Ευρώπη υπνοβατεί προς τη λήθη και οι πολίτες της χρειάζεται να αφυπνιστούν, προτού να είναι πολύ αργά. Εάν δεν το κάνουν, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ακολουθήσει τον δρόμο της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Ούτε οι ηγέτες μας ούτε οι απλοί πολίτες φαίνεται να κατανοούν ότι βιώνουμε μια επαναστατική στιγμή, ότι το εύρος πιθανοτήτων είναι πολύ ευρύ και ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι, γι’ αυτούς τους λόγους, ιδιαίτερα αβέβαιο.
Από την έντυπη έκδοση
Του Τζορτζ Σόρος*
Ευρώπη υπνοβατεί προς τη λήθη και οι πολίτες της χρειάζεται να αφυπνιστούν, προτού να είναι πολύ αργά. Εάν δεν το κάνουν, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα ακολουθήσει τον δρόμο της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Ούτε οι ηγέτες μας ούτε οι απλοί πολίτες φαίνεται να κατανοούν ότι βιώνουμε μια επαναστατική στιγμή, ότι το εύρος πιθανοτήτων είναι πολύ ευρύ και ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι, γι’ αυτούς τους λόγους, ιδιαίτερα αβέβαιο.
Οι περισσότεροι από εμάς υποθέτουμε ότι το μέλλον θα μοιάζει πάνω κάτω με το παρόν, αλλά δεν συμβαίνει απαραιτήτως κάτι τέτοιο. Σε έναν μακρύ, γεμάτο εμπειρίες βίο, ήμουν μάρτυρας πολλών περιόδων όπου συνέβαινε αυτό που αποκαλώ «ριζική ανισορροπία». Ζούμε και σήμερα σε μια τέτοια περίοδο.
Οι ευρωεκλογές
Το επόμενο σημείο καμπής θα είναι οι εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Μάιο του 2019. Δυστυχώς, οι αντιευρωπαϊκές δυνάμεις θα εξασφαλίσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ψηφοφορία. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι γι’ αυτό, μεταξύ των οποίων ένα απαρχαιωμένο κομματικό σύστημα, που επικρατεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η πρακτική αδυναμία αλλαγής της συνθήκης και η έλλειψη νομικών εργαλείων για να πειθαρχηθούν οι χώρες-μέλη που παραβαίνουν τις αρχές πάνω στις οποίες ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ε.Ε. μπορεί να επιβάλει το κοινοτικό κεκτημένο (το σώμα του νόμου της Ευρωπαϊκής Ένωσης) στις υποψήφιες χώρες, δεν διαθέτει όμως επαρκή εργαλεία για να επιβάλει τη συμμόρφωση των χωρών-μελών.
Το κομματικό σύστημα
Το απαρχαιωμένο κομματικό σύστημα εμποδίζει εκείνους που θέλουν να διατηρήσουν τις αξίες που αποτελούν τα θεμέλια της Ε.Ε., βοηθάει όμως εκείνους που θέλουν να αντικαταστήσουν αυτές τις αξίες με κάτι ριζικά διαφορετικό. Αυτό είναι αλήθεια σε μεμονωμένες χώρες και ακόμη περισσότερο στις διευρωπαϊκές συμμαχίες. Το κομματικό σύστημα μεμονωμένων κρατών αντικατοπτρίζει τις διαφορές που είχαν σημασία κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα, όπως τη διαμάχη μεταξύ κεφαλαίου και εργατικής τάξης. Το χάσμα ωστόσο που μετράει περισσότερο σήμερα είναι μεταξύ των δυνάμεων υπέρ και κατά της Ευρώπης.
Η κυρίαρχη χώρα της Ε.Ε. είναι η Γερμανία και η κυρίαρχη πολιτική συμμαχία στη Γερμανία -μεταξύ της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU) και της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης (CSU) με έδρα τη Βαυαρία- έχει καταστεί μη βιώσιμη. Η συμμαχία λειτουργούσε για όσο διάστημα δεν υπήρχε κανένα σημαντικό κόμμα στη Βαυαρία στα δεξιά του CSU. Αυτό άλλαξε με την άνοδο της εξτρεμιστικής Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD). Στις εκλογές ομόσπονδων κρατιδίων του προηγούμενου Σεπτεμβρίου το αποτέλεσμα του CSU ήταν το χειρότερο σε διάστημα πάνω από έξι δεκαετίες και το ΑfD εξασφάλισε για πρώτη φορά θέση στο κοινοβούλιο της Βαυαρίας.
Η άνοδος του AfD αναίρεσε τον λόγο ύπαρξης της συμμαχίας μεταξύ CDU-CSU. Αυτή η συμμαχία ωστόσο δεν μπορεί να διαλυθεί χωρίς να πυροδοτήσει νέες εκλογές, τις οποίες ούτε η Γερμανία ούτε η Ευρώπη μπορούν να αντέξουν.
Η κατάσταση απέχει μακράν από το να θεωρηθεί ανέλπιδα. Οι Γερμανοί Πράσινοι ανέρχονται στο προσκήνιο ως το μοναδικό φιλοευρωπαϊκό κόμμα στη χώρα και συνεχίζουν να σημειώνουν άνοδο στις δημοσκοπήσεις, ενώ το AfD φαίνεται ότι έχει φτάσει στο υψηλότερο σημείο του (με εξαίρεση την πρώην Ανατολική Γερμανία). Τώρα πάντως οι ψηφοφόροι CDU/CSU εκπροσωπούνται από ένα κόμμα του οποίου η δέσμευση στις ευρωπαϊκές αξίες είναι αντιμαχόμενη.
Το Ηνωμένο Βασίλειο
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, επίσης, μια απαρχαιωμένη κομματική διάρθρωση εμποδίζει τη λαϊκή βούληση από το να βρει κατάλληλη έκφραση. Τόσο οι Εργατικοί όσο και οι Συντηρητικοί είναι εσωτερικά διχασμένοι, αλλά οι ηγέτες τους -Τζέρεμι Κόρμπιν και Τερέζα Μέι αντιστοίχως- είναι τόσο αποφασισμένοι να προχωρήσουν το Brexit που έχουν συμφωνήσει να συνεργαστούν για την επίτευξή του. Η κατάσταση είναι τόσο περίπλοκη που οι περισσότεροι Βρετανοί θέλουν απλά να τελειώνει, παρότι θα είναι το καθοριστικό γεγονός για τη χώρα τις επόμενες δεκαετίες. Ωστόσο, η «συνωμοσία» μεταξύ Κόρμπιν και Μέι έχει εγείρει αντιδράσεις και στα δύο κόμματα, που στην περίπτωση των Εργατικών φτάνουν στα όρια της επανάστασης.
Η αντίδραση της Ιταλίας
Η Ιταλία βρίσκεται σε παρόμοια δυσάρεστη κατάσταση. Η Ε.Ε. έκανε ένα μοιραίο λάθος το 2017 επιβάλλοντας αυστηρά τη Συνθήκη του Δουβλίνου, που επιβαρύνει άδικα χώρες εισδοχής μεταναστών, όπως η Ιταλία. Αυτό οδήγησε το άλλοτε φιλοευρωπαϊκό, φιλομεταναστευτικό εκλογικό σώμα στις αγκάλες της αντιευρωπαϊκής Λέγκας και του Κινήματος των Πέντε Αστέρων το 2018. Το άλλοτε κυρίαρχο Δημοκρατικό Κόμμα βρίσκεται σε αποσύνθεση. Ως αποτέλεσμα, όσοι παραμένουν φιλο-Ευρωπαίοι -σημαντική μερίδα του εκλογικού σώματος- δεν έχουν κόμμα να ψηφίσουν.
Όταν πρόκειται για διευρωπαϊκές συμμαχίες, η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη. Τα εθνικά κόμματα έχουν τουλάχιστον κάποιες ρίζες στο παρελθόν, όμως οι διευρωπαϊκές συμμαχίες υπαγορεύονται εξ ολοκλήρου από το προσωπικό συμφέρον των κομματικών ηγετών. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) είναι ο χειρότερος παραβάτης, καθώς στερείται αρχών, όπως φάνηκε από την προθυμία να επιτρέψει να συνεχίσει να είναι μέλος του το κόμμα Fidesz του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν, ώστε να διασφαλίσει την πλειοψηφία και τον έλεγχο στην κατανομή κορυφαίων αξιωμάτων στην Ε.Ε. Συγκριτικά, οι αντιευρωπαϊκές δυνάμεις μπορεί να φαίνονται καλύτερες - τουλάχιστον έχουν κάποιες αρχές, ακόμη κι αν είναι απεχθείς.
Βήματα αφύπνισης
Είναι δύσκολο να δει κανείς πώς τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα μπορούν να επικρατήσουν στις εκλογές του Μαΐου, εκτός κι αν θέσουν τα συμφέροντα της Ευρώπης πάνω από τα δικά τους.
Το πρώτο βήμα είναι η υπεράσπιση της Ευρώπης από τους εχθρούς της, εσωτερικούς και εξωτερικούς, αναγνωρίζοντας το μέγεθος της απειλής. Το δεύτερο είναι η αφύπνιση της σε κατάσταση λήθης φιλοευρωπαϊκής πλειοψηφίας και η κινητοποίησή της ώστε να υπερασπιστεί τις αξίες πάνω στις οποίες ιδρύθηκε η Ε.Ε. Αλλιώς, το όνειρο μιας ενωμένης Ευρώπης θα μπορούσε να καταστεί ο εφιάλτης του 21ου αιώνα.
*O Τζορτζ Σόρος είναι πρόεδρος του Soros Fund Management και πρόεδρος του of the Open Society Foundations. Πρωτοπόρος της βιομηχανίας hedge-fund, έχει συγγράψει πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων «Η πιστωτική κρίση του 2008 και τι σημαίνει» (The New Paradigm for Financial Markets: The Credit Crisis of 2008 and What it Means) και «Η τραγωδία της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (The Tragedy of the European Union).
Copyright: Project Syndicate, 2019.
www.project-syndicate.org