαντική υποχώρηση μεταξύ 2009 και 2014, με τον δείκτη να σημειώνει άνοδο κατά 22% το 2018 σε σχέση με το 2017. Ο όγκος παραγωγής σε πλαστικές πλάκες, φύλλα και σωλήνες υποχωρεί τη διετία 2017-2018, με την κάμψη να είναι πιο έντονη το 2018 (-13%). Στα άλλα πλαστικά προϊόντα ο δείκτης κινείται ανοδικά από το 2015 και έπειτα σημειώνοντας σωρευτική άνοδο κατά 10%.
Η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) της παραγωγής πλαστικών σε πρωτογενείς μορφές και προϊόντων από πλαστικό-ελαστικό ανήλθε το 2017 σε 577 εκατ. ευρώ από 499 εκατ. ευρώ το 2016 (αύξηση κατά 15,5%), έπειτα από μία τριετία σχετικής σταθερότητας. Κατά τη διάρκεια της κρίσης η ΑΠΑ του ευρύτερου κλάδου υποχώρησε από 754 εκατ. ευρώ το 2009 σε 511 εκατ. ευρώ το 2013 (-32,2%). Η παραγωγή πλαστικών προϊόντων αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος (86,3%) της ΑΠΑ του ευρύτερου κλάδου.
Εξαγωγές
Ο κλάδος αναπτύσσει σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα. Το 2018 η αξία των εξαγωγών εγχώριων προϊόντων από πλαστικό ανήλθε στα 1,2 δισ. ευρώ. Τα πλαστικά συνεισφέρουν διαχρονικά περίπου το 4% των εξαγωγών προϊόντων της χώρας, ενώ συγκαταλέγονται μεταξύ των κατηγοριών προϊόντων με τις μεγαλύτερες ελληνικές εξαγωγές.
Οι πλαστικές πρώτες ύλες και τα προϊόντα έλασης από πλαστικό (πλάκες, φύλλα και σωλήνες) αποτελούν τις κατηγορίες με τη μεγαλύτερη αξία στις ελληνικές εξαγωγές πλαστικών προϊόντων. Διαχρονικά, το μερίδιο των πωλήσεων στην κατηγορία «Άλλα πλαστικά προϊόντα» που κατευθύνονται στις αγορές του εξωτερικού κυμάνθηκε μεταξύ 47% και 62%. Πολύ σημαντική ήταν η ενίσχυση της εξωστρέφειας και στην κατηγορία «Πλαστικές πλάκες, φύλλα και σωλήνες», από 38% των πωλήσεων το 2009 σε 60% το 2018.
Συμβολή στην ελληνική οικονομία
Οι δραστηριότητες του κλάδου παρουσιάζουν σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα σε όρους ΑΕΠ, θέσεων εργασίας και δημοσίων εσόδων. Μέσα από τις άμεσες, έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις, εκτιμάται ότι η λειτουργία του κλάδου συνεισέφερε περίπου 3 δισ. ευρώ ή 1,6% του ΑΕΠ της χώρας το 2018.
Σε όρους απασχόλησης, η συνολική συνεισφορά εκτιμάται σε 67 χιλ. θέσεις εργασίας ή 1,8% της συνολικής απασχόλησης, ενώ τα δημόσια έσοδα από φόρους και εισφορές ξεπερνούν τα 900 εκατ. ευρώ.
Το επιχειρηματικό περιβάλλον
Σύμφωνα με τους αναλυτές, η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών στην Ελλάδα στη διάρκεια της κρίσης, τα υψηλά επιτόκια δανεισμού που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις, το φορολογικό πλαίσιο που χαρακτηρίζεται από αστάθεια και υψηλούς φορολογικούς συντελεστές αποτελούν σημαντικά εμπόδια στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Ειδικότερα, η έντονη πτώση της κατασκευαστικής δραστηριότητας στη χώρα κατά τη διάρκεια της κρίσης οδήγησε στην ισχυρή μείωση της παραγωγής πλαστικών οικοδομικών προϊόντων. Οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τον κλάδο, ωστόσο, σχετίζονται με τις νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με τον περιορισμό της χρήσης πλαστικών προϊόντων, αλλά και η στροφή μερίδας των καταναλωτών σε εναλλακτικά προϊόντα.
Πλαστικά και κυκλική οικονομία
Η ευρωπαϊκή πολιτική για τα απόβλητα και την κυκλική οικονομία έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για την ανακύκλωση πλαστικών και τη χρήση ανακυκλωμένων πλαστικών υλών. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι η ανακύκλωση πλαστικών συσκευασιών πρέπει να ανέλθει στο 55% το 2030. Έχει οριστεί στόχος χρήσης ανακυκλωμένου PET στα πλαστικά μπουκάλια στο 25% το 2025 και στο 30% το 2030. Προωθούνται μέτρα για την αύξηση του μεριδίου των επαναχρησιμοποιούμενων πλαστικών συσκευασιών, όπως συστήματα επιστροφής εγγύησης, ενώ τα κράτη μέλη καλούνται να θεσμοθετήσουν εθνικούς ετήσιους στόχους για το ποσοστό επαναχρησιμοποιούμενων συσκευασιών. Τέλος, εισάγεται η απαγόρευση στη χρήση ορισμένων πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης, όπως πλαστικά μαχαιροπήρουνα και πιάτα, καλαμάκια και δοχεία τροφίμων και ποτών από διογκωμένη πολυστερίνη, ενώ σε άλλα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης, όπως κυπελλάκια και δοχεία τροφίμων από άλλες πλαστικές ύλες θέτονται περιορισμοί.
Οι προοπτικές του κλάδου εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις δυνατότητές του να συμμετέχει ενεργά και εποικοδομητικά στη μετάβαση προς ένα υπόδειγμα κυκλικής οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο, κρίσιμη είναι η συμβολή του εγχώριου συστήματος διαχείρισης αποβλήτων, όπου όμως η σημερινή κατάσταση είναι πολύ απογοητευτική.
Συγκεκριμένα, η Ελλάδα βρίσκεται στην τρίτη υψηλότερη θέση στην Ευρώπη με βάση το ποσοστό αστικών στερεών αποβλήτων που καταλήγουν σε εδαφική διάθεση (80% το 2017), μετά τη Μάλτα και την Κύπρο. Αντίθετα, σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, όπως η Σουηδία, η Δανία, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Φινλανδία, η Ολλανδία και η Αυστρία, το ποσοστό εδαφικής διάθεσης στη διαχείριση των ΑΣΑ είναι χαμηλότερο από το 2%.
Εξίσου απογοητευτική είναι η εικόνα της χώρας και στην ανακύκλωση πλαστικών αποβλήτων. Προβλήματα στην καταγραφή των στοιχείων δεν επιτρέπουν τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων, ωστόσο ορισμένοι δείκτες υποδεικνύουν σημαντική υστέρηση της χώρας. Ειδικότερα, η Ελλάδα βρίσκεται στη δεύτερη χαμηλότερη θέση στην Ε.Ε. μετά την Κύπρο, σε όρους κατά κεφαλήν όγκου ανακύκλωσης πλαστικών αποβλήτων (4 κιλά ανά άτομο το 2016), έναντι 16 κιλών ανά άτομο κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. και 32 κιλών ανά άτομο στην Αυστρία, που πρωτοπορεί στα συστήματα διαχείρισης πλαστικών απορριμμάτων.
Η προσπάθεια μετάβασης σε υπόδειγμα κυκλικής οικονομίας θέτει σημαντικές προκλήσεις για τον εγχώριο κλάδο πλαστικών. Η απογοητευτική κατάσταση στο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων στη χώρα δεν ευνοεί αυτή την πορεία μετάβασης. Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος η επίτευξη των στόχων για την κυκλική οικονομία να συνοδεύεται με εξαγωγή ανακυκλώσιμων υλών στο εξωτερικό και την εισαγωγή ακριβών δευτερογενών υλών. Με αυτό τον τρόπο, θα επιβαρύνεται η ανταγωνιστικότητα της εγχώριας βιομηχανίας χωρίς απαραίτητα να βελτιώνεται το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των πλαστικών. Απαιτούνται επομένως παρεμβάσεις ούτως ώστε τα πλαστικά απόβλητα να μετατραπούν σε πόρους που θα μπορούν να αξιοποιηθούν από την εγχώρια βιομηχανία πλαστικών, διατηρώντας και ενισχύοντας τόσο την ανταγωνιστικότητά της όσο και τη συμβολή της στην ελληνική οικονομία.
Προτάσεις πολιτικής
Στο επιχειρησιακό σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, μέρος της εθνικής στρατηγικής για το θέμα, προβλέπονται κανονιστικές και νομοθετικές ρυθμίσεις για ολοκλήρωση του πλαισίου της διαχείρισης αποβλήτων, μέτρα για βελτίωση της χρηματοδότησης, δράσεις για ενίσχυση της ενημέρωσης και της τεχνογνωσίας και ενέργειες για ενδυνάμωση της διακυβέρνησης. Για να εφαρμοστεί αποτελεσματικά το επιχειρησιακό σχέδιο δράσης στην πράξη, απαιτείται η έγκαιρη ενημέρωση των λοιπών στρατηγικών σχεδίων στον τομέα των αποβλήτων και ειδικά του εθνικού και των περιφερειακών σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων.
Επιπλέον, προτείνεται η εξέταση των ακόλουθων βασικών παρεμβάσεων:
Τι λέει η βιομηχανία πλαστικών
Σύμφωνα με τον κ. Βασίλη Γούναρη, πρόεδρο του Συνδέσμου Βιομηχανιών Πλαστικών Ελλάδος (ΣΒΠΕ), τα πλαστικά είναι υλικά τα οποία βρίσκονται γύρω μας, παντού! Έχουν βελτιώσει σημαντικά την καθημερινότητά μας και θα διαμορφώσουν ένα βιώσιμο μέλλον για όλους εμάς, αλλά και για τις επόμενες γενιές. Επομένως θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε με δίκαιο τρόπο.
Όπως επισημαίνει, η βιομηχανία των πλαστικών παγκοσμίως υπολογίζεται ότι έχει ετήσιες απώλειες της τάξης των περίπου 120 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τη διαρροή υλικών προς το περιβάλλον, η οποία οφείλεται στις ανεπαρκείς υποδομές διαχείρισης απορριμμάτων.
Ο κ. Γούναρης τονίζει ότι οι βιομηχανίες πλαστικών είναι οι πρώτες που επιθυμούν να δοθεί ένα τέλος σε αυτή την εικόνα, που πλήττει την ανάπτυξη του κλάδου.
«Μια απόδειξη της αφοσίωσής μας σε αυτόν τον στόχο είναι η δημιουργία μιας παγκόσμιας συμμαχίας, της “Alliance to end Plastics Waste”.
Η BASF με περισσότερες από 30 εταιρείες δέσμευσε ένα ποσό περίπου 1,5 δισ. δολ. για την επόμενη πενταετία προκειμένου να συμβάλει αποφασιστικά στην εξάλειψη των πλαστικών αποβλήτων - με τη δημιουργία υποδομών σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, εκεί όπου εντοπίζεται το μεγαλύτερο πρόβλημα και μεγάλης κλίμακας προγράμματα εκπαίδευσης των καταναλωτών» αναφέρει ο κ. Γούναρης.
Εξηγεί ότι αυτοί οι δύο είναι οι πυλώνες πάνω στους οποίους θα σχεδιαστεί ένα μέλλον με μηδενικά απόβλητα.
«Ο μεγάλος στόχος της βιομηχανίας των πλαστικών στην Ελλάδα και παγκοσμίως είναι να φτάσουμε σε Zero Waste κοινωνίες» τονίζει, σημειώνοντας τη σημασία της κυκλικής οικονομίας. Εξάλλου, το όραμα του ΣΒΠΕ για βιώσιμη ανάπτυξη του κλάδου περνά μέσα από την κυκλική οικονομία και την ανάδειξη του πλαστικού ως ενός πολύτιμου πόρο, ο οποίος θα ανακτάται και θα χρησιμοποιείται πλέον ως πρώτη ύλη για την παραγωγή και τη μεταποίηση ενός προϊόντος. Επιπροσθέτως, η βιομηχανία των πλαστικών βρίσκεται στον πυρήνα της καινοτομίας, με τεχνολογία, τεχνογνωσία, καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό, που μπορούν να μετατρέψουν το σημερινό πρόβλημα των απορριμμάτων σε μια νέα ευκαιρία.
Ο κ. Γούναρης δεν παραλείπει να αναφερθεί στην έλλειψη υποδομών διαχείρισης απορριμμάτων, αλλά και στην ανάγκη προώθησης της συνεργασίας με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη.