Σε μια εποχή που η ανάπτυξη είναι το ζητούμενο, προκειμένου να δημιουργηθεί μια στέρεη οικονομική βάση που θα βγάλει τη χώρα και ουσιαστικά από τη μακρόχρονη κρίση, ο τομέας των μεταφορών και ειδικότερα των σιδηροδρομικών και συνδυασμένων μεταφορών έχει αναμφίβολα τη δυναμική που μπορεί να συμβάλει σε αυτή την κατεύθυνση.
Της Ιωάννας Τσιαπαρίκου*
Σε μια εποχή που η ανάπτυξη είναι το ζητούμενο, προκειμένου να δημιουργηθεί μια στέρεη οικονομική βάση που θα βγάλει τη χώρα και ουσιαστικά από τη μακρόχρονη κρίση, ο τομέας των μεταφορών και ειδικότερα των σιδηροδρομικών και συνδυασμένων μεταφορών έχει αναμφίβολα τη δυναμική που μπορεί να συμβάλει σε αυτή την κατεύθυνση.
Αποτελεί πράγματι ο σιδηρόδρομος ένα μέσο ταχύτατα αναπτυσσόμενο που μαζί με τα γρήγορα τρένα θα φέρει και την οικονομική άνθηση που αναμένεται ή πρόκειται για προσδοκίες που αντικρούονται καθημερινά από την αντίξοη πραγματικότητα;
Το σίγουρο είναι ότι κάτι τρέχει με τον σιδηρόδρομο. Πολλοί είναι αυτοί που στοιχηματίζουν υπέρ του και αυτό είναι φανερό από το τεράστιο (για το μέγεθος της αγοράς) επενδυτικό ενδιαφέρον. Επτά σιδηροδρομικές άδειες, καθημερινό ενδιαφέρον από εγχώριους και διεθνείς σιδηροδρομικούς παίχτες, προσωπικό που εκπαιδεύεται και μια αγορά που δραστηριοποιείται γύρω από το σιδηρόδρομο (Nobo, Debo, Logistics, Κατασκευή, Συντήρηση, Τροχαίο Υλικό) να κινείται ενεργητικά. Τα έργα υποδομής που ολοκληρώθηκαν ή είναι σε εξέλιξη, αναμφισβήτητα δίνουν τον τόνο αισιοδοξίας. Η ρύθμιση της αγοράς, οι νομοθετικές εξελίξεις, όπως η ενσωμάτωση του 4ου πακέτου και η σαφής ευρωπαϊκή κατεύθυνση για αύξηση του σιδηροδρομικού έργου ενισχύουν ακόμα περισσότερο το θετικό κλίμα.
Από την άλλη πλευρά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την προβληματική καθημερινότητα. Καθυστερήσεις, βραδυπορίες, συνωστισμός, μη συντηρημένο δίκτυο, έργα που αργούν να ολοκληρωθούν, μη αποδεκτή εικόνα σταθμών, παρωχημένα συστήματα λειτουργίας, γραφειοκρατία και δυσκαμψία που δυσχεραίνουν την επίλυση χρόνιων ζητημάτων.
Η εικόνα αυτή αντικατοπτρίζει, πράγματι, τα χρόνια και σύνθετα προβλήματα των σιδηροδρομικών μεταφορών στη χώρα μας. Διαφαίνεται όμως ότι έχει γίνει αντιληπτό το μέγεθος της αναπτυξιακής ευκαιρίας και ότι η εκμετάλλευσή της είναι μονόδρομος.
Η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ) έχει εξελιχθεί πλέον σε κομβικό διαμεσολαβητή ανάμεσα σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς της αγοράς. Με βασικές αρμοδιότητες τη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης, λειτουργίας και μεταχείρισης των επιχειρήσεων, την αδειοδότηση νέων εταιρειών και την άρση των εμποδίων εισόδου στην αγορά, την εποπτεία της ασφάλειας και διαλειτουργικότητας και την εφαρμογή του κανονισμού για τα δικαιώματα των επιβατών διασφαλίζει τη μετάβαση των σιδηροδρόμων στις σύγχρονες, ευρωπαϊκές επιταγές.
Ειδικότερα, μετά την αδειοδότηση πέντε νέων σιδηροδρομικών επιχειρήσεων για εμπορευματικές μεταφορές, ολοκληρώνεται η εκπαίδευση περί των 100 νέων μηχανοδηγών και αίρεται πλέον ένα από τα κύρια εμπόδια εισόδου στην αγορά. Η ΡΑΣ ελέγχει ενδελεχώς τη λειτουργία τους τόσο σε όρους ασφάλειας όσο και σε όρους ίσης μεταχείρισης σε ό,τι αφορά τη συνεργασία τους με τον διαχειριστή υποδομής και τους παρόχους εκμετάλλευσης εγκαταστάσεων. Σε συνεχή συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Σιδηροδρόμων (ERA) εξελίσσεται η διαδικασία έκδοσης πιστοποιητικού ασφαλείας και έγκρισης λειτουργίας τροχαίου υλικού για αιτήσεις που εκκρεμούν.
Η ενσωμάτωση του 4ου σιδηροδρομικού πακέτου αποτελεί τον καμβά για τον εκσυγχρονισμό των σιδηροδρομικών μεταφορών και το άνοιγμα της αγοράς, πλέον και των εσωτερικών επιβατικών υπηρεσιών. Η ανακατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ ERA και Εθνικών Αρχών Ασφαλείας στοχεύει στην εστίαση σε περισσότερους ελέγχους και επιθεωρήσεις ασφαλείας. Προκειμένου να επιτευχθούν τα ανώτατα δυνατά επίπεδα ασφαλείας θα αξιολογούνται πλέον ετήσια, από τη ΡΑΣ, όλες οι σιδηροδρομικές επιχειρήσεις και ο διαχειριστής υποδομής, αλλά και το σύνολο του σιδηροδρομικού συστήματος. Επιπλέον, η ίδια η Εθνική Αρχή Ασφαλείας (ΡΑΣ) θα αξιολογείται από τον ERA, ώστε να διασφαλίζεται το επίπεδο εποπτείας και ελέγχου της ασφάλειας στο σιδηρόδρομο.
Αναβαθμίζεται παράλληλα και ο ρόλος της ΡΑΣ, αφού αναλαμβάνει την υποχρέωση έκδοσης σειράς κανονισμών και οδηγών και απαιτείται πλέον εισήγηση ή γνώμη της σχεδόν σε κάθε ζήτημα που άπτεται των σιδηροδρομικών μεταφορών. Στην επόμενη φάση σχεδιάζεται ουσιαστική αναδιοργάνωσή της, μετά και την έκδοση του Οργανισμού της, κατά την οποία θα επιχειρηθεί αύξηση των ανθρώπινων και υλικών πόρων της μέσα από ένα μακροπρόθεσμο στρατηγικό πλάνο, που θα επιτρέψει την απρόσκοπτη άσκηση των αρμοδιοτήτων της, σε συνθήκες λειτουργικής και οικονομικής ανεξαρτησίας, όπως επιβάλλεται από την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία.
Προφανώς δεν αρκούν οι νομοθετικές εξελίξεις και οι συνέπειές τους, προκειμένου να αγγίξουμε το επίπεδο ενός σύγχρονου και ελκυστικού σιδηρόδρομου, εφάμιλλου με άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Απαιτείται μακροπρόθεσμος σχεδιασμός των έργων υποδομής, βασισμένος στη μεγιστοποίηση των οικονομικών ωφελειών, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και κοινωνικά ή τοπικά κριτήρια και σε κάθε περίπτωση ενταγμένος στο συνολικό σχεδιασμό ενός μοντέλου συνδυασμένων μεταφορών και logistics. Απαιτείται βεβαίως ενίσχυση και εκσυγχρονισμός του διαχειριστή υποδομής, με εξειδικευμένο προσωπικό και σύγχρονα συστήματα λειτουργίας, αλλά και επενδύσεις των σιδηροδρομικών εταιρειών προκειμένου να έχουμε αύξηση της ποιότητας των υπηρεσιών. Στο μεταξύ, η συνεχής καθημερινή πρόοδος με μικρά βήματα μπορούν να ανακουφίσουν κάποιες από τις σημερινές αντιξοότητες και να προσελκύσουν επιβάτες και εμπορεύματα στο σιδηρόδρομο. Ενδεικτικά, η αναβάθμιση των σταθμών, ο αποδοτικότερος σχεδιασμός δρομολογίων, η επίλυση θεμάτων αρμοδιοτήτων ώστε να επιλύονται άμεσα προβλήματα (ασανσέρ, κυλιόμενες σκάλες, κ.λπ.), η ένταξη και λειτουργία on line πινάκων δρομολογίων και πληροφόρησης του κοινού, αλλά και η προσπάθεια για ταχεία ολοκλήρωση έργων (π.χ. τηλεδιοίκηση), η συνέπεια στους χρόνους παράδοσης εμπορευμάτων, η ανταγωνιστική τιμολογιακή πολιτική των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών, οι σαφείς αλλά και ευέλικτες συμβατικές σχέσεις διαχειριστή υποδομής και σιδηροδρομικών επιχειρήσεων θα ανταποδώσουν σύντομα οφέλη τόσο στον σιδηροδρομικό τομέα όσο και στο σύνολο της οικονομίας.
Αναμφισβήτητα διανύουμε μια οικονομικοπολιτική συγκυρία, όπου προσφέρονται ευκαιρίες που οφείλουμε να μην αφήσουμε ανεκμετάλλευτες. Η ανάπτυξη των λιμένων και κυρίως του Πειραιά καθιστούν τη χώρα μας προνομιακό εμπορευματικό διάδρομο. Έγκειται σε μας και τις ενέργειες που θα ακολουθήσουμε να δημιουργήσουμε τις απαιτούμενες υποδομές, ώστε να καταστήσουμε τη χώρα μας διεθνές εμπορευματικό πέρασμα, αλλά και χώρο αύξησης της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων, που θα δημιουργήσει τεράστια οικονομική ώθηση σε πολλούς τομείς. Τέλος, έγκειται σε μας η δημιουργία ενός ποιοτικού σιδηρόδρομου για γρήγορες και αξιόπιστες επιβατικές μεταφορές, ανάγκη που διαφαίνεται από την αυξημένη ζήτηση του κοινού τόσο σε προαστιακό όσο και σε υπεραστικό επίπεδο.