Το στοίχημα της «καλλιέργειας» και οι αγροτικές ασφαλίσεις

Της Δανάης Αλεξάκη
[email protected]

Η αγροτική δραστηριότητα δεν είναι απλή υπόθεση. Σε όρους αγοράς, πρόκειται για μια δραστηριότητα η οποία έχει ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά κινδύνων, τους οποίους καλείται να αντιμετωπίσει προκειμένου να υποστηρίξει στο έπακρο το βασικότερο σκοπό της, ο οποίος αφορά την κάλυψη των επισιτιστικών αναγκών. Τα «ρίσκα» στην ενασχόληση με τον πρωτογενή τομέα είναι πολλά και οι παραγωγοί παγκοσμίως έρχονται αντιμέτωποι με πλήθος κινδύνων που καθιστούν τα εισοδήματά τους ευμετάβλητα από έτος σε έτος.

Η βεντάλια των κινδύνων στη γεωργική δραστηριότητα (στην οποία εντάσσεται η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία) περιλαμβάνει απώλειες απόδοσης λόγω κακοκαιρίας, παρασίτων και ασθενειών, απώλειες μετά τη συγκομιδή, κατά τη διάρκεια της αποθεματοποίησης και της μεταφοράς, απώλειες εξαιτίας απροσδόκητα χαμηλών τιμών αγοράς. Την εικόνα συνθέτουν βέβαια και οι καταστροφικοί κίνδυνοι  που αφορούν την πλήρη απώλεια φυτικού και ζωικού κεφαλαίου από ξηρασίες, τυφώνες, πυρκαγιές, χαλαζοπτώσεις, νέες ασθένειες.

Το ενδιαφέρον με τη γεωργική δραστηριότητα είναι ότι οι κίνδυνοι δεν ξεχωρίζουν τους μικρούς με τους μεγάλους παραγωγούς, καθώς όλοι είναι επί της ουσίας το ίδιο εκτεθειμένοι. Όλα τα παραπάνω δεν είναι μια γλαφυρή περιγραφή που εξυπηρετεί τον ρόλο της εισαγωγής στο άρθρο, αλλά αποτελούν την αποτύπωση της πραγματικότητας.

Στην Ελλάδα, το θέμα της ασφάλισης της γεωργικής δραστηριότητας και δη στον άξονα της στήριξης του γεωργικού εισοδήματος έχει ανοίξει εδώ και πάρα πολλά χρόνια και ακόμα παραμένει ανοιχτό.

Όλοι συμφωνούν ότι τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν, καθώς στην πράξη το πλαίσιο που διέπει τον Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ), ο οποίος αποτελεί μέχρι σήμερα τον κεντρικό φορέα ασφαλιστικής κάλυψης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην χώρα, χρήζει αναθεώρησης και αναβάθμισης.

Η προσπάθεια εκσυγχρονισμού του ΕΛΓΑ έχει απασχολήσει σχεδόν όλες τις ηγεσίες που πέρασαν τα τελευταία χρόνια από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, ωστόσο καμία αναλογιστική μελέτη δεν κατάφερε να τελεσφορήσει ώστε να ξεκινήσουν οι διαδικασίες αναθεώρησης του θεσμικού και του πρακτικού πλαισίου.

Η υφιστάμενη κυβέρνηση έχει τοποθετήσει υψηλά στην ατζέντα των προτεραιοτήτων της το κεφάλαιο γεωργικών ασφαλίσεων με τον αρμόδιο υπουργό Μάκη Βορίδη να έχει ξεκαθαρίσει από τις πρώτες μέρες της ανάληψης των καθηκόντων του ότι το μοντέλο της ασφάλισης της παραγωγής θα αλλάξει και οι αλλαγές θα είναι πολυεπίπεδες περιλαμβάνοντας και την είσοδο της ιδιωτικής ασφάλισης.

Η φιλοσοφία στην οποία κινείται ο σχεδιασμός της ηγεσίας του ΥπΑΑΤ έχει ως άξονα τη «βιομηχανοποιημένη γεωργία». Δηλαδή η προσέγγιση αφορά αγρότες - επιχειρηματίες και συνεταιρισμούς - επιχειρήσεις.

Υπό το πρίσμα αυτό θα πρέπει να εφαρμοστούν στοιχειώδεις αρχές διαχείρισης και διασποράς κινδύνου που θα περιλαμβάνουν για παράδειγμα πέρα από το «αποθεματικό» των εισφορών των αγροτών και την αντασφάλιση. Το νέο σύστημα ασφάλισης κινδύνων θα πρέπει να κινείται στους όρους της αγοράς και όχι βασιζόμενο σε πρακτικές «τυφλών» αποζημιώσεων - ενισχύσεων. Η επιδότηση του ασφαλίστρου και η αντασφαλιστική προστασία αποτελούν βασικά ζητήματα που θέτουν οι παραγωγοί. Επίσης, όταν αναφερόμαστε στις ασφαλιστικές καλύψεις του αγροτικού τομέα, θα πρέπει να αναφερόμαστε στο σύνολο των δραστηριοτήτων της αγροτικής οικονομίας, από την παραδοσιακή γεωργική μονάδα μέχρι το πιο σύγχρονο και αυτοματοποιημένο συσκευαστήριο. 

Το κατά πόσο η σύμπραξη ιδιωτικής και δημόσιας ασφάλισης στη γεωργική παραγωγή που επιχειρείται θα κινηθεί στη σωστή κατεύθυνση, σίγουρα θα αποτελεί απόρροια του τρόπου που θα σχεδιαστεί το πλαίσιο εφαρμογής.

Για να πετύχει το εγχείρημα πρέπει να υπάρξει σωστή αναλογία και πραγματική συνεργασία. Το υφιστάμενο καθεστώς επιβεβαιώνει ότι όσο μεγαλύτερη και γενναιόδωρη είναι η δημόσια στήριξη για την αντιμετώπιση των κινδύνων, τόσο πιο εξαρτημένος είναι ο παραγωγός από το κράτος και ενδεχομένως αδιάφορος απέναντι στη χρήση ιδιωτικών εργαλείων διαχείρισης κινδύνου. Ωστόσο, η ελκυστικότητα των ιδιωτικών εργαλείων διαχείρισης εξαρτάται από τον βαθμό κινδύνου, τον τομέα, την περιοχή που υπόκειται σε κίνδυνο και το μέγεθος της εκμετάλλευσης. Σημαντική παράμετρος που πρέπει να προσμετρηθεί είναι και η ευθύνη του ίδιου του παραγωγού. Για παράδειγμα, στο κατά πόσο οι αγρότες είναι διατεθειμένοι να θωρακίσουν οι ίδιοι τις αποδόσεις τους ώστε να είναι λιγότερο μεταβλητές κάνοντας χρήση νέων τεχνολογιών, επενδύοντας σε έργα υποδομής κτλ.

Σε αυτό το πλαίσιο το στοίχημα της «καλλιέργειας» ενός πλαισίου που θα έχει ισχυρές αποδόσεις στις αγροτικές ασφαλίσεις θα κερδηθεί εάν μπορέσει να εξευρεθεί η χρυσή τομή στα όρια συνεργασίας και σύνδεσης ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και κυρίως στον τρόπο που θα επιτευχθεί καλύτερη ενημέρωση του αγρότη σε θέματα διαχείρισης.

Τεχνικά πρόκειται για ένα ιδιαίτερα προκλητικό εγχείρημα καθώς η συγκεκριμένη κατηγορία ασφάλισης που απαιτεί μεγάλο βαθμό εξειδίκευση σε όλα τα επίπεδα διαχείρισης: underwriter, εκτιμητή ασφάλισης, διακανονιστή ζημίων, αντασφαλιστών και ανάπτυξης προϊόντων. Για αυτό κάθε αγροτικό ασφαλιστικό προϊόν θα πρέπει να είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να κατάλληλο για τον συγκεκριμένο υπό τομέα του αγροτικού κόσμου.

Η δημιουργία στοχευμένων ασφαλιστικών προϊόντων πέρα από την ουσιαστικότερη προστασία των παραγωγών αποτελεί και ένα τεράστιο πεδίο ανάπτυξης των ασφαλιστικών επιχειρήσεων. 

Το εγχώριο άνοιγμα της αγοράς της γεωργικής ασφάλισης που προωθεί το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης πρέπει να δώσει το έναυσμα για τη διεύρυνση του πλαισίου των προσφερόμενων ασφαλιστικών προϊόντων ώστε να είναι ικανά να καλύψουν τις ανάγκες  δυναμικών γεωργικών επιχειρήσεων στην κατεύθυνση της αξιοποίησης μηχανισμών και μέσων διαχείρισης νέων κινδύνων. Για παράδειγμα, οι εταιρείες μπορούν να ξεπεράσουν τα στενά όρια ασφάλισης έναντι των φυσικών καταστροφών και να επεκταθούν στους κίνδυνους της αγοράς που προκύπτουν για παράδειγμα από τις διακυμάνσεις των τιμών, που σταδιακά με την επικείμενη μείωση των ενισχύσεων στη νέα προγραμματική περίοδο θα είναι καθοριστικής σημασίας και υπαίτιοι σοβαρών κρίσεων στην αγροτική οικονομία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι με βάση εκτιμήσεις της αγοράς σήμερα στην Ελλάδα, η γεωργική ασφάλιση αντιπροσωπεύει σε επίπεδο ασφαλίστρων κάτω του 1% της συνολικής ελληνικής ασφαλιστικής παραγωγής και μολονότι η επιλογή της ιδιωτικής ασφάλισης της γεωργικής παραγωγής δεν φέρεται να είναι ελκυστική στον αγροτικό κόσμο, το πεδίο των προγραμμάτων που ορισμένες εταιρείες έχουν παρουσία περιλαμβάνει: 

• Προγράμματα ασφάλισης ζωικού κεφαλαίου για οργανωμένες κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές μονάδες. Συγκεκριμένα, ασφαλίζονται βοοειδή, χοιροειδή, αιγοπρόβατα και κοτόπουλα (αυγοπαραγωγής ή κρεατοπαραγωγής) για κινδύνους θανάτου λόγω ασθένειας, ατυχήματος ή ευθανασίας (υπό προϋποθέσεις).
• Προγράμματα ασφάλισης φυτικού κεφαλαίου, δηλαδή προγράμματα για την ασφάλιση γεωργικών προϊόντων (φυτά και καρποί δένδρων), που καλλιεργούνται σε ακάλυπτες εκτάσεις. Συγκεκριμένα, ασφαλίζονται η φυτική παραγωγή κατά του κινδύνου χαλαζόπτωσης και κατά του κινδύνου της φωτιάς.
• Προγράμματα ασφάλισης μονάδων υδατοκαλλιέργειας, δηλαδή προγράμματα για την ασφάλιση ιχθυογεννητικών σταθμών και μονάδων πάχυνσης, έναντι κινδύνων ασθενειών, ακραίων καιρικών φαινομένων και, γενικώς, απρόβλεπτων καταστάσεων. Οι καλύψεις χωρίζονται σε κινδύνους που αφορούν: 
  • τον ίδιο τον ιχθυοπληθυσμό, όπως θάνατος από ασθένεια ή ατύχημα, διαφυγή από τις δεξαμενές, κλοπή, αλλά και κινδύνους κατά τη μεταφορά, όπως θάνατος οφειλόμενος σε ατύχημα ή φωτιά του μεταφορικού μέσου, μεταβολή της θερμοκρασίας ή του PH κ.λπ.
  • τις εγκαταστάσεις στη στεριά, όπως φωτιά, σεισμός, κλοπή και οι λοιποί γνωστοί κίνδυνοι για κάθε επιχειρηματική εγκατάσταση
  • τις πλωτές εγκαταστάσεις, όπως θαλασσοταραχή, πρόσκρουση, κλοπή, κακόβουλες ενέργειες κ.λπ. 
• Προγράμματα ασφάλισης θερμοκηπίων, δηλαδή προγράμματα για την ασφάλιση θερμοκηπίων, έναντι κινδύνων φυσικών καταστροφών, αλλά και έναντι φωτιάς, κεραυνού και γενικώς απρόβλεπτων καταστάσεων. Οι καλύψεις χωρίζονται σε κινδύνους που αφορούν: 
  • τις καλλιέργειες κηπευτικών και ανθοκομικών, είτε αυτές βρίσκονται στο έδαφος είτε σε τεχνητά υποστρώματα
  • το σύνολο της κατασκευής του θερμοκηπίου, δηλαδή το σκελετό του, τα θεμέλιά του και τα υλικά κάλυψής του
  • το μηχανικό, μηχανολογικό, ηλεκτρονικό εξοπλισμό και τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την άρδευση, τη θέρμανση και τον εξαερισμό του θερμοκηπίου. 
• Προγράμματα ασφάλισης αλιευτικών σκαφών, δηλαδή προγράμματα για την ασφάλιση επαγγελματικών σκαφών που χρησιμοποιούνται για αλιεία. Οι καλύψεις χωρίζονται σε κινδύνους που αφορούν:
  • θαλάσσιους κινδύνους, όπως πρόσκρουση, σύγκρουση, προσάραξη, βύθιση, κινδύνους πειρατείας κ.λπ., που θα προκαλέσουν ολική ή μερική απώλεια του σκάφους
  • τυχαίους κινδύνους, όπως φωτιά, κεραυνό, έκρηξη, σεισμό, κλοπή κ.λπ.
  • ειδικούς κινδύνους, όπως κίνδυνοι πολέμου και απεργιών, κίνδυνοι κατά την περίοδο ελλιμενισμού ή παροπλισμού του σκάφους, κίνδυνοι για το χρονικό διάστημα παραμονής του σκάφους σε ναυπηγείο, είτε για την κατασκευή είτε για την επισκευή του, κ.λπ. 
• Προγράμματα ασφάλισης μεταφερομένων εμπορευμάτων. Η κατηγορία αυτή έχει πολλές ιδιαιτερότητες και αποτελεί έναν εξειδικευμένο «υποκλάδο» του κλάδου μεταφορών. Υπάρχουν ειδικά προγράμματα για τη μεταφορά νωπών αγροτικών προϊόντων και ανθέων (με κοινά μεταφορικά μέσα ή σε κλιματιζόμενους θαλάμους), ζωντανών ζώων, γόνων, κατεψυγμένων τροφίμων κ.λπ.
• Προγράμματα αποθήκευσης αγροτικών προϊόντων. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει ειδικά προγράμματα για τα αποθηκευμένα προϊόντα, σε κλειστούς ή ανοικτούς χώρους. Η αποθήκευση αυτή μπορεί να είναι προσωρινή, λίγο διάστημα πριν ή μετά την επεξεργασία ή/και τη συσκευασία των νωπών και μη προϊόντων, αλλά μπορεί να είναι και μακροχρόνια, όπως π.χ. δημητριακών σε σιλό ή ελαιόλαδου. Κλασικό παράδειγμα επικίνδυνου αποθηκευμένου προϊόντος είναι το βαμβάκι που, εκτός όλων των άλλων κινδύνων, έχει και τον κίνδυνο της αυτοανάφλεξης με καταστρεπτικές συνέπειες.
• Προγράμματα ασφάλισης γεωργικών μηχανημάτων. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τις ειδικές καλύψεις που απαιτούνται για τα γεωργικά μηχανήματα (σκαπτικά μηχανήματα, θεριζοαλωνιστικές μηχανές, γεωργικούς ελκυστήρες, μηχανές σύνθλιψης καρπών κ.λπ.), που επεκτείνονται και σε αστικές ευθύνες από τη χρήση τους ως εργαλείων κ.λπ.