Ανεξέλεγκτη είναι πλέον η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής από τους Έλληνες με το 55% να λαμβάνει κάποιο εξ αυτών χωρίς συμβουλή γιατρού ή φαρμακοποιού και με τις γυναίκες να κατέχουν την 1η θέση στην κατανάλωση.
Της Ανθής Αγγελοπούλου
Ανεξέλεγκτη είναι πλέον η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής από τους Έλληνες με το 55% να λαμβάνει κάποιο εξ αυτών χωρίς συμβουλή γιατρού ή φαρμακοποιού και με τις γυναίκες να κατέχουν την 1η θέση στην κατανάλωση.
Όπως επισημάνει ο καθηγητής στο Τμήμα Διατροφής & Διαιτολογίας στο Αλεξάνδρειο ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης κ. Ευστράτιος Ρ. Κυρανάς, στην ομιλία του με θέμα «Διασφαλίζει την υγεία των καταναλωτών το θεσμικό πλαίσιο παρασκευής & εμπορίας των Συμπληρωμάτων Διατροφής;» η κατανάλωση αυτή γίνεται επικίνδυνη καθώς μόνο το 1/3 (13,5%) από αυτά τα άτομα ακολουθεί ιατρική συμβουλή και μόλις το 6,8% τη συμβουλή του φαρμακοποιού, το 4% του προπονητή τους και το 3% του διαιτολόγου.
Την ίδια στιγμή όπως λέει, η έλλειψη συστηματικών ελέγχων στη σύνθεση της φόρμουλας των συμπληρωμάτων διατροφής, για την τυχόν παρουσία απαγορευμένων ουσιών, τις παρενέργειες σε ευαίσθητες ομάδες καταναλωτών, καθώς και η ανεπαρκής αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας για τις ενδεικνυόμενες χρήσεις, αφήνουν απροστάτευτους τους καταναλωτές θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία.
Επιπλέον, τα συμπληρώματα διατροφής είναι η μοναδική κατηγορία τροφίμων των οποίων η αρμοδιότητα ανήκει στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων, χωρίς ωστόσο ακόμη να έχει νομοθετηθεί αντίστοιχο νομικό πλαίσιο ελέγχου και αδειοδότησης πριν την κυκλοφορία τους. Όλες οι άλλες κατηγορίες τροφίμων (συμβατικά, βιολογικά, λειτουργικά, ενισχυμένης θρεπτικής αξίας) ανήκουν στην αρμοδιότητα του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ) και καλύπτονται από αυστηρό νομικό πλαίσιο εγκατάστασης και λειτουργίας των μονάδων, παραγωγής και διάθεσης των τελικών προϊόντων, ελέγχου και κυρώσεων. Το ίδιο ισχύει για τα τρόφιμα ειδικών διατροφικών χρήσεων που ανήκουν στην αρμοδιότητα του ΕΟΦ, ενώ για τα συμπληρώματα διατροφής δεν λειτουργεί αντίστοιχο νομικό πλαίσιο.
Σύμφωνα με τον κ. Κυρανά, τα συμπληρώματα διατροφής αποσκοπούν στην κάλυψη ελλείψεων της δίαιτας υγιών καταναλωτών σε θρεπτικά συστατικά. Μπορεί όμως να περιέχουν και ουσίες με φυσιολογικές επιδράσεις στην υγεία τους, οι οποίες επισημαίνονται υποχρεωτικά στη συσκευασία με τη διατύπωση εγκεκριμένων «ισχυρισμών υγείας».
Κίνδυνοι από τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής
Υπερδοσολογία λήψης
Δεν υπήρξε ποτέ ως τώρα συμπλήρωμα «αθώο τοξικότητας».
Αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα
Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε ότι:
-το ασβέστιο (Ca) μπορεί να αλληλεπιδράσει με φάρμακα για την καρδιά, με ορισμένα διουρητικά και με τα στοιχεία αργίλιο (Al) και Μαγνήσιο (Mg) που περιέχονται σε αντιόξινα σκευάσματα.
-το Mg μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα διουρητικά και αντικαρκινικά φάρμακα.
-η βιταμίνη Ε αυξάνει τον κίνδυνο εσωτερικής αιμορραγίας όταν λαμβάνεται με ασπιρίνη ή αντιπηκτικά όπως η βαρφαρίνη.
-η βιταμίνη Κ μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, όπως η κουμαρίνη.
-το βαλσαμόχορτο επηρεάζει δυσμενώς τη φαρμακευτική δράση αντικαταθλιπτικών και αντιυπερτασικών φαρμάκων.
-το συνένζυμο Q10 μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, αντιυπερτασικά και χημειοθεραπευτικά φάρμακα.
-το Ginseng αυξάνει τον κίνδυνο για εσωτερική αιμορραγία όταν λαμβάνεται με αντιπηκτικά και προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες με αντικαταθλιπτικά.
-η Echinacea διαταράσσει το ρυθμό διάσπασης αρκετών φαρμάκων στο ήπαρ.
Παραπλανητικές ετικέτες και προώθηση
Σύμφωνα με τον κ. Κυρανά, η σήμανση των συμπληρωμάτων διατροφής πρέπει να πληροί συγκεκριμένους κανόνες, ενώ πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην αποφυγή της παραπλάνησης των καταναλωτών. Η πιο σημαντική απαγόρευση αφορά την αναγραφή στη σήμανση ισχυρισμών ή ενδείξεων ή εικόνων, που υπονοούν άμεσα ή έμμεσα την πρόληψη, αγωγή ή θεραπεία ανθρώπινης νόσου, καθώς και την ανάλογη διαφήμιση ή παρουσίαση των συμπληρωμάτων διατροφής. Οι κίνδυνοι αυτοί όπως λέει, είναι ιδιαίτερα αυξημένοι σε προϊόντα που προωθούνται στην αγορά μέσω διαδικτύου, απευθείας από χώρες του εξωτερικού.
Απαγορευμένες ουσίες
Πολλές είναι οι ουσίες που αν και έχουν κριθεί επικίνδυνες και έχουν επίσημα απαγορευθεί από τον FDA στην Αμερική ή τον ΕΟΦ στην Ελλάδα, συνεχίζουν να περιέχονται σε συμπληρώματα που κυκλοφορούν παράνομα, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, επισημαίνει ο κ. Κυρανάς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εφεδρίνη, η οποία χρησιμοποιείται ως διεγερτικό σε σκευάσματα για απώλεια βάρους και για αύξηση του αναβολισμού σε αθλητές, με δυσανάλογες όμως παρενέργειες.
Οι γυναίκες κατέχουν την πρωτιά κατανάλωσης
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πανελλαδικής έρευνας που πραγματοποίησαν από το 2016 έως το 2018 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος Διατροφής & Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης σε δείγμα 31.238 καταναλωτών (το 53% ήταν γυναίκες και το 47% άνδρες), με το 50% του δείγματος να είναι 17- 30 ετών, το 35% 31- 50 ετών και το 15% ηλικίας άνω των 50 ετών, διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία στη χρήση συμπληρωμάτων. Οι νεαρές και οι μέσες ηλικίες μάλιστα αποτελούν τους κύριους αγοραστές και συνεπώς τους χρήστες συμπληρωμάτων.
Το 55% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι κάνουν σήμερα ή έκαναν περιστασιακά στο παρελθόν χρήση συμπληρωμάτων διατροφής. Το ποσοστό δεν πρέπει να εκπλήσσει, όταν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες προσεγγίζει το 60%, ενώ στις ΗΠΑ τείνει να το ξεπεράσει. Επίσης, οι ανώτερης εκπαίδευσης (πανεπιστημιακής) καταναλωτές, ακολουθούμενοι από τους μέσης εκπαίδευσης, αποτελούν τον κύριο κορμό των χρηστών.
Παράλληλα, οι λιγότερο από το 30% αυτών που έκαναν ή κάνουν χρήση δήλωσε πως ακολούθησε τη συμβουλή γιατρού (13,5%), φαρμακοποιού (6,8%), προπονητή (4%) ή διαιτολόγου (3%). Επίσης μόνο το 43% συνεκτίμησε κατά τη χρήση τη Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση (ΣΗΔ) στα θρεπτικά συστατικά που αναζητούσε, ενώ το 7% δήλωσε πως δεν γνωρίζει τη σημασία της. Το 48% δήλωσε ότι προηγήθηκαν της λήψης ιατρικές εξετάσεις, ενώ μόλις το 17% ότι βρίσκεται υπό ιατρική παρακολούθηση κατά τη λήψη.
Κίνδυνοι από την αλόγιστη χρήση τους
Το πρόβλημα της διάθεσης στην αγορά προϊόντων που δεν πληρούν τις απαιτήσεις ως προς τη σύνθεση και τη σήμανση, ο ΕΟΦ επιχειρεί να τα αντιμετωπίσει με κατασταλτικούς ελέγχους και την έκδοση ενημερωτικών "δελτίων Τύπου" για τους χρήστες. Όμως η έλλειψη γνώσεων από τους καταναλωτές, ακόμη κι όταν μπορούν να προσφεύγουν στην ιστοσελίδα του ΕΟΦ, αποτελεί το κλειδί για την αδυναμία αξιολόγησης του ρίσκου από τους πιθανούς κινδύνους που εγκυμονούν για την υγεία τους», τονίζει ο κ. Κυρανάς.
Επιπροσθέτως, ο καταναλωτής δεν γνωρίζει επαρκώς τη βιολογική δράση των συστατικών της διατροφής, τις τυχόν αλληλεπιδράσεις τους, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να τα αξιοποιήσει καλύτερα. Γι' αυτό εκτός από τη νομοθετική παρέμβαση της πολιτείας, κρίνεται επιβεβλημένη και η ουσιαστική παρέμβαση επιστημόνων της υγείας, που επαρκώς ενημερωμένοι και εξειδικευμένα καταρτισμένοι θα προσφέρουν έγκυρη πληροφόρηση γι' αυτήν την κατηγορία τροφίμων.