Η Ευρώπη διαθέτει όλα τα μέσα προκειμένου να αντιμετωπίσει ακόμα και τις μεγαλύτερες προκλήσεις, αλλά αυτό που χρειάζεται είναι η συμμετοχή όλων των εταίρων καθώς και η σχετική πολιτική βούληση για την υλοποίηση της Ατζέντας 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.
Η Ευρώπη διαθέτει όλα τα μέσα προκειμένου να αντιμετωπίσει ακόμα και τις μεγαλύτερες προκλήσεις, αλλά αυτό που χρειάζεται είναι η συμμετοχή όλων των εταίρων καθώς και η σχετική πολιτική βούληση για την υλοποίηση της Ατζέντας 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη.
Αυτό επισημαίνει έγγραφο προβληματισμού με θέμα «Προς μια Βιώσιμη Ευρώπη έως το 2030» που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πριν από περίπου τρεις μήνες επικαιροποιώντας τις προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. H μετά Brexit εποχή και ο απόηχος των ευρωεκλογών που σηματοδοτούν μια σειρά από ανακατατάξεις και νέες ισορροπίες όχι μόνο στα έδρανα του Ευρωκοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον εκπρόσωπο εξωτερικών θεμάτων και άλλα θεσμικά όργανα έρχονται να προσθέσουν βαθμούς δυσκολίας στην υλοποίηση της Ατζέντας 2030.
Σημειώνεται ότι το θεματολόγιο 2030 αντιπροσωπεύει μια δέσμευση για εξάλειψη της φτώχειας και επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης έως το 2030 σε όλο τον κόσμο, που θα διασφαλίζει ότι δεν θα μένει κανείς στο περιθώριο. Οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ, Sustainable Development Goals - SDGs) και οι 169 συνδεόμενοι με αυτούς υποστόχοι έχουν παγκόσμιο χαρακτήρα, τυγχάνουν καθολικής εφαρμογής και είναι αλληλένδετοι, ενώ όλες οι χώρες, αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες, έχουν από κοινού την ευθύνη για την επίτευξή τους. Επίσης, το θεματολόγιο 2030 ενσωματώνει με ισορροπημένο τρόπο τις τρεις διαστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης, οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική και σε αυτό το πλαίσιο η Ευρώπη, με τη νέα σύνθεση του Κοινοβουλίου της, καλείται να προχωρήσει στο επόμενο βήμα και να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της με επενδύσεις και πρωτοβουλίες που θα ανοίξουν τον δρόμο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη για τον υπόλοιπο κόσμο.
Αυτό βέβαια είναι το όραμα. Χρειάζεται όμως και συμφωνία ως προς έναν συγκεκριμένο τρόπο υλοποίησης αυτού του οράματος.
Σήμερα βρισκόμαστε στη φάση του διαλόγου ανάμεσα στους πολίτες, τα ενδιαφερόμενα μέρη, τις κυβερνήσεις, τον επιχειρηματικό κόσμο και τα θεσμικά όργανα για την προετοιμασία της Ατζέντας Στρατηγικής 2019-2024 της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον καθορισμό των προτεραιοτήτων της επόμενης Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση της Ατζέντας 2030 και, μαζί με τα κράτη μέλη της, δεσμεύτηκε να είναι πρωτοπόρος στην εφαρμογή της, τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων της, υποστηρίζοντας, μέσω των εξωτερικών πολιτικών της, τις προσπάθειες εφαρμογής της Ατζέντας και σε τρίτες χώρες, ιδιαίτερα εκείνες που βρίσκονται σε μεγαλύτερη ανάγκη. Η πρόταση της Επιτροπής για τον επόμενο πολυετή ευρωπαϊκό προϋπολογισμό για την περίοδο 2021-2027 βασίζεται στις αρχές της ευημερίας, της βιωσιμότητας, της αλληλεγγύης και της ασφάλειας. Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης βρίσκεται στον πυρήνα αυτών των προτάσεων και γι’ αυτό προωθείται και ενσωματώνεται σε πολυάριθμα προγράμματα και χρηματοδοτικά εργαλεία.
Αυξάνονται οι επενδύσεις στις πόλεις
Ενδεικτικά σημειώνεται ότι τον περασμένο Μάρτιο, το Ε.Κ. ενέκρινε μελλοντική χρηματοδότηση περιφερειακής ανάπτυξης και συνοχής μετατοπίζοντας την έμφαση από το εθνικό στο περιφερειακό επίπεδο αυξάνοντας τις επενδύσεις για τις πόλεις και τη βιώσιμη ανάπτυξη του αστικού περιβάλλοντος από 6% σε 10%.
Οι αναθεωρημένοι κανόνες, οι οποίοι εγκρίθηκαν θα ισχύσουν για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ERDF) και το Ταμείο Συνοχής (CF) από το 2021 ως το 2027 και θα καλύπτουν όλες τις περιφέρειες, με έμφαση στις λιγότερο ανεπτυγμένες κοινότητες, αστικές και απομακρυσμένες περιοχές. Μιλάμε για δαπάνη άνω των 270 δισ. ευρώ στην επόμενη χρηματοδοτική περίοδο.
Οι ευρωβουλευτές συμφώνησαν να δαπανηθεί σημαντικό μέρος του ERDF, το οποίο είναι με διαφορά το μεγαλύτερο δημόσιο ταμείο της Ε.Ε., στην «έξυπνη» ανάπτυξη και την «πράσινη» οικονομία. Το κείμενο ορίζει ότι οι περιφέρειες θα πρέπει να ξοδέψουν τουλάχιστον 30% με 50% από τους πόρους που λαμβάνουν για μια «έξυπνη», καινοτομούσα Ευρώπη, καθώς και τουλάχιστον 30% στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και στην κυκλική οικονομία. Ας σημειωθεί ότι η Ευρώπη πρωταγωνίστησε σε παγκόσμιο επίπεδο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω των δικαιωμάτων CO2, πρωτοβουλία που δεν υιοθετήθηκε ωστόσο στο βαθμό που αναμενόταν. Αυτό σημαίνει ότι η διαπραγμάτευση θα κλιμακωθεί τόσο εντός της Ε.Ε., όπου θα είναι πολύ σημαντική η ελληνική φωνή από τους 21 ευρωβουλευτές της, όσο και εκτός αυτής.
Το Ταμείο Συνοχής θα συνεχίσει να στοχεύει στις επενδύσεις για τις υποδομές περιβάλλοντος και μεταφορών.
Τα μέλη του Ε.Κ. διατείνονται ότι η διαχείριση των πόρων της Ε.Ε. θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την εδαφική, οικονομική και κοινωνική ποικιλομορφία των ευρωπαϊκών περιφερειών, οι οποίες έχουν τα μεγαλύτερα οφέλη από την πολιτική συνοχή. Η χρηματοδότηση της Ε.Ε. ως εκ τούτου θα πρέπει να αποδίδεται σε περιφερειακό επίπεδο βάσει του κατά κεφαλή ΑΕΠ, αντί αυτό να συμβαίνει σε εθνικό επίπεδο βάσει του λόγου του ακαθάριστου εθνικού τους εισοδήματος, όπως συνέβαινε μέχρι τώρα. Επιπροσθέτως, τουλάχιστον 10% των πόρων του ERDF σε εθνικό επίπεδο θα πρέπει να δαπανώνται για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, αντί για το 6% που είχε προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Οι εξαιρέσεις
Το Ε.Κ. επιθυμεί επίσης την εξαίρεση των υποδομών για τα αεροδρόμια, της διαχείρισης απορριμμάτων και υπολειμματικών αποβλήτων, καθώς και των επενδύσεων που συνδέονται με τη χρήση ορυκτών καυσίμων, από την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, πλην συγκεκριμένων περιπτώσεων που αφορούν τις πιο απομακρυσμένες περιοχές, ενώ οι όποιες σχετικές προτάσεις θα πρέπει να είναι εναρμονισμένες με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και της ενεργειακής αποτελεσματικότητας.
Τομείς πολιτικής
Πέντε είναι οι τομείς πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ζωτικό ρόλο στην επίτευξη των ΣΒΑ:
Τα σενάρια
Με βάση τα τρία σενάρια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τον τρόπο καλύτερης εφαρμογής των ΣΒΑ και την πιο αποτελεσματική κατανομή των ρόλων προτείνεται:
Χρειάζεται επιτάχυνση
Το Συμβούλιο της Ε.Ε. ζητεί να επιταχυνθεί η εφαρμογή της Ατζέντας του 2030 τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εσωτερικό επίπεδο, ως ύψιστη προτεραιότητα της Ε.Ε., προς όφελος των πολιτών της και για τη διατήρηση της αξιοπιστίας της εντός της Ευρώπης και παγκοσμίως.
Ανάμεσα στα σημαντικότερα στρατηγικά θεμέλια για ένα βιώσιμο μέλλον που έχει προσδιορίσει το Συμβούλιο είναι η αποφασιστική μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία, η προσπάθεια για κλιματική ουδετερότητα, η προστασία της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων και ο αγώνας κατά της κλιματικής αλλαγής, παράλληλα με τη βιωσιμότητα της γεωργίας και του επισιτισμού, η ασφαλής και βιώσιμη ενέργεια χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, τα κτίρια και η κινητικότητα.
Μείωση ρύπων από την αυτοκινητοβιομηχανία
Ενδεικτικά, η Ευρώπη δεσμεύθηκε για μείωση των εκπομπών CO2 κατά 37,5% για τα καινούρια αυτοκίνητα και 31% για τα νέα ημιφορτηγά μέχρι το 2030.
Πρόκειται για μέτρα που έχουν ήδη συμφωνηθεί ανεπίσημα μεταξύ του Κοινοβουλίου και των υπουργών της Ε.Ε., παρά την αντίδραση των αυτοκινητοβιομηχανιών και περιλαμβάνουν υψηλότερο στόχο (37,5%) μείωσης εκπομπών από το σύνολο των νέων αυτοκινήτων μέχρι το 2030, σε σύγκριση με αυτόν που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (30%).
Οι κατασκευαστές των οποίων ο μέσος όρος εκπομπών θα υπερβαίνει τα όρια αυτά θα είναι υποχρεωμένοι να πληρώνουν σχετικά τέλη ρύπανσης. Μέχρι το 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εκτιμήσει αν αυτά τα ποσά θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση μιας δίκαιης μετάβασης στην κινητικότητα μηδενικών εκπομπών και για τη στήριξη της επαγγελματικής κατάρτισης των εργαζόμενων στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας.
Η νέα νομοθεσία απαιτεί την επιθεώρηση των εκπομπών κατά τη διάρκεια ολόκληρου του κύκλου ζωής των οχημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να εκτιμήσει εάν θα πρέπει να καθιερωθεί κοινή μεθοδολογία για τις επιθεωρήσεις και πρότυπα καταγραφής δεδομένων, το αργότερο μέχρι το 2023. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να κινηθεί η νομοθετική διαδικασία.
Επίσης έχει συμφωνηθεί ανεπίσημα μεταξύ των ευρωβουλευτών και της ρουμανικής προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε. από τον Φεβρουάριο, ότι πλέον θα πρέπει οι εκπομπές CO2 από βαρέα οχήματα όπως τα φορτηγά και οι νταλίκες να μειωθούν κατά 30% μέχρι το 2030, με ενδιάμεσο στόχο τη μείωση κατά 15% μέχρι το 2025. Μέχρι το 2025 επίσης θα πρέπει οι κατασκευαστές να διασφαλίσουν ότι τουλάχιστον 2% του μεριδίου τους στις πωλήσεις νέων οχημάτων αποτελείται από οχήματα μηδενικών και χαμηλών εκπομπών, για να αντιμετωπιστούν οι σταθερά αυξανόμενες εκπομπές από οδικές μεταφορές, από τις οποίες το ένα τέταρτο περίπου αποδίδεται στα βαρέα οχήματα. Ακόμη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει, μέχρι το 2022, να προτείνει νέους στόχους για το διάστημα μετά το 2030, οι οποίοι θα συνάδουν με τη Συμφωνία του Παρισιού.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι μεταφορές είναι ο μόνος τομέας στον οποίο η Ε.Ε. δεν σημείωσε αξιόλογη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από το 1990. Τα στοιχεία από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος δείχνουν ότι από όλα τα μεταφορικά μέσα στην Ε.Ε., οι οδικές μεταφορές παράγουν το μεγαλύτερο μερίδιο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (72,9% το 2016), ενώ ευθύνονται για περίπου 20% του συνόλου των εκπομπών της Ε.Ε.
Τα βαρέα οχήματα ευθύνονται για το 27% τον εκπομπών CO2 από οδικές μεταφορές και σχεδόν για το 5% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ε.Ε. (δεδομένα 2016). Από το 1990, οι εκπομπές από αυτού του τύπου τα οχήματα έχουν αυξηθεί κατά 25% - κυρίως λόγω της αύξησης των εμπορευματικών μετακινήσεων στους δρόμους. Αυτές προβλέπεται να αυξηθούν περαιτέρω αν δεν υιοθετηθούν και εφαρμοστούν νέες πολιτικές και νέοι κανόνες
210 δήμαρχοι
Η Ε.Ε. έχει δεσμευτεί για το 2030 να μειώσει τις εκπομπές των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου κατά 40% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Επίσης αναμένεται το 2020 να παρουσιάσει τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της για τα μέσα του αιώνα, όσον αφορά τον σεβασμό των δεσμεύσεων που ανέλαβε στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα.
Ωστόσο, αναπτύσσεται μια συζήτηση γύρω από την επίσπευση αυτών των αλλαγών. Συνολικά 210 δήμαρχοι ευρωπαϊκών πόλεων κάλεσαν πρόσφατα την Ε.Ε. να υιοθετήσει ως στόχο της τον μηδενισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ως το 2050 σε ανοιχτή τους επιστολή, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα, δύο ημέρες πριν από τη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. στη Ρουμανία. Οι δήμαρχοι μεταξύ των οποίων αυτοί του Παρισιού, του Λονδίνου, του Μιλάνου, της Αθήνας, της Σεβίλλης, της Στοκχόλμης, του Άμστερνταμ, της Στουτγάρδης και του Όσλο, ένωσαν τις φωνές τους ώστε η Ε.Ε. να δεσμευθεί σε μια μακροπρόθεσμη κλιματική στρατηγική με στόχο να επιτευχθεί ένα επίπεδο μηδενικών εκπομπών ως το 2050.
Ευρωπαϊκή συνοχή
Εν τω μεταξύ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει τονίσει τη σημασία μεγαλύτερης ευρωπαϊκής συνοχής και ζητεί την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης στην προσπάθεια επίτευξης των ΣΒΑ.
Επιπλέον, το Συμβούλιο επανέλαβε πρόσφατα την προηγούμενη έκκλησή του προς την Επιτροπή να καταρτίσει μια γενική και ολοκληρωμένη στρατηγική εφαρμογής που θα προβλέπει τα χρονοδιαγράμματα, τους στόχους και τα συγκεκριμένα μέτρα για την ενσωμάτωση της Ατζέντας του 2030 και των ΣΒΑ σε όλες τις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές της Ε.Ε.
Πρόσφατα και σε συνέχεια της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου, οι 27 ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπέγραψαν διακήρυξη δέκα σημείων, με την οποία δεσμεύονται να προχωρήσουν ενωμένοι για να καταστήσουν την Ευρώπη ισχυρότερη, ικανή να προστατεύει τον τρόπο ζωής των πολιτών της, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Πρόκειται για θέματα που προτεραιοποιούν και οι Ευρωπαίοι πολίτες σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πρωτοβουλίας WeEuropeans η οποία ιδρύθηκε από την ευρωπαϊκή πλατφόρμα πολιτών MAKE.ORG και την αστική υπερεθνική ένωση CIVICO Europa. Η πρωτοβουλία, που κινητοποίησε 100 εκατ. Ευρωπαίους, δείχνει ότι οι προτεραιότητες των πολιτών είναι το περιβάλλον, η διαφάνεια των ευρωπαϊκών θεσμών, η έρευνα και ανάπτυξη, η παιδεία, η φοροδιαφυγή, η μετανάστευση και οι κοινωνικές πολιτικές.
Όσο για τη διακήρυξη των «27», αποπνέει ενότητα και συνάδει με τις αξίες που παρέχει στους λαούς της η Ευρώπη, όπως η δημοκρατία, η ειρήνη, η αλληλεγγύη. Ωστόσο το ορόσημο του 2030 και οι παγκόσμιες προκλήσεις που αναδύονται -είτε ως κίνδυνοι είτε ως ευκαιρίες- απαιτούν αποφασιστικότητα και συνεργασία σε κάθε επίπεδο.
Αυτό επιβεβαιώνουν οι ταχύτατες εξελίξεις στην τεχνολογία και οι ραγδαίες αλλαγές στο περιβάλλον - οικονομικό, επιχειρηματικό και κοινωνικό. Για παράδειγμα, μια ανακάλυψη για μια νέα ουσία που δίνει καλύτερο χρώμα σε τρόφιμα, ποτά ή άλλα προϊόντα μπορεί να επηρεάσει τον ανταγωνισμό δημιουργώντας παράλληλα αβεβαιότητες για την υγεία. Η Ε.Ε. διαθέτει μηχανισμούς για να διαχειριστεί τέτοια ζητήματα αλλά πιθανόν θα πρέπει να βελτιώσει κάποιες ρυθμίσεις. Είναι ενδεικτικό ότι πρόσφατα η γαλλική «Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Υγείας και Ασφάλειας» (ANSES), επιβεβαίωσε ότι εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές αβεβαιότητες για τις επιπτώσεις του πρόσθετου τροφίμων E171 στην υγεία των καταναλωτών.
Πρόκειται για το Διοξείδιο του Τιτανίου (TiO2), μια λευκή χρωστική που χρησιμοποιείται στα τρόφιμα ως πρόσθετο στα χρώματα, στις προσόψεις των κτιρίων για να διευκολύνεται το καθάρισμά τους, στα αντηλιακά, σε διάφορα καλλυντικά, στις οδοντόκρεμες, στα τατουάζ με χρώμα κ.α. Έχουν υπάρξει έρευνες από το 2016 που δείχνουν ότι δημιουργεί προκαρκινικές αλλοιώσεις σε πειραματόζωα και ότι μπορεί να διαπεράσει το έντερο και να καταλήξει σε διάφορα όργανα. Παρ’ όλο που οι μέχρι τώρα μελέτες δεν καταλήγουν σε αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα και χρειάζονται περισσότερες έρευνες, οι μέχρι τώρα ενδείξεις προκαλούν τις ανησυχίες των καταναλωτικών οργανώσεων.
Η Γαλλία αποφάσισε την απαγόρευσή του από τον Ιανουάριο του 2020 και καλεί την Ε.Ε. να κάνει το ίδιο, μέχρι να ολοκληρωθούν οι μελέτες για την ασφάλειά του. Την ίδια έκκληση απευθύνουν και 9 Ομοσπονδίες Ευρωπαϊκών Οργανώσεων μαζί με 30 εθνικές οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της ελληνικής ΕΚΠΟΙΖΩ, που ζητούν να εφαρμοστεί η αρχή της προφύλαξης. Αυτή η αρχή αναφέρεται στο άρθρο 191 της λειτουργίας της Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος μέσω προληπτικής λήψης αποφάσεων σε περιπτώσεις κινδύνου. Το πεδίο εφαρμογής της αρχής της προφύλαξης είναι ευρύτερο και εκτείνεται επίσης στον τομέα της πολιτικής για τους καταναλωτές, στη νομοθεσία της Ε.Ε. για τα είδη διατροφής και στην υγεία των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών.