Μια τάση που γίνεται όλο και πιο ορατή τα τελευταία χρόνια είναι ότι η ευημερία και η «υγεία» των κρατών και των εταιρειών συχνά ακολουθούν χωριστούς δρόμους. «Τίποτε δεν συνεισφέρει τόσο πολύ στην ευημερία μιας χώρας όσο τα υψηλά κέρδη των εταιρειών», δήλωσε ο Βρετανός οικονομολόγος Ντέηβιντ Ρικάρντο στις αρχές του 19ου αιώνα, σήμερα όμως τα εταιρικά κέρδη έχουν πάρει την ανιούσα σε χώρες, όπου παρατηρείται οικονομική στασιμότητα.
Ενας λόγος γι' αυτό είναι ότι πολλές εταιρείες, ιδίως οι πολυεθνικές, δεν είναι πια εξαρτημένες από τις οικονομικές συνθήκες και πολιτικές των χωρών όπου έχουν την έδρα τους. Μπορεί η ευρωζώνη να εμφανίζει χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης, όμως αντίθετα οι ευρωπαϊκές εταιρείες με τη διεθνή οπτική και δράση τους παρουσιάζουν θεαματικά κέρδη, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Την τελευταία διετία τα ανά μετοχή κέρδη των μεγάλων εισηγμένων εταιρειών έχουν αυξηθεί πάνω από 100% στη Γερμανία, 50% στη Γαλλία, 70% στην Ιαπωνία και 35% στις ΗΠΑ. Καθόλου παράξενο, λοιπόν, που τα χρηματιστήρια της Ευρώπης και της Ιαπωνίας έχουν εμφανίσει μεγαλύτερες αποδόσεις από αυτά των ΗΠΑ, παρόλο που οι ΗΠΑ αναπτύσσονται ταχύτερα.
Τα υψηλότερα εταιρικά κέρδη υποτίθεται ότι ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις να επενδύσουν περισσότερο, να προσφέρουν υψηλότερους μισθούς και να κάνουν περισσότερες προσλήψεις. Ομως, μολονότι το μερίδιο των εταιρικών κερδών στο εθνικό εισόδημα (ΑΕΠ) των ανεπτυγμένων χωρών (G 7) βρίσκεται σχεδόν στο υψηλότερο σημείο όλων των εποχών, οι ιδιωτικές επενδύσεις είναι ασυνήθιστα χαμηλές τα τελευταία χρόνια. Οι εταιρείες εμφανίζονται διστακτικές να αυξήσουν τις θέσεις απασχόλησης ή τους μισθούς, όπως είχε συμβεί σε προηγούμενες περιόδους ανάκαμψης. Ο βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι οι μεγάλες εταιρείες έχουν γίνει πιο διεθνοποιημένες. Οι 40 μεγαλύτερες πολυεθνικές του κόσμου απασχολούν σήμερα κατά μέσο όρο το 55% του εργατικού δυναμικού τους σε ξένες χώρες, από τις οποίες επίσης αντλούν το 59% των συνολικών εσόδων τους. Με τα κέρδη αυτών εταιρειών τόσο εξαρτημένα από τις παγκόσμιες δραστηριότητές τους, δεν είναι παράξενο που η εταιρική ευημερία έχει αποτύχει να αναζωογονήσει τις εγχώριες οικονομίες της «πατρίδας» τους.
Η απειλή ότι η εταιρεία θα διοχετεύσει την παραγωγή της στο εξωτερικό σε κάποια χώρα χαμηλού εργατικού κόστους, συντελεί ώστε -μέσω αυτής της ανοιχτής η συγκαλυμμένης απειλής- οι μισθοί στην πατρίδα της να κρατούνται χαμηλότερα από ό,τι θα έπρεπε. Δεν είναι έτσι παράξενο που οι πραγματικοί μισθοί στη Γερμανία, παρά τα κέρδη-ρεκόρ των γερμανικών εταιρειών, έχουν πέσει την τελευταία διετία, πράγμα που με τη σειρά του έχει συμπιέσει την εγχώρια κατανάλωση των εργαζομένων και άρα το ρυθμό ανάπτυξης της γερμανικής οικονομίας.
Aυτοκτονικά και υποσχόμενα μέτρα
Αν τα κέρδη των εταιρειών συνεχίσουν την...ανηφόρα τους, ενώ οι πραγματικοί μισθοί των απλών εργαζομένων συνεχίσουν τη στασιμότητα ή την...κατηφόρα τους, με παράλληλη διάβρωση των πλεονεκτημάτων του κράτους πρόνοιας, τότε δικαιολογημένα οι εργαζόμενοι θα αναμένουν από τις κυβερνήσεις να αναπληρώσουν το κενό, π.χ. μέσω υψηλότερης φορολογίας στα εταιρικά κέρδη, περιορισμών στις επενδύσεις σε άλλες χώρες, φραγμών στις εισαγωγές, εμποδίων στις απολύσεις εργαζομένων κλπ. Ομως σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία τέτοια μέτρα θα ήσαν λίγο-πολύ αυτοκτονικά. Οι επιχειρήσεις απλώς θα εγκαθιστούσαν τα στρατηγεία τους σε κάποια άλλη χώρα, φιλικότερη προς το κεφάλαιο.
Ενας πιο πολλά υποσχόμενος τρόπος για να μπορέσουν οι εργαζόμενοι να μοιρασθούν την ευημερία των εταιρειών, θα είναι να ενθαρρυνθούν οι εταιρείες να εισάγουν περισσότερα και πιο γενναία σχήματα διανομής κερδών στους εργαζόμενους. Παράλληλα, οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι καταναλωτές-εργαζόμενοι επωφελούνται από τις χαμηλότερες τιμές ως αποτέλεσμα της μετακίνησης της εγχώριας παραγωγής σε χώρες στο εξωτερικό με φθηνά εργατικά χέρια. Οσο π.χ. εντείνεται ο ανταγωνισμός στο λιανικό εμπόριο, τόσο οι λιανοπωλητές δεν θα κρατούν για λογαριασμό τους το κέρδος από τη φθηνότερη παραγωγή στο εξωτερικό και θα μετακυλίουν το όφελος στον καταναλωτή με τη μορφή φθηνότερων τιμών.
Ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός είναι το κλειδί για να μπορέσουν οι εργαζόμενοι να συμμετάσχουν στα κέρδη της παγκοσμιοποίησης μέσω των χαμηλότερων λιανικών τιμών. Πολιτικές που «τιμωρούν» τις εταιρείες, θα αποτύχουν. Ο μόνος σίγουρος τρόπος για να ενισχυθεί η εθνική οικονομική ευημερία, είναι οι αγορές προϊόντων, υπηρεσιών και εργασίας να γίνουν πιο ανταγωνιστικές και αποτελεσματικές.
The Economist
* Πίνακας του Τζόρτζιο ντε Κίρικο με τίτλο «Το κέρδος»