Ο προληπτικός έλεγχος απασχολεί τα τελευταία χρόνια πολύ σοβαρά όλο τον τομέα Υγείας στη χώρα μας. Η θεσμοθέτηση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στα πρότυπα των άλλων χωρών έχει φέρει μεγάλες ανακατατάξεις στο χώρο. Ωστόσο, τα κενά στην ενημέρωση των πολιτών είναι εξαιρετικά μεγάλα. Τι σημαίνει προληπτικός έλεγχος, ποιοι πρέπει να τον κάνουν, γιατί πρέπει, αλλά και πότε πρέπει να γίνει; - είναι μερικά από τα καίρια ερωτήματα στα οποία μας απαντούν οι ειδικοί.
Της Ανθής Αγγελοπούλου
Ο προληπτικός έλεγχος απασχολεί τα τελευταία χρόνια πολύ σοβαρά όλο τον τομέα Υγείας στη χώρα μας. Η θεσμοθέτηση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στα πρότυπα των άλλων χωρών έχει φέρει μεγάλες ανακατατάξεις στο χώρο. Ωστόσο, τα κενά στην ενημέρωση των πολιτών είναι εξαιρετικά μεγάλα. Τι σημαίνει προληπτικός έλεγχος, ποιοι πρέπει να τον κάνουν, γιατί πρέπει, αλλά και πότε πρέπει να γίνει; - είναι μερικά από τα καίρια ερωτήματα στα οποία μας απαντούν οι ειδικοί.
Όπως μας εξηγεί ο γενικός ιατρός και μικροβιολόγος κ. Γιώργος Βιδάκης ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, κανονικά σε αυτές τις ηλικίες δεν υπάρχει προληπτικός έλεγχος με την κλασική έννοια του όρου, δηλαδή κάνω μία γενική εξέταση αίματος και ούρων για να δω που βρίσκονται οι τιμές μου. Τα παιδιά κάνουν τέτοιου είδους εξετάσεις μόνο αν το ζητήσει ο παιδίατρός τους. Αν ο γιατρός που παρακολουθεί το παιδάκι κρίνει ότι πρέπει να κάνει ένα έλεγχο με γενική αίματος τότε ελέγχεται για παράδειγμα ο σίδηρος και η φερριτίνη στον οργανισμό του, ή ο αιματοκρίτης.
Τις υπόλοιπες εξετάσεις τις κάνουν συνήθως όταν υπάρχει κάποια κληρονομικότητα, όπως για παράδειγμα αν οι γονείς έχουν υπερχοληστερολαιμία ή δυσλιπιδαιμία κ.λπ. .
Ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Βιδάκη στα παιδιά είναι πολύ σημαντικός ο προαθλητικός έλεγχος προκειμένου να μπορεί να ασχοληθεί χωρίς φόβο με το αγαπημένο του άθλημα.
Στις περιπτώσεις αυτές οι γιατροί ξεκινούν με έλεγχο του οικογενειακού ιστορικού και στη συνέχεια ελέγχουν το παιδί για: Καρδιακό φύσημα - Συστηματική υπέρταση - Εύκολη κόπωση - Συγκοπή/προσυγκοπή, ιδίως κατά την άσκηση - Ανεξήγητη δύσπνοια με την κόπωση- Προκάρδιο άλγος εκλυόμενο με την κόπωση - Μηριαίες σφύξεις (για αποκλεισμό ισθμικής στένωσης)- Σημεία συνδρόμου Marfan- Μέτρηση αρτηριακής πίεσης (καθιστή θέση)- Triplex καρδιάς.
Επίσης, συστήνουν εξετάσεις όπως:
Εμβολιασμοί
Οι εμβολιασμοί σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), προλαμβάνουν περίπου 2-3 εκατ. θανάτους ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα δεδομένα, μόνο για τα έτη 2010-2015 δείχνουν ότι περίπου 10 εκατ. θάνατοι αποφεύχθηκαν, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι προστατεύθηκαν από σοβαρές ασθένειες χάρη στο παγκόσμιο πρόγραμμα εμβολιασμών. Όπως αναφέρει ο ΠΟΥ, 750.000 παιδιά κάθε χρόνο σώζονται από αναπηρίες λόγω των εμβολίων. Ωστόσο, τα στοιχεία, αναφορικά με τους εμβολιασμούς που πρέπει να κάνουν τα βρέφη από τον πρώτο κιόλας χρόνο της ζωής τους, είναι απογοητευτικά καθώς, μόνο το 20% των βρεφών που γεννιούνται κάθε χρόνο εμβολιάζονται πλήρως στο πρώτο έτος της ζωής τους, ενώ περίπου 22 εκατομμύρια βρέφη δεν εμβολιάζονται, με αποτέλεσμα, μόνο το 2008 να έχουν καταγραφεί 1,5 εκατομμύρια θάνατοι παιδιών κάτω των 5 ετών, από νοσήματα τα οποία θα προλαμβάνονταν μέσω του εμβολιασμού. Όσο για την εποχική γρίπη, υπολογίζεται ότι 250.000-500.000 άνθρωποι κάθε χρόνο σε όλο τον πλανήτη χάνουν τη ζωή τους από αυτήν, με το 90% αυτών των θανάτων, να αφορά ηλικιωμένους με συνοδά νοσήματα. Οι ειδικοί κρούουν των κώδωνα του κινδύνου και επισημαίνουν ότι, περίπου 30 ασθένειες όπως διφθερίτιδα, τέτανος, κοκκύτης, πολιομυελίτιδα, ιλαρά, ερυθρά, παρωτίτιδα, ανεμοβλογιά και έρπητας ζωστήρας, μηνιγγιτιδοκοκκικές και πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις, γαστρεντερίτιδα από ροταιό, γρίπη κ.α. μπορούν να προληφθούν ή να μειωθεί η συχνότητα εκδήλωσής τους μέσω του εμβολιασμού. Να σημειωθεί ότι οι εμβολιασμοί καλύπτονται σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού του υπουργείου Υγείας.
Ο εμβολιασμός δεν αφορά μόνον τα παιδιά
Η επέκταση της εμβολιαστικής κάλυψης με αναμνηστικές δόσεις εμβολίων σε εφήβους έχει ως στόχο την προστασία τους σε βάθος χρόνου. Σύμφωνα με τον Γιώργο Δημόπουλο MD, PhD, FCCP, FCCM, Assoc. Prof Critical Care Medicine, Critical Care Deprt. ATTIKON University Hospital Medical School, EKPA Athens, τα εμβόλια παρέχουν προστασία και στους ενήλικες, κυρίως σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου λόγω της ηλικίας τους, του επαγγέλματός τους, του τρόπου ζωής τους ή της κατάστασης υγείας τους. Συγκεκριμένα όπως λέει, οι εμβολιασμοί των ενηλίκων, μέχρι στιγμής και όσον αφορά τις λοιμώξεις, στοχεύουν τη γρίπη, τη διηθητική πνευμονιοκοκκική νόσο, τον έρπητα ζωστήρα, τον μηγγιοτιδόκοκκο και τον Haemophilus influenzae.
Αιματολογικές εξετάσεις
Καρδιολογικές εξετάσεις
Όλοι οι ενήλικες ηλικίας άνω των 40 ετών θα πρέπει να έχουν εκτίμηση κινδύνου εμφάνισης καρδιακής νόσου. Ωστόσο, κάποιες εξετάσεις καλό είναι να γίνονται και πριν την ηλικία των 40 ετών. Για παράδειγμα στην έναρξη της δεκαετίας των 30 καλό είναι να γίνεται ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα προκειμένου να ελεγχθεί αν υπάρχουν διαταραχές ρυθμού, υπερτροφία ή ισχαιμικές αλλοιώσεις στην καρδιά. Καθώς επίσης, ένας υπέρηχος και ένα τεστ κοπώσεως για αποκλειστεί πιθανό πρόβλημα στο μέλλον.
Στη δεκαετία των 40 είναι απαραίτητος ένας υπέρηχος καρδιάς για τη διερεύνηση πιθανής υπερτροφίας, καθώς και για να ελεγχθεί η κατάσταση των βαλβίδων και του μυών της καρδιάς. Για την πρόληψη των καρδιοπαθειών, οι εξετάσεις που καλύπτονται από τον ΕΟΠΥΥ είναι, χοληστερόλης, ολικής και κλασμάτων υψηλής και χαμηλής πυκνότητας, καθώς και τριγλυκεριδίων, με σκοπό τη διάγνωση δυσλιπιδαιμιών, κάθε πέντε (5) χρόνια σε άνδρες και γυναίκες από δεκαπέντε (15) έως τριάντα (30) ετών και κάθε τρία (3) χρόνια σε άνδρες και γυναίκες άνω των τριάντα (30) ετών.
Πνευμονολογικές εξετάσεις
Για τους υγιείς και τους μη καπνιστές συνιστάται μια ακτινογραφία θώρακα κάθε 2-3 χρόνια μετά την ηλικία των 45 ετών. Για τους καπνιστές, η σπειρομέτρηση συνιστάται κάθε χρόνο από την ηλικία έναρξης του καπνίσματος και ετήσια ακτινογραφία θώρακος μετά την ηλικία των 35 ετών.
Εξετάσεις θυρεοειδούς
Η εξέταση θυρεοειδούς σύμφωνα με τους ειδικούς πρέπει να ξεκινά από την ηλικία των 19 με 20 ετών. Ειδικά αν κάποιο άτομο έχει αυτοάνοσο νόσημα ή υπάρχει ιστορικό στην οικογένεια. Στην ουσία είναι μία εξέταση αίματος η οποία διερευνά τις τιμές των TSH, T3, T4. Αν τα αποτελέσματα των εξετάσεων αυτών είναι σε φυσιολογικά πλαίσια, τότε οι εξετάσεις επαναλαμβάνονται λίγο πριν τη δεκαετία των 30.
Γυναικολογικές εξετάσεις
Το κάθε πότε πρέπει να γίνονται αποτελεί «αγκάθι» για πολλές χώρες , ως επί το πλείστον, λόγω των αυξημένων δαπανών Υγείας που έχουν να αντιμετωπίσουν σήμερα οι περισσότερες χώρες. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι αυτές οι εξετάσεις σώζουν ζωές, όπως εξηγεί ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή. Οι εξετάσεις που επιβάλλεται να κάνουν όλες οι γυναίκες προληπτικά αφορά στον έλεγχο του στήθους, την ψηλάφηση και το τεστ Παπανικολάου. Μέχρι σήμερα γνωρίζαμε ότι η αυτοψηλάφηση των μαστών κάθε μήνα έτσι ώστε, εξοικειωθεί η γυναίκα με το σχήμα και την υφή των μαστών της και να μπορεί να ανακαλύψει αν συμβαίνει κάτι διαφορετικό ώστε να προβάλει μια τυχόν καλοήθεια ή κακοήθεια, ο υπέρηχος μαστών στις νέες ηλικίες και η μαστογραφία στις μεγαλύτερες ήταν ο ενδεδειγμένος τρόπος πρόληψης από καρκίνο του μαστού. Ωστόσο διεθνείς οργανισμοί, όπως το Αμερικανικό Συμβούλιο Μαιευτήρων-Γυναικολόγων (ACOG) και η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου (ACS) δεν συνιστούν πλέον να συνεχίζεται εφ’ όρου ζωής η αυτοψηλάφηση, γιατί μεγάλες μελέτες δεν επιβεβαίωσαν την αξία της μηνιαίας αυτοψηλάφησης στην πρόληψη των θανάτων από καρκίνο του μαστού.
Παραμένει όμως σημαντικό, όπως λένε, να γνωρίζει η γυναίκα τους μαστούς της, ώστε να αντιληφθεί αμέσως την όποια αλλαγή μπορεί να συμβεί. Το Γραφείο για την Υγεία των Γυναικών (Office of Women’s Health, OWH) του Αμερικανικού υπουργείου Υγείας συνιστά στις γυναίκες για τις ηλικίες 40- 49 ετών, να συζητούν με τον γυναικολόγο τους το ενδεχόμενο να αρχίσουν προληπτική μαστογραφία. Μετά τα 50, όμως, η μαστογραφία πρέπει να γίνεται απ’ όλες τις γυναίκες κάθε 2 χρόνια, εφ’ όσον δεν υπάρχουν ύποπτα ευρήματα. Οι μαστογραφίες πρέπει να συνεχίζονται έως την ηλικία των 74 ετών και στη συνέχεια να αποφασιστεί εξατομικευμένα από τον ιατρό αν πρέπει να σταματήσουν ή να συνεχιστούν (και με ποια συχνότητα). Το τεστ Παπανικολάου σύμφωνα με το Γραφείο για την Υγεία των Γυναικών του Αμερικανικού υπουργείου Υγείας στις γυναίκες δίχως παθολογικά ευρήματα πρέπει να γίνεται μία φορά κάθε 3 χρόνια στις ηλικίες έως 30 ετών και εν συνεχεία να γίνεται μία φορά κάθε 3 ή κάθε 5 χρόνια μαζί με τεστ για τον ιό HPV, ορισμένα στελέχη του οποίου είναι η αιτία του καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Ο διπλός αυτός έλεγχος (Παπ και HPV) πρέπει να επαναλαμβάνεται έως τα 64 χρόνια της γυναίκας, εφόσον διατηρεί τη μήτρα της. Μετά τα 65 της, η διενέργεια του τεστ πρέπει να αποφασίζεται κατά περίπτωση. Το Παπ πρέπει να αρχίζει μέσα σε ένα χρόνο από την έναρξη των σεξουαλικών επαφών της γυναίκας ή στην ηλικία των 18 ετών.
Αναφορικά με την κάλυψη των εξετάσεων από τον ΕΟΠΥΥ, η μαστογραφία καλύπτεται κάθε 2 χρόνια σε γυναίκες ηλικίας από 40-50 ετών, και κάθε χρόνο σε γυναίκες ηλικίας άνω των πενήντα 50 ετών ή σε γυναίκες άνω των 35 οι οποίες ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου. Το τεστ PAP καλύπτεται κάθε χρόνο σε όλες τις γυναίκες από την έναρξη της σεξουαλικά ενεργούς ζωής, ενώ, το HPVtest, κάθε 5 χρόνια από την ηλικία των 21-60 ετών.
Ουρολογικές εξετάσεις
Σε ότι αφορά τις εξετάσεις, ο αντιπρόεδρος της Ε.Ο.Ε. χειρουργός ουρολόγος, Διευθυντής ΕΣΥ της Ουρολογικής Κλινικής ΓΝΑ «Γ. Γεννηματάς», κ. Ιωάννης Γκιάλας, επισημαίνει ότι οι κύριες είναι η μέτρηση του PSA στο αίμα και η ψηλάφηση (δακτυλική εξέταση) του προστάτη. Εφόσον οι άνδρες δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του προστάτη, συνιστάται να γίνονται μία φορά τον χρόνο μετά την ηλικία των 50 ετών. Σε διαφορετική περίπτωση τότε ο πρώτος έλεγχος πρέπει να γίνεται στην ηλικία των 40 ετών. Οι εξετάσεις αυτές είναι απαραίτητες, διότι το μεν PSA αυξάνεται σε περίπτωση καρκίνου του προστάτη, η δε ψηλάφηση μπορεί να δείξει αν υπάρχει κάτι ύποπτο στην υφή του προστάτη. Βέβαια, το PSA πρέπει να συνδυάζεται και με άλλες εξετάσεις, εάν κριθεί απαραίτητο, καθώς μερικές φορές είναι αυξημένο και σε περιπτώσεις, (είτε) καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη με μεγάλο αδένωμα, (είτε) οξείας προστατίτιδας.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας Δρ. Ηρακλή Πούλια, τ. διευθυντής στην Ουρολογική Κλινική του Κοργιαλένειου Μπενάκειου Νοσοκομείου ΕΕΣ, αν και πολλά εργαστήρια ορίζουν ως φυσιολογικές τις τιμές του ολικού PSA κάτω από 4 ng/ml, στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει. Ο όγκος του προστατικού αδένα όπως λέει, αυξάνεται σε με την ηλικία και έτσι παράγει περισσότερο PSA, συνεπώς είναι λογικό να βλέπουμε χαμηλότερα επίπεδα στους νεότερους άνδρες και υψηλότερα στους πιο ηλικιωμένους. Εξαιτίας αυτής της ηλικιακής διακύμανσης, έχει προταθεί η ιδέα της προσαρμογής των φυσιολογικών τιμών αναλόγως με την ηλικία ως εξής:
Για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη ο ΕΟΠΥΥ καλύπτει το PSA κάθε δύο χρόνια σε άνδρες άνω των 50 ετών και κάθε χρόνο σε άνδρες ηλικίας άνω των 60 - 80 ετών.
Κολονοσκόπηση
Η κολονοσκόπηση αποτελεί ακόμα και σήμερα εξέταση ταμπού, όμως είναι η εξέταση που μπορεί να δείξει άμεσα κάποιο πιθανό κίνδυνο για καρκίνο του εντέρου. Οι ειδικοί λένε ότι θα πρέπει να είναι στη λίστα των τακτικών ελέγχων, ειδικά για γυναίκες με ιστορικό στην οικογένεια ή όσες έχουν νόσο του Crohn, ή πολύποδες. Η εξέταση πρέπει να ξεκινά μετά τη ηλικία των 20 ετών, ενώ από την ηλικία των 50 και άνω θα πρέπει να γίνεται ανά έτος. Όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, το 40% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του παχέος εντέρου θα μπορούσε να αποφευχθεί, αν όλοι οι άνω των 50 ετών έκαναν κολονοσκόπηση.
Ο ΕΟΠΥΥ καλύπτει τη μικροσκοπική εξέταση ανίχνευσης αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα κάθε κάθε 2 χρόνια σε άνδρες και γυναίκες ηλικίας 50 -70 ετών, και την κολονοσκόπηση κάθε 5 χρόνια σε άνδρες και γυναίκες ηλικίας των 50 ετών και άνω. Αν ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου τότε καλύπτεται κάθε χρόνο σε άνδρες και γυναίκες ηλικίας των 40 ετών και άνω.
Εξέταση οστικής πυκνότητας
Παλαιότερα εξέταση οστικής πυκνότητας έκαναν οι γυναίκες άνω των 65 ετών οι οποίες λόγω της εμμηνόπαυσης όπου η απώλεια οστικής μάζας αυξάνεται, όταν τα επίπεδα των οιστρογόνων πέφτουν απότομα παρουσίαζαν οστεοπόρωση. Ωστόσο, σήμερα η εμμηνόπαυση έχει «ρίξει» τα όρια ηλικίας και σε πάρα πολλές γυναίκες ξεκινά νωρίς, ακόμα και από την ηλικία των 45 ετών. Οι ειδικοί προτείνουν να γίνεται έλεγχος οστικής πυκνότητας ειδικά αν η γυναίκα ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου, αν είχε στο παρελθόν διατροφικές διαταραχές ή έκανε καθιστική ζωή. Επισημαίνουν δε, ότι ο έλεγχος αυτός αφορά και τους άνδρες καθώς δεν είναι λίγοι αυτοί που παρουσιάζουν προβλήματα οστεοπόρωσης.
Η μέτρηση οστικής πυκνότητας σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες συστήνεται σε:
Δερματολογικές εξετάσεις
Η Ελλάδα έχει ηλιοφάνεια σχεδόν όλο το χρόνο και πολλοί από εμάς εκτιθέμεθα σε αυτή πολλές ώρες. Την ίδια στιγμή ο καρκίνος του δέρματος έχει αρχίσει να εμφανίζει ανοδικές τάσεις. Σύμφωνα με τους ειδικούς, από την ηλικία των 20 ετών η αυτοεξέταση σπίλων (ελιών) κάθε 6-8 εβδομάδες είναι επιβεβλημένη. Ωστόσο είναι καλό να γίνει και ένας έλεγχος με τη μέθοδο ABCD.
A. Asymmetry (ασυμμετρία του σχήματος)
B. Border (ανώμαλα όρια)
C. Color (αλλαγή χρώματος)
D. Diameter (αύξηση ή μείωση του μεγέθους)
Πρόληψη σύμφωνα με τους ειδικούς σημαίνει συνεργασία ειδικοτήτων με στόχο να προσφέρουν στον ασθενή συνολική παροχή υπηρεσιών υγείας. Ο κόσμος δεν πρέπει να τρομάζει στην ιδέα των προληπτικών εξετάσεων, αρκεί να συνειδητοποιήσει ότι έτσι φροντίζει στην καλύτερη και φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού του και συνεισφέρει στην ομαλή λειτουργία της οικογένειας του. Αν το σκεφτούμε καλά, όπως λέει χαρακτηριστικά ο γιατρός κ. Βιδάκης, στην ουσία είναι σαν να περνάμε τον οργανισμό μας ΚΤΕΟ για να πιστοποιήσουμε την καλή του λειτουργία.