Το έργο του Ερρίκου Ίψεν «Έντα Γκάμπλερ» ανεβαίνει στο Bios main έως τις 12 Ιουνίου [Πειραιώς 84 Αθήνα, Κεραμεικός]. Την παράσταση σκηνοθετεί η Ζωή Χατζηαντωνίου. Μιλήσαμε μαζί της.
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Το έργο του Ερρίκου Ίψεν «Έντα Γκάμπλερ» ανεβαίνει στο Bios main έως τις 12 Ιουνίου [Πειραιώς 84 Αθήνα, Κεραμεικός].
Η Έντα επιστρέφει από το γαμήλιο ταξίδι με τον Γέργκεν Τέσμαν στο σπίτι των ονείρων τους. Όλα θα μπορούσαν να εξελιχθούν «κανονικά» έως πληκτικά, αλλά το παρελθόν εισβάλλει…
Η Έντα αδειάζει προοδευτικά τον εαυτό της, ξεφορτώνεται ό,τι την προσδιορίζει, το όνομα, τα πιστόλια του πατέρα της, το πιάνο, εντέλει την ίδια. Όταν όλα έχουν επιτελεστεί και οι φαντασμαγορίες του μυαλού της έχουν αδειάσει, την αποκαλυπτική στιγμή που αντιλαμβάνεται ότι η τραγικότητα μόνο μέσα στο μυαλό της υπάρχει κι ότι η «αληθινή πραγματικότητα» μόνο με χυδαιότητα και γελοιότητα προικίζει τους ανθρώπους, τότε δεν αντέχει. Την παράσταση σκηνοθετεί η Ζωή Χατζηαντωνίου. Μιλήσαμε μαζί της.
Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια την υπόθεση της παράστασης;
«Ο Γέργκεν και η Έντα Τέσμαν επιστρέφουν απ’ το γαμήλιο ταξίδι στο σπίτι των ονείρων τους, που για χάρη τους έχουν αγοράσει και φτιάξει η θεία Γιούλια και ο Διαμεσολαβητής Μπρακ. Όλα θα μπορούσαν να κυλήσουν κανονικά έως πληκτικά, αν δεν εισέβαλε στο σπίτι το παρελθόν, με την επίσκεψη της κυρίας Έλβστεντ και του παλιού άσπονδου φίλου και εχθρού Άιλερτ Λέβμποργκ. Κάθε πρόσωπο προσπαθεί να εξουσιάσει κάποιο άλλο, με σκοπό να κατατροπώσει ένα τρίτο. Μέσα σε αυτό το εξαντλητικό, εξαρτητικό σύστημα εξουσιών, η Έντα προσπαθεί να αποποιηθεί το παρελθόν Γκάμπλερ, να Τεσμανοποιηθεί και να επιβληθεί στο σύστημα εκ των έσω. Στο τέλος, όμως, δεν αντέχει. Το σύστημα την κατατροπώνει. Η γελοία πραγματικότητα τής επιβάλλεται. Κι αυτή ανταπαντά με ένα τραγικό φινάλε».
Τι πραγματεύεται στον πυρήνα της;
«Η παράσταση επικεντρώνεται στην υποκειμενική πρόσληψη της πραγματικότητας και στην επικινδυνότητα της φαντασίας, όταν αυτή δε μπορεί να είναι δημιουργική. Στην αντίφαση του ανθρώπου που ζει διαρκώς το θνήσκειν, γιατί θέλει να είναι κάτι που δε μπορεί να είναι και εγκλωβίζεται ανάμεσα στην πραγματική δυνατότητα και σε μια εν δυνάμει πραγματικότητα».
Μια περιγραφή σας για την Έντα;
«Η δική μας Έντα είναι διασπασμένη σε μια φωνή κλεισμένη μέσα σ’ ένα κλειστό δωμάτιο και σ’ ένα σώμα φερέφωνο που οδηγείται επαρκώς απ’ τη φωνή. Η δική μας Έντα είναι περισσότερο μια απουσία. Ας μην ξεχνάμε ότι η Έντα Γκάμπλερ, ως φυσικό πρόσωπο, δεν υπάρχει. Στο έργο του Ίψεν ονομάζεται, άρα είναι, Έντα Τέσμαν. Εγώ είδα την Έντα Γκάμπλερ περισσότερο ως μια κατάσταση, μια δυναμική ανάμεσα σε τάσεις αντιφατικές. Ένα πεδίο συγκρούσεων εσωτερικών και εξωτερικών».
Τι σας προσέλκυσε στο συγκεκριμένο ανέβασμα;
«Με απασχολούσε από καιρό, και ακόμα με απασχολεί, η φόρμα και οι θεματικές του έργου. Θεωρώ τον Ίψεν κυρίως φιλόσοφο και ποιητή, υπέροχο μελετητή των ανθρώπινων όντων κι έπειτα δραματουργό. Βρίσκω στο έργο του ένα ανοιχτό πεδίο διερεύνησης των ανθρώπινων ζωών. Δεν με απασχόλησε καθόλου η κοινωνική, ιστορική διάσταση. Με απασχόλησαν τα από κάτω του έργου, οι υπόγειες στοές που κρύβονται κάτω από τα σαλόνια της Βίλας Φαλκ».
«Η ζωή δεν είναι τραγική, η ζωή είναι γελοία. Κι αυτό δεν αντέχεται», διαβάζουμε στις Σημειώσεις του Ίψεν για το έργο. Ένα σχόλιό σας;
«Η ζωή είναι γελοία, η ζωή είναι τραγική. Η αντοχή εξαρτάται από το αν θα καταφέρει κανείς να βρει την ελευθερία που φέρνει η αποδοχή ότι είναι και τραγικός και γελοίος μαζί. Να μπορεί να διαχειριστεί το μεγαλείο με ταπεινοφροσύνη και να μπορεί να βρει διέξοδο στη φαντασία. Αλλιώς, αν εγκλωβιστεί σε αλλεπάλληλες φαντασμαγορίες, όπως η Έντα, τότε δε θα αντέξει τη διάσταση ανάμεσα στο γελοίο και το τραγικό, θα σπάσει».
Που επικεντρώθηκε η σκηνοθετική σας ματιά;
«Επικεντρώθηκα στο να δυναμώσω και να ενισχύσω το σύστημα που περιβάλλει την Έντα. Ήθελα να δείξω ότι η Έντα μόνο αντιδρά, δεν προκαλεί. Πλήττεται και πλήττει. Στο περιβάλλον σύστημα ανήκει και η ίδια την ίδια στιγμή που πλήττεται από αυτό. Διέσπασα την Έντα και δουλέψαμε πολύ -με την Ελίνα Ρίζου και την Γεωργιάννα Νταλάρα- τη σύγκλιση και την απόκλιση. Με απασχόλησε πολύ η συνεχής επανάληψη των λέξεων: “φαντάσου”, “πραγματικότητα”, “αλήθεια”, “σκέψου”. Έτσι, προσπάθησα να βρω μια παραστασιακή φόρμα που να μπορεί να υπηρετήσει την πολλαπλότητα της πραγματικότητας που προτείνεται από το έργο».
Πείτε μας μια ατάκα, έναν διάλογο από το έργο ή περιγράψτε μας μια σκηνή. Ό,τι σας έρθει πρώτο στον νου.
«“Προσέξτε, μην αρχίσετε να φαντάζεστε”», και μια ακόμα φράση απ’ τη σκηνή της “εξομολόγησης” της Έντα στον Λέβμποργκ, όπου του εκμυστηρεύεται γιατί διέκοψε τη σχέση τους ένα μοιραίο βράδυ του παρελθόντος, όταν αυτός τόλμησε να απλώσει χέρι πάνω της: “Κινδύνεψε η σχέση μας να γίνει πραγματική”».
Ταυτότητα Παράστασης
Σκηνοθεσία: Ζωή Χατζηαντωνίου, μετάφραση: διασκευή βασισμένη στη μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα, σκηνικά – κοστούμια: Μαρία Πανουργιά, μουσική: Μιχάλης Παρασκάκης, φωτισμοί: Ελίζα Αλεξανδροπούλου, σχεδιασμός ήχου: Κώστα Μπώκος, βοηθός σκηνοθέτη: Αλεξάνδρα Ντεληθέου, βοηθός στην επεξεργασία κειμένου: Δημήτρης Πασσάς. Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί: Γεωργιάννα Νταλάρα, Ελίνα Ρίζου, Γιάννης Κλίνης, Ρίτα Λυτού, Αρετή Σεϊνταρίδου, Γιώργος Βαλαής, Φιντέλ Ταλαμπούκας.