Ένα αναπάντητο ερώτημα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι κάθε χρόνο εκατομμύρια φορολογούμενοι, τη στιγμή της συμπλήρωσης των δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος, είναι το πώς θα γνωρίζουν εκ των προτέρων το τελικό ύψος του εισοδήματος για το οποίο θα φορολογηθούν και το πώς τελικά θα έχει υπολογιστεί ο φόρος που θα προκύψει κατά την αυτόματη εκκαθάριση της ηλεκτρονικά υποβαλλόμενης δήλωσης.
Από την έντυπη έκδοση
Του Γιώργου Παλαιτσάκη
[email protected]
Ένα αναπάντητο ερώτημα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι κάθε χρόνο εκατομμύρια φορολογούμενοι, τη στιγμή της συμπλήρωσης των δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος, είναι το πώς θα γνωρίζουν εκ των προτέρων το τελικό ύψος του εισοδήματος για το οποίο θα φορολογηθούν και το πώς τελικά θα έχει υπολογιστεί ο φόρος που θα προκύψει κατά την αυτόματη εκκαθάριση της ηλεκτρονικά υποβαλλόμενης δήλωσης.
Συμβαίνει συχνά ο φορολογούμενος που υποβάλλει ηλεκτρονικά τη δήλωσή του να διαπιστώνει ότι ο φόρος εισοδήματος δεν υπολογίστηκε τελικά από το σύστημα TAXISnet επί του εισοδήματος το οποίο δήλωσε, αλλά επί ενός υψηλότερου ποσού που προσδιορίστηκε από το σύστημα με βάση τα λεγόμενα τεκμήρια διαβίωσης, δηλαδή με βάση συγκεκριμένα ποσά, αντικειμενικά προσδιοριζόμενων, δαπανών διαβίωσης, που, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, αντιστοιχούν στις ετήσιες δαπάνες χρήσης κατοικιών, αυτοκινήτων και άλλων αντικειμένων μεγάλης αξίας κτήσης (σκαφών, αεροσκαφών κ.λπ.).
Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, το προσδιορισθέν με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης ποσό φορολογητέου εισοδήματος εμφανίζεται ακόμη πιο υψηλό καθώς, κατά την εκκαθάριση της δήλωσης, έχουν ληφθεί υπ' όψιν από το σύστημα TAXISnet και τα λεγόμενα «τεκμήρια απόκτησης περιουσιακών στοιχείων», που είναι κυρίως ποσά που έχει δηλώσει ο ίδιος ο φορολογούμενος και αφορούν τις δαπάνες που πραγματοποίησε το προηγούμενο έτος για την αγορά ή άλλης μορφής απόκτηση ακινήτων και κινητών αντικειμένων μεγάλης αξίας, για την αποπληρωμή δανείων και την πραγματοποίηση δωρεών.
Είναι πολύ συχνό, λοιπόν, το φαινόμενο, φορολογούμενος που ολοκληρώνει τη συμπλήρωση της φορολογικής δήλωσης και προχωρεί στο τελικό βήμα της ηλεκτρονικής υποβολής να διαπιστώνει ότι το εκκαθαριστικό που πρόκειται να εκδοθεί αν η δήλωση υποβληθεί οριστικά, θα είναι «χρεωστικό» και θα αναγράφει ένα υπέρογκο ποσό οφειλής. Η συνήθης αιτία για την οποία παρουσιάζεται αυτό το «φαινόμενο» είναι το γεγονός ότι τα τεκμήρια διαβίωσης που αντιστοιχούν στις κατοικίες, τα Ι.Χ. αυτοκίνητα και τυχόν άλλα περιουσιακά στοιχεία που δηλώθηκαν ως χρησιμοποιηθέντα από τον φορολογούμενο κατά το προηγούμενο έτος, μαζί με τυχόν πραγματικές δαπάνες απόκτησης περιουσιακών στοιχείων, αποπληρωμής δανείων και πραγματοποίησης δωρεών που ο ίδιος ο φορολογούμενος δήλωσε και οι οποίες θεωρούνται κι αυτές «τεκμήρια», προσδιόρισαν το τελικό φορολογητέο εισόδημά του σε επίπεδο πολύ πιο υψηλό από το συνολικό δηλωθέν εισόδημα. Ως εκ τούτου, ο φόρος υπολογίστηκε επί ενός ποσού εισοδήματος υπέρμετρα αυξημένου σε σύγκριση με το δηλωθέν και διαμορφώθηκε σε απρόσμενα υψηλό επίπεδο.
Αυτό που λείπει από κάθε φορολογούμενο ο οποίος έρχεται αντιμέτωπος με μια τέτοια δυσάρεστη έκπληξη είναι η γνώση για τον ακριβή τρόπο με τον οποίο το σύστημα TAXISnet, βασιζόμενο στην ισχύουσα νομοθεσία, προσδιορίζει το φορολογητέο εισόδημά του, με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης και τις δαπάνες απόκτησης περιουσιακών στοιχείων. Αν ο φορολογούμενος γνωρίζει εκ των προτέρων τι τεκμαρτό φορολογητέο εισόδημα θα προκύψει αν υποβάλει οριστικά τη δήλωσή του και γίνει αυτόματα η εκκαθάρισή της, τότε θα είναι προετοιμασμένος και θα μπορεί να λάβει και τα μέτρα του ώστε -ει δυνατόν- να αποτρέψει την υπερφορολόγηση η οποία θα προκύψει στην περίπτωση που το τεκμαρτό του εισόδημα είναι πολύ μεγαλύτερο από το δηλούμενο.
Ο υπολογισμός του φόρου
Το πώς ακριβώς το σύστημα εκκαθάρισης των δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος υπολογίζει το ετήσιο φορολογητέο εισόδημα κάθε φυσικού προσώπου με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων παρουσιάζεται παρακάτω βήμα προς βήμα:
Βήμα 1ο - Υπολογισμός ελάχιστου τεκμηρίου διαβίωσης: Για κάθε φορολογούμενο ο οποίος κατά τη διάρκεια του εκάστοτε προηγούμενου έτους απέκτησε έστω και 0,01 ευρώ εισόδημα από οποιανδήποτε πηγή (π.χ. ακόμη κι από τόκους καταθέσεων, επιδόματα τέκνων κ.λπ.), η ισχύουσα νομοθεσία προβλέπει ότι ισχύει ελάχιστο τεκμήριο διαβίωσης:
Συνεπώς, σε κάθε περίπτωση ύπαρξης πραγματικού εισοδήματος προερχόμενου από οποιανδήποτε πηγή, το σύστημα ΤΑΧΙSnet καταλογίζει σε κάθε φορολογούμενο άτομο ποσό τεκμαρτού εισοδήματος 3.000 ή 2.500 ευρώ, σύμφωνα με τον διαχωρισμό που παρουσιάσαμε.
Βήμα 2ο - Υπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για την κάθε κατοικία: Το τεκμήριο διαβίωσης για την κύρια κατοικία που δηλώνει ο φορολογούμενος υπολογίζεται κλιμακωτά με βάση την επιφάνειά της, ως ακολούθως:
Για τους βοηθητικούς χώρους της κύριας κατοικίας ισχύει τεκμήριο 40 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιφάνειας του ακινήτου. Όλα τα παραπάνω ποσά προσαυξάνονται κατά 40% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές τιμές από 2.800 έως 4.999 ευρώ το τ.μ. και κατά 70% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές τιμές από 5.000 ευρώ ανά τ.μ. και άνω. Για τις μονοκατοικίες, τα παραπάνω ποσά λαμβάνονται υπ' όψιν αυξημένα κατά 20%. Επίσης για τις δευτερεύουσες κατοικίες τα παραπάνω ποσά τεκμηρίου λαμβάνονται υπ' όψιν μειωμένα κατά 50%.
Τα τεκμήρια διαβίωσης για τις κατοικίες βαρύνουν τους φορολογούμενους είτε είναι οι ίδιοι ιδιοκτήτες των ακινήτων αυτών, είτε τα νοικιάζουν, είτε τους έχουν παραχωρηθεί δωρεάν.
Σε περίπτωση που ο φορολογούμενος έχει δηλώσει «φιλοξενούμενος» απαλλάσσεται από το τεκμήριο διαβίωσης για την κατοικία, καθώς αυτό βαρύνει τον «φιλοξενούντα».
Βήμα 3ο - Υπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για κάθε Ι.Χ. αυτοκίνητο: Τα τεκμήρια διαβίωσης για τα επιβατικά Ι.Χ. αυτοκίνητα που κατέχουν οι φορολογούμενοι υπολογίζονται ως εξής:
Τα παραπάνω ισχύουν και για αυτοκίνητα μικτής χρήσης, καθώς και για αυτοκίνητα τύπου τζιπ.
Τα παραπάνω ποσά μειώνονται ανάλογα με την παλαιότητα του αυτοκινήτου, η οποία υπολογίζεται από το έτος πρώτης κυκλοφορίας του στην Ελλάδα, κατά ποσοστό 30% για χρονικό διάστημα κυκλοφορίας πάνω από 5 και μέχρι 10 έτη και κατά ποσοστό 50% για χρονικό διάστημα πάνω από 10 έτη.
Το τεκμήριο διαβίωσης για κάθε ηλεκτροκίνητο όχημα του οποίου η ισχύς μετράται αποκλειστικά με KW, ορίζεται σε 4.000 ευρώ ανεξαρτήτως ισχύος.
Στις περιπτώσεις εταιρειών ομόρρυθμων ή ετερόρρυθμων ή περιορισμένης ευθύνης ή ιδιωτικών κεφαλαιουχικών εταιρειών ή ανώνυμων ή αστικών καθώς και κοινωνιών και κοινοπραξιών που ασκούν επιχείρηση ή επάγγελμα, οι οποίες έχουν στην κυριότητά τους ή στην κατοχή τους Ε.Ι.Χ. το τεκμήριο που αναλογεί στους εταίρους, διαχειριστές, διευθύνοντες συμβούλους κ.λπ. δεν μπορεί να είναι ανώτερο από το μεγαλύτερο ποσό τεκμηρίου που προκύπτει από ένα αυτοκίνητο της εταιρείας. Το τεκμήριο που αναλογεί από αυτοκίνητο εταιρείας συμπληρώνεται στο όνομα του φορολογούμενου που τον βαρύνει.
Το τεκμήριο διαβίωσης δεν εφαρμόζεται για επιβατικά ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα που διαθέτουν πιστοποιητικό αυθεντικότητας, καθώς και για επιβατικά αυτοκίνητα ειδικά διασκευασμένα για κινητικά ανάπηρους, με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67%.
Βήμα 4ο - Υπολογισμός τεκμηρίου για τη χρήση σκάφους αναψυχής: Τα τεκμήρια διαβίωσης για τα σκάφη αναψυχής κλιμακώνονται ως εξής:
Τα ποσά των τεκμηρίων διαβίωσης της περίπτωσης αυτής μειώνονται κατά 50% για τις εξής κατηγορίες σκαφών:
α) ιστιοφόρα,
β) πλοία αναψυχής που έχουν κατασκευασθεί ή κατασκευάζονται στην Ελλάδα εξ ολοκλήρου από ξύλο και προέρχονται από την ελληνική ναυτική παράδοση, των ακόλουθων τύπων: τσερνίκι, βαρκαλάς, υδραίικος βαρκαλάς, γαΐτα, κορίτα (μικρή γαΐτα), χανιώτικη γαΐτα, καραβόσκαρο, αιγυπτιακό καραβόσκαρο, πέραμα, περαματάκι Καλλονής, λίμπερτυ, λέμβος (σκάφη), συμιακή σκάφη, γα(ν)τζάο, μπότης (κούτουλο), μούλος, παπαδιά, τάκος, πριάρι, γούτσος, πλάβα, σκάφος δυτών (βουτηχτάδικο), πάσαρι, γυαλάδικο, πλάκα, φρεγάτα, φρεγαντίνι, μαρτήγος (μαρτηγάνα), μύστικο, σεμπέκ, ζάμπεκο, τσαμπέκο, γαλιότα, φούστα, καραβέλα, γαλιόνι, καράκα, γαλέρα, γαλεάσσα, κιρλαγίτσι, clipper, ταρτάνα, τραμπάκολο, μπαρκέτο, σκιεράτσα, σαχίνι, μαρσιλιάνα, πιελέγκο, πίγκος, ραγιάδο (ραζοβάσελο), σακτούρα (σαχτούρι), σαΐτα (σάικα), σλουπ (sloop), γαυλίς (μπρατσέρα), κέρκουρος (κότερο μπούμα), σακκολαίφη (σακολέβα, μπελλού α λα μαλτέζα), δρόμων (κορβέτο), νάβα, δρόμων ημιολικός (μπάρκο μπέστια), πολάκ(κ)α, βριγαντίνο, βρίκιον (μπρίκι, πάρων), βρικογόλετο, ημιολία (σκούνα), μυοπάρων (γολέτα), επιδρομίς (λόβερ), λιβυρνίς (μπομπάρδα), γαυλολιβυρνίς (μπομπάρδα σαμπατιέρα), γαβάρα (μυοδρόμων), λεύκα, γκαφ, λατίνι, πένα, ψάθα (διψίαθος) «τρεχαντήρι», «βαρκαλάς», «πέραμα», «τσερνίκι» και «λίμπερτυ».
Επιπλέον, το τεκμήριο κάθε σκάφους μειώνεται ανάλογα με την παλαιότητά του κατά ποσοστό 15% αν έχει παρέλθει χρονικό διάστημα πάνω από 5 και μέχρι δέκα 10 έτη από τη χρονιά που νηολογήθηκε για πρώτη φορά και κατά 30% αν έχει περάσει χρονικό διάστημα πάνω από 10 έτη.
Για σκάφη με μόνιμο ναυτολογημένο πλήρωμα για ολόκληρο ή μέρος του έτους, στο ποσό του τεκμηρίου διαβίωσης προστίθεται και η αμοιβή του πληρώματος, ενώ τα σκάφη επαγγελματικής χρήσης δεν λαμβάνονται υπ' όψιν για την επαγγελματική δαπάνη.
Βήμα 5ο - Υπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για τη χρήση δεξαμενής κολύμβησης (πισίνας): Για τις εξωτερικές δεξαμενές κολύμβησης, το τεκμήριο διαβίωσης ορίζεται, κλιμακωτά, σε 160 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο μέχρι και τα 60 τετραγωνικά μέτρα και σε 320 ευρώ το τετραγωνικό μέτρο, για επιφάνεια άνω των 60 τετραγωνικών μέτρων. Τα ανωτέρω ισχύουν και όταν η δεξαμενή είναι συναρμολογούμενη. Προκειμένου για εσωτερική δεξαμενή κολύμβησης, τα παραπάνω ποσά αυτής της περίπτωσης διπλασιάζονται. Προκειμένου για κοινόχρηστες πισίνες που βρίσκονται σε συγκροτήματα πολυκατοικιών, το τεκμήριο διαβίωσης επιμερίζεται στους ιδιοκτήτες των ακινήτων με βάση τα χιλιοστά συμμετοχής κάθε διαμερίσματος στο οικόπεδο.
Βήμα 6ο - Υπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για τη χρήση αεροσκάφους: Το τεκμήριο διαβίωσης για αεροσκάφη, ελικόπτερα και ανεμόπτερα κυριότητας ή κατοχής του φορολογουμένου και των εξαρτώμενων μελών του και τους βαρύνουν, ορίζεται ως εξής:
α) Για ανεμόπτερα στο ποσό των 8.000 ευρώ.
β) Για αεροσκάφη με κινητήρα κοινό, εσωτερικής καύσης και στροβιλοελικοφόρα, καθώς και ελικόπτερα, στο ποσό των 65.000 ευρώ για τους 150 πρώτους ίππους ισχύος του κινητήρα τους που προσαυξάνεται με το ποσό των 500 ευρώ για κάθε ίππο πάνω από τους 150.
γ) Για αεροσκάφη αεριοπροωθούμενα (JET) στο ποσό των 200 ευρώ για κάθε λίμπρα ώθησης.
δ) Για τις υπερελαφρές πτητικές αθλητικές μηχανές (Υ.Π.Α.Μ.), στο ποσό των 20.000 ευρώ.
Βήμα 7ο - Συνυπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης για τα δίδακτρα που καταβλήθηκαν σε ιδιωτικά σχολεία: Τα δίδακτρα που καταβλήθηκαν ετησίως σε ιδιωτικά σχολεία στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης λαμβάνονται υπ' όψιν κι αυτά για τον τεκμαρτό προσδιορισμό του εισοδήματος. Το ποσό των διδάκτρων που λαμβάνεται υπ' όψιν είναι αυτό που έχει δηλώσει ο ίδιος ο φορολογούμενος στη φορολογική του δήλωση.
Βήμα 8ο - Συνυπολογισμός τεκμηρίου διαβίωσης και για τα ποσά μισθοδοσίας που καταβλήθηκαν σε οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό προσωπικό: Τα ποσά των μισθών που τυχόν κατέβαλε ο φορολογούμενος σε οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό οικιακό προσωπικό λαμβάνονται κι αυτά υπ' όψιν για τον τεκμαρτό προσδιορισμό του εισοδήματος. Τα ποσά που λαμβάνονται υπ' όψιν είναι αυτά που έχει δηλώσει ο φορολογούμενος στη δήλωσή του.
Βήμα 9ο - Άθροιση όλων των ποσών των τεκμηρίων διαβίωσης που υπολογίστηκαν στα προηγούμενα βήματα: Τα ποσά των τεκμηρίων διαβίωσης όπως προσδιορίστηκαν στα προηγούμενα βήματα αθροίζονται. Το ποσό αθροίσματος που προκύπτει αποτελεί το συνολικό εισόδημα που βαρύνει τον φορολογούμενο σύμφωνα με το σύστημα των τεκμηρίων διαβίωσης.
Βήμα 10ο - Προσθήκη στο συνολικό εισόδημα που προέκυψε με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης και των ποσών των πραγματικών δαπανών που κατέβαλε ο φορολογούμενος το προηγούμενο έτος για την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων: Στο άθροισμα των ποσών των τεκμηρίων διαβίωσης, όπως αυτό έχει προκύψει με βάση τα προηγούμενα 9 βήματα, πρέπει στη συνέχεια να προστεθούν και τα ποσά που κατέβαλε ο φορολογούμενος το προηγούμενο έτος για την αποπληρωμή δανείων, πιστωτικών καρτών, για δωρεές χρηματικών ποσών άνω των 300 ευρώ σε ιδιωτικούς φορείς, για αγορές ομολόγων, εντόκων γραμματίων, μετοχών, αμοιβαίων κεφαλαίων και λοιπών επενδυτικών προϊόντων, για τυχόν αγορές ακινήτων, αυτοκινήτων και λοιπών κινητών περιουσιακών στοιχείων αξίας άνω των 10.000 ευρώ. Το νέο αυτό άθροισμα που προκύπτει είναι το τελικό συνολικό τεκμαρτό εισόδημα που βαρύνει τον φορολογούμενο.
Το τεκμαρτό εισόδημα που προκύπτει από τα προηγούμενα 10 βήματα πρέπει στη συνέχεια να συγκριθεί με το συνολικό ετήσιο πραγματικό εισόδημα του φορολογουμένου από όλες τις πηγές (με το άθροισμα των επιμέρους εισοδημάτων από μισθούς, συντάξεις, επιδόματα, ακίνητα, επιχειρήσεις, αγροτικές εκμεταλλεύσεις, τόκους, υπεραξίες μετοχών, ομολόγων κ.λπ.). Σε περίπτωση κατά την οποία το τεκμαρτό εισόδημα είναι μεγαλύτερο του πραγματικού, η επιπλέον διαφορά φορολογητέου εισοδήματος (η «προστιθέμενη διαφορά τεκμηρίων») που προκύπτει φορολογείται ως εξής:
α) έχει αποκτήσει εισόδημα που προέρχεται είτε αποκλειστικά ή κατά ποσοστό άνω του 50% από μισθούς ή συντάξεις ή δεν έχει εισόδημα από καμία κατηγορία ή είναι εγγεγραμμένος στο μητρώο ανέργων του ΟΑΕΔ.
β) έχει αποκτήσει εισόδημα μόνο από κεφάλαιο (από τόκους, ακίνητα κ.λπ.) ή και από υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου και το τεκμαρτό του εισόδημα δεν υπερβαίνει το ποσό των 9.500 ευρώ
γ) έχει αποκτήσει εισόδημα έως 6.000 ευρώ από περιστασιακή απασχόληση και το συνολικό τεκμαρτό του εισόδημα δεν υπερβαίνει το ποσό των 9.500 ευρώ.