Δεν είναι μόνον η μάχη για την ανεύρεση και πρόσληψη ταλέντων που είναι παγκόσμια. Την ακολουθεί κατά πόδας και η γενικευμένη συζήτηση για τον Δείκτη Νοημοσύνης (IQ) και τη σημασία του, αλλά και για το γήρας, ως φαινόμενο με αυξανόμενες οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις. Πριν λίγες μέρες λοιπόν, είχαμε την ευκαιρία τα θέματα αυτά να τα συζητήσουμε με δύο διακεκριμένες προσωπικότητες, όπως ο Νεοζηλανδός καθηγητής βιοψυχολογίας Τζέιμς Φλιν και ο Βέλγος καθηγητής ψυχολογίας Ζακ Γκρεγκουάρ, που διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Λουβαίνης, γράφει ο Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος.
Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ.Χ. Παπανδρόπουλου
Δεν είναι μόνον η μάχη για την ανεύρεση και πρόσληψη ταλέντων που είναι παγκόσμια. Την ακολουθεί κατά πόδας και η γενικευμένη συζήτηση για τον Δείκτη Νοημοσύνης (IQ) και τη σημασία του, αλλά και για το γήρας, ως φαινόμενο με αυξανόμενες οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις. Πριν λίγες μέρες λοιπόν, είχαμε την ευκαιρία τα θέματα αυτά να τα συζητήσουμε με δύο διακεκριμένες προσωπικότητες, όπως ο Νεοζηλανδός καθηγητής βιοψυχολογίας Τζέιμς Φλιν και ο Βέλγος καθηγητής ψυχολογίας Ζακ Γκρεγκουάρ, που διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Λουβαίνης.
Η συζήτηση ξεκίνησε από την ερώτησή μου αν τα τεστ για τον προσδιορισμό του IQ έχουν κάποια σημασία και σε ποιο βαθμό, στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, θα αποτελούν κλειδί επιτυχίας. Για να προκαλέσω δε τους συνομιλητές μου, τους ανέφερα ότι ο Λιβανέζος φιλόσοφος αλλά και μαθηματικός Νασίμ Νικολά Ταλέμπ χαρακτηρίζει τον Δείκτη Νοημοσύνης σκέτη ανοησία και για τους ψυχολόγους λέει ότι σε κάποιο βαθμό είναι ρατσιστές. «Αυτές οι κατηγορίες είναι αβάσιμες, κακοήθειες και δείχνουν πόσο λίγο πληροφορημένος είναι αυτός που τις διατυπώνει», τόνισε ο κ. Ζακ Γκρεγκουάρ.
Για να προσθέσει ότι τα τεστ για τον προσδιορισμό του Δείκτη Νοημοσύνης έχουν 116 χρόνια ζωής πίσω τους και σήμερα βοηθούν πολύ νέους αλλά και ώριμους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα, να έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και να αντιμετωπίζουν καλύτερα τις δυσκολίες στη ζωή τους. «Το IQ είναι ένας τρόπος, πολύ γενικός, μέτρησης της αποτελεσματικότητας της γνωστικής λειτουργίας ενός προσώπου. Υπό αυτή την έννοια δεν συνδέεται με την κοινωνική και συναισθηματική ευφυΐα» υπογραμμίζει ο καθηγητής Φλιν. Και βεβαίως, κάνει λόγο για σοβαρά τεστ και όχι αυτά που κατά κόρον κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Επίσης, κατά τον καθηγητή Τζέιμς Φλιν, το τεστ IQ είναι χρήσιμο για όσους θέλουν να ακολουθήσουν ακαδημαϊκή σταδιοδρομία και να αναλάβουν πανεπιστημιακά έργα.
Το τεστ IQ, σε μια δεδομένη εποχή και σ’ έναν δεδομένο χώρο, μετρά τη διανοητική και ψυχολογική κατάσταση μιας κοινωνίας. Τονίζει επίσης ο Νεοζηλανδός καθηγητής ότι, σύμφωνα με έρευνες, παρατηρήσεις του και αναλύσεις δεδομένων, από το 1947 έως το 2002 το συνολικό IQ και οι συναφείς με αυτό επιδόσεις ανέβαινε συνεχώς γενικά στη Δύση και ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. «Η άνοδος αυτή», λέει ο Τ. Φλιν, «είχε και έχει θετικότατες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, πλην όμως σήμερα παρατηρείται στασιμότητα». Από την άποψη αυτή, το πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που επισημαίνει ο καθηγητής Ζακ Γκρεγκουάρ είναι ότι την ίδια περίοδο και ειδικότερα μετά το 1970, παρατηρήθηκε στη Δύση άνοδος του δείκτη νοημοσύνης και στα άτομα άνω των 65 ετών.
Το φαινόμενο αυτό σήμερα απασχολεί πολλούς ερευνητές, γιατί αλλάζει από μόνο του πολλά δεδομένα στον κόσμο του γήρατος και βέβαια συνδέεται άμεσα με τις δημογραφικές εξελίξεις. «Αν με την άνοδο του προσδόκιμου ζωής έχουμε και επιβράδυνση της πτώσης του IQ στους ηλικιωμένους, τότε θα βρεθούμε μπροστά σε νέες καταστάσεις, ανατρεπτικές για τις κοινωνικές ισορροπίες και την αποκαλούμενη “κοινωνική ενσωμάτωση των ηλικιωμένων”». «Στις κοινωνίες του μεταβιομηχανικού πολιτισμού», τονίζει ο καθηγητής Ζακ Γκρεγκουάρ, «θα παρατηρηθούν σοβαρές κοινωνικές ανατροπές. Θα είναι αυτές της ψηφιακής εποχής, που ως εκ… της φύσεώς της είναι επαναστατική. Έχουμε να κάνουμε μ’ έναν νέο πολιτισμό, ο οποίος όπως θα έλεγε και ο Άλβιν Τοφλέρ, από μόνος του συνιστά ένα Νέο Κύμα. Καλούμεθα έτσι να κάνουμε ένα νέο και τεράστιο νέο άλμα, που απαιτεί και νέους όρους αντίληψης, άρα νοημοσύνης.
Όσοι πιστεύουν ότι το μέλλον θα είναι πανομοιότυπη συνέχεια του παρόντος, πλανώνται πλάνην οικτράν. Το Νέο Κύμα φέρνει μαζί του έναν γνήσια νέο τρόπο ζωής, βασισμένο σε διάφορες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας· σε μεθόδους παραγωγής που κάνουν να φαίνονται απαρχαιωμένα τα σημερινά προγράμματα των εργοστασίων· σε νέες, μη - πυρηνικές οικογένειες· σ’ ένα πρότυπο ίδρυμα που θα μπορούσε να ονομασθεί “ηλεκτρονικό σπίτι” και σε ριζοσπαστικά αλλαγμένα σχολεία και επιχειρήσεις του μέλλοντος. Ο ανατέλλων πολιτισμός καθορίζει έναν νέο κώδικα συμπεριφοράς και μας οδηγεί πέρα από την τυποποίηση, τον συγχρονισμό και τον συγκεντρωτισμό, πέρα από την αναζήτηση ενέργειας, χρήματος και δύναμης.
Αυτός ο νέος πολιτισμός, καθώς αμφισβητεί τον παλιό, θ’ ανατρέψει γραφειοκράτες, θα περιορίσει τον ρόλο του κράτους και θα δημιουργήσει ημιαυτόνομες οικονομίες. Χρειάζονται κυβερνήσεις που θα είναι απλούστερες, αποδοτικότερες, αλλά πιο δημοκρατικές απ’ αυτές που γνωρίζουμε σήμερα. Είναι ένας πολιτισμός με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο θεώρησης του κόσμου, τους δικούς του τρόπους χρήσης του χρόνου και της λογικής…». Η απόκτηση συνεπώς νέων διανοητικών εφοδίων είναι εκ των ων ουκ άνευ.