Οι Προοπτικές του «Δρόμου του Μεταξιού»

Των Γιώργου Ατσαλάκη,
Επίκουρος Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης

και Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη,
Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Επίτιμος Διδάκτορας ΑΠΘ, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας Distinguished Research Professor , Audencia Business School, France

Μεταξύ των κυριότερων προκλήσεων των επόμενων δεκαετιών σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η κλιματική αλλαγή, η ταχεία αύξηση της μόλυνσης του περιβάλλοντος, η σπανιότητα των πόρων, η επικράτηση των ιδεολογιών (λαϊκισμός κλπ.) έναντι της λογικής και η μεταφορά της οικονομικής και πολιτικής ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή κυρίως μέσω της υλοποίησης του Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative).

Το 2019 για την Κίνα είναι το έτος του «γουρουνιού» όπου εξελίσσεται μια σύγκρουση μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας, η οποία εκτείνεται εκτός από το εμπόριο και τις επενδύσεις και σε άλλους τομείς όπως τη διπλωματία, τον πολιτισμό, τις πολυμερείς συμφωνίες, και κυρίως τις νέες τεχνολογίες. Η Ευρώπη αναμένεται να βγει κερδισμένη από τη διαμάχη των δασμών ΗΠΑ-Κίνας η οποία πρόκειται να κρατήσει για πολύ. Η αγροτική παραγωγή (κυρίως της σόγιας) της Βραζιλίας και της Αργεντινής ήδη κερδίζει μεγάλες ποσότητες εξαγωγών προς την Κίνα.

Ο ψυχρός πόλεμος του προηγούμενου αιώνα, σήμερα στον 21ο αιώνα μεταφέρεται στα γεωγραφικά όρια του ψηφιακού κόσμου. Κίνα, Ρωσία και άλλα ισχυρά κράτη, τμηματοποιούν τις ιντερνετικές πληροφορίες σε εθνικό επίπεδο λογοκρίνοντας και ασκώντας ασφυκτικό έλεγχο. Τεχνολογικοί κολοσσοί στις χώρες όπου γεννήθηκε το ιντερνέτ, έχουν συγκεντρώσει τεράστιες ποσότητες δεδομένων από τους χρήστες τους τα οποία διαθέτουν έναντι αμοιβής. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να προστατεύσουν την δημοσιοποίηση των προσωπικών δεδομένων. Οι χώρες που θέτουν εμπόδια στη διάδοση των νέων τεχνολογιών οριοθετούν τα νέα σύνορα του ψηφιακού κόσμου. Παραδείγματα είναι η απαγόρευση της Huawei, ηγέτιδας στη κινητή τηλεφωνία 5G, από αρκετές δυτικές ανεπτυγμένες αγορές, η απαγόρευση του facebook, google, twitter κλπ., από την Κίνα, τη Ρωσία και άλλες χώρες. Υποτίθεται ότι οι απαγορεύσεις γίνονται για λόγους εθνικής ασφαλείας!

Το επιχείρημα ότι η Κίνα υπερασπίζεται τις win-win συμφωνίες, δεν πείθει μέχρι τώρα. Οι δυνατότητές της στην παγκόσμια ηγεσία στο εμπόριο και τα οφέλη από το «Δρόμο του Μεταξιού» μένει να φανούν. Η Κίνα βασισμένη στη σκληρή δουλειά και στην επινοητικότητα, γίνεται το παγκόσμιο οικονομικό κέντρο.

Εκατό σαράντα εκατομμύρια κινέζοι ταξίδεψαν στο εξωτερικό το 2018 (αύξηση 13.5% από το 2017), οι οποίοι ξόδεψαν 9.1 δις δολάρια σε άλλες χώρες. Η άνοδος της Κίνας έχει ως αποτέλεσμα ολοένα και περισσότεροι κινέζοι να γίνονται πιο οικείοι με ένα κόσμο εκτός του Σινικού Τείχους.

Συνεχίζεται η διαμάχη για το ότι οι χώρες που λαμβάνουν χρηματοδοτήσεις για δημιουργία υποδομών στα πλαίσια του «Δρόμου του Μεταξιού» , υπερχρεώνονται. Δεν είναι σίγουρο ότι το χρέος και η ανάπτυξη μπορούν να συνυπάρξουν μαζί και να έχουν θετικά αποτελέσματα. Η νέα κυβέρνηση των Μαλδιβών (Νοέμβριος 2017) προστέθηκε στη λίστα των κρατών που ζητούν αλλαγές ή ακυρώσεις των αρχικών συμφωνιών του « Δρόμου του Μεταξιού». Υποστηρίζουν ότι το υπερβολικό χρέος απειλεί τη βιωσιμότητα των χωρών τους. Το αρχιπέλαγος των Μαλδιβών περιλαμβάνει 1200 νησιά που εκτείνονται σε 90.000 τ. χιλ. και αποτελούν στρατηγικό σημείο για τις θαλάσσιες οδούς του Ινδικού Ωκεανού, που ενώνει την Ασία με την Ευρώπη και τη Mέση Ανατολή.

Οι Μαλδίβες με πληθυσμό 400.000 κατοίκους και ΑΕΠ 5.9 δις δολάρια, έχουν χρέος 3 δις δολάρια προς την Κίνα. Τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για την επέκταση των αεροδρομίων, των ηλεκτρικών δικτύων και την κατασκευή γέφυρας μεταξύ των νησιών Male και Hulhumale. Η νέα κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι σημαντικό μέρος των χρημάτων καταχράστηκαν σε όφελος του προηγούμενου κυβερνήτη και των συνεργατών του.

Άλλες χώρες που ζητούν επαναδιαπραγμάτευση των χρεών προς την Κίνα είναι:

• Το τεράστιο σχέδιο του αυτοκινητόδρομου Κίνας - Πακιστάν ύψους 62 δις δολαρίων.
• Η κυβέρνηση της Μιανμάρ επαναδιαπραγματεύεται το Κινέζικο σχέδιο του λιμανιού, από τα 9 δις στα 1,3 δις δολάρια.
• Ο νέος κυβερνήτης της Μαλαισίας ανέστειλε μερικές από τις συμφωνίες του προηγούμενου κυβερνήτη όπως τα επενδυτικά σχέδια σε 4 λιμάνια αξίας 23 δις δολαρίων και αγωγούς μεταφοράς πετρελαίου αξίας 3 δις δολαρίων.

Στα τέλη του 2018, το ινστιτούτο ISEAS-Yusof Ishak δημοσιεύσε μια δημοσκόπηση για την άνοδο της Κίνας και την σημασία του Δρόμου του Μεταξιού. Οι ερωτώμενοι ήταν 1008, κυβερνητικοί, ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και επιχειρηματίες από τα 10 κράτη μέλη του Association of Southeast Asian Nations (ASEAN). Η έρευνα έδειξε ότι:

• Το 73% των ερωτηθέντων ισχυρίζεται ότι η Κίνα έχει τη μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική επιρροή στην περιοχή από τις ΗΠΑ. · Οι ερωτηθέντες εξέφρασαν ανησυχία για της φιλοδοξίες του Πεκίνου.
• Λιγότεροι από 10% είδαν την Κίνα ως «ήρεμη δύναμη», και το 50% ισχυρίζεται ότι η Κίνα θέλει να αποκτήσει επιρροή στη Νότια Ασία.
• Το 70% απάντησαν ότι η κυβέρνησή τους θα πρέπει να είναι προσεκτική στις διαπραγματεύσεις για τα επενδυτικά σχέδια του Δρόμου του Μεταξιού ώστε να αποφύγουν να συνάψουν δάνεια που δεν μπορούν να αποπληρώσουν. Οι περισσότερες απαντήσεις αφορούσαν τη Μαλαισία, τις Φιλιππίνες και την Ταϊλάνδη.
• Σχεδόν το 50% λέει ότι ο πρόεδρος της Κίνας θέλει να φέρει τις χώρες της ASEAN υπό την επιρροή του.
• Το ένα τρίτο λέει ότι τα επενδυτικά σχέδια έχουν έλλειψη διαφάνειας.
• Το 16% προβλέπει ότι τα επενδυτικά σχέδια του Δρόμου του Μεταξιού θα αποτύχουν.
• Το 60% απαντάει ότι η παγκόσμια επιρροή των ΗΠΑ χειροτερεύει χρόνο με το χρόνο.
• Τα 2/3 πιστεύουν ότι η δέσμευση των κρατών με την ASEAN έχει μειωθεί.
• Το 1/3 απαντάει ότι έχουν λίγη ή καθόλου εμπιστοσύνη στην Ουάσιγκτον ως στρατηγικό εταίρο για την εγγύηση της ασφάλειας της περιοχής.

Τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης είναι ένα μήνυμα στην Κίνα να βελτιώσει την αρνητική εικόνα στις ASEAN χώρες.

Η Ευρώπη θέλει το χρόνο της να αποφασίσει εάν ο Δρόμος του Μεταξιού είναι ωφέλιμος ή είναι μια παγίδα. Μερικοί λόγοι είναι:

• Πίσω από τον εμπορικό πόλεμο Κίνας - ΗΠΑ, ο Δρόμος του Μεταξιού κάνει τις Γερμανικές πόλεις Hamburg και Duisburg, τα κύρια εφοδιαστικά κέντρα για τα τραίνα που έρχονται από τη Νότια Κίνα στη Γερμανία.
• Περισσότερες από 900 Κινέζικές εταιρίες έχουν υποκαταστήματα στη Γερμανία.
• Μία δημοσκόπηση στη Γερμανία λέει ότι οι πολίτες της, κατά 67%, θέλουν η χώρα τους να συνεργαστεί με την Κίνα, ενώ μόνο το 41% θέλει συνεργασία με τις ΗΠΑ.
• Η Κίνα είναι η δεύτερη και η Γερμανία η τέταρτη οικονομία παγκοσμίως.
• Αξιωματούχος των ΗΠΑ τόνισε πρόσφατα ότι οι Κινέζικες επενδύσεις στην Ευρώπη αξίας 318 δις βρίσκονται σε κίνδυνο, επισημαίνοντας ότι το 10% της δυναμικότητας των ευρωπαϊκών λιμανιών βρίσκεται στα χέρια της Κίνας στα πλαίσια του Δρόμου του Μεταξιού.
• Γερμανός αξιωματούχος ισχυρίζεται ότι οι σχέσεις με την Κίνα αντανακλούν τη μεγαλύτερη ιστορική ευκαιρία για τη Γερμανία και τις 28 χώρες της Ε.Ε.

Τα οφέλη για την ΕΕ μπορεί να είναι εξαιρετικά εφόσον τα κανάλια διανομής των εμπορευμάτων μεταξύ Κίνας και ΕΕ είναι ελεύθερα χρήσης από τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις για την αποστολή αγαθών προς την Κίνα, διότι η χρηματοδότηση γίνεται μόνο από την Κίνα. Οπότε η ΕΕ θα χρησιμοποίει σύγχρονα κανάλια διανομής χωρίς να έχει ξοδέψει κεφάλαια σε υποδομές μεταφοράς.

Σε περίπτωση που η Κίνα θα ορθώσει εμπόδια στη χρήση των καναλιών διανομής, θα υπάρξουν τεράστιες αρνητικές συνέπειες στην Ε.Ε.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2016 οι σιδηρόδρομοι μετέφεραν εμπορεύματα όγκου 1% (2% σε αξία) μεταξύ Κίνας και Ευρώπης. Αεροπορικά διακινήθηκε το 2% (26% σε αξία) και μέσω πλοίων το 94% (64% σε αξία) των εμπορευμάτων.

Σε μια από τι κυριότερες Κινέζικές εφημερίδες εμφανίστηκε ο τίτλος «Σκοτεινό το μέλλον του προγράμματος του Δρόμου του Μεταξιού» επιβεβαιώνοντας ότι το πρόγραμμα, όπου συμμετέχουν 80 χώρες, βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση.

Οι χώρες ξανασκέφτονται τα προγράμματα τα οποία υπηρετούν πρωτίστως τα συμφέροντα της Κίνας μέσα από αδιαφανείς υποδομές όπου καταναλώνονται τα πλεονάσματα της Κίνας σε ατσάλι, τσιμέντο και εργατικό δυναμικό.

Η κριτική στρέφεται στο σιδηροδρομικό σχέδιο αξίας 20 δις δολαρίων στη Μαλαισία, στο λιμάνι Hambantota της Σρι Λάνκα, όπου το χρέος μετατράπηκε σε ενοικίαση του λιμανιού για 99 έτη από την Κίνα και τα αμφιλεγόμενα φράγματα του Πακιστάν και της Μυανμάρ.

Η Γαλλική ασφαλιστική εταιρία Euler Hermes προβλέπει ότι ο Δρόμος του Μεταξιού θα προσθέσει το 2019, επί πλέον 117 δις στο παγκόσμιο εμπόριο εκ των οποίων 56 δις εξαγωγές από την Κίνα και 61 δις εισαγωγές της Κίνας. Ο δρόμος του Μεταξιού φέρνει σταθερότητα στις χώρες γύρω από τα σύνορα της Κίνας οι οποίες στο παρελθόν είχαν πολιτικούς και οικονομικούς κινδύνους.

Το 2016 ο επικεφαλής της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων Υποδομών (AIIB), δήλωνε ότι εμπειρία της Κίνας δείχνει ότι οι επενδύσεις υποδομών ανοίγουν το δρόμο για ευρεία κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη και η μείωση της φτώχειας έρχεται ως συνέπεια αυτών των υποδομών. Οι 80 χώρες μέλη της τράπεζας επιθυμούν περισσότερες ψήφους από την Κίνα που ίδρυσε την τράπεζα. Το σημαντικότερο επιχείρημα για τη συνέχιση του Δρόμου του Μεταξιού είναι η γιγαντιαία ανάγκη για περισσότερες και καλύτερες υποδομές η οποία υπολογίζεται σε 26 τρις μέχρι το 2030 στην Ασία.

Η Κίνα μαθαίνει ότι τα χρήματα δεν είναι αρκετά να εξασφαλίσουν την επιτυχία του Δρόμου του Μεταξιού. Οι συνεργαζόμενες χώρες μαθαίνουν ότι μόνο τα επενδυτικά σχέδια που είναι σε συνοχή με τις τοπικές οικονομίες είναι βιώσιμα. Ξοδεύοντας χρήματα για την αντιμετώπιση της φτώχειας συχνά οδηγεί στη διαφθορά και υποκινεί ταραχές, ενώ κτίζοντας μια γέφυρα στη σωστή θέση και με το σωστό κόστος -όφελος δημιουργεί ευκαιρίες.