Ήταν αρχές 2000, οι πρώτοι μήνες του 21ου αιώνα. Ένας καλός φίλος, που τότε συνεργαζόταν στην Καλιφόρνια με τον οίκο παραγωγής κρασιών Mondavi, με είχε προσκαλέσει στην περίφημη Napa Valley για μία διεξοδική επίσκεψη.
Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Ήταν αρχές 2000, οι πρώτοι μήνες του 21ου αιώνα. Ένας καλός φίλος, που τότε συνεργαζόταν στην Καλιφόρνια με τον οίκο παραγωγής κρασιών Mondavi, με είχε προσκαλέσει στην περίφημη Napa Valley για μία διεξοδική επίσκεψη. Είχα επίμονα ζητήσει, όμως, να δω έστω και για λίγο στο Claremont, 45 χλμ. από το Λος Άντζελες, τον διάσημο γκουρού του μάνατζμεντ Πίτερ Ντράκερ (1909-2005) που τότε ήταν 91 ετών αλλά διατηρούσε μία απίστευτη πνευματική διαύγεια. Τελικά ο στόχος μου επετεύχθη.
«Υπήρξα και εγώ δημοσιογράφος», μου είπε ο Πίτερ Ντράκερ χαμογελώντας πλατιά. «Και το 1929 υπήρξα ίσως ο μοναδικός στον κόσμο που πήρα συνέντευξη από τον Χίτλερ, για λογαριασμό μίας αυστριακής εφημερίδας. Είμαι Αριστοτελικός και θεωρώ ότι από την αρχαία Αθήνα ξεκινά η ιδέα του επιχειρείν» πρόσθεσε. «Πώς αυτό, κύριε καθηγητά;». «Α, είναι μεγάλη ιστορία για να σας την παραθέσω. Αναζητήστε την απάντηση στην πλούσια ιστορία σας, υπάρχει…», μου απάντησε.
Όντως, αναζητήσεις έκανα πολλές. Και σήμερα για ένα πράγμα είμαι βέβαιος. Στο φιλοσοφικό και ηθικό επίπεδο, Ελληνισμός, Ελευθερία και Επιχειρείν συνδέονται. Με ισχυρούς δεσμούς. Ασχέτως αν στη χώρα μας το επιχειρείν βάλλεται και διαβάλλεται -συνήθως από αμαθείς αλλά και ανεπίδεκτους μαθήσεως, γιατί η μάθηση ξεστραβώνει.
Γιατί όμως ο Ελληνισμός θα μπορούσε να αποτελέσει αφετηρία παραδείγματος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της ανάπτυξης του ψηφιακού ωκεανού; Όπως έγραφε πριν από αρκετά χρόνια ο Παναγιώτης Τζαμαλίκος σε ένα εντυπωσιακό βιβλίο του, το «Ελληνισμός Και Αλλοτρίωση» (εκδόσεις Γνώση), ο Ελληνισμός είναι το γεγονός της ιστορικής και πνευματικής υπάρξεως των Ελλήνων, κατά έναν τρόπο ορισμένο εν χώρω και χρόνω. Χώρος είναι το λεκανοπέδιο της Αττικής και χρόνος ο γνωστός Χρυσός Αιώνας και οι ιστορικές περίοδοι που εκατέρωθεν εφάπτονται σε αυτόν. Ένα σύνολο περίπου διακοσίων ετών. Ιστορική και πνευματική προϋπόθεση δε για την ανάπτυξη του Ελληνισμού υπήρξε η προσωκρατική φιλοσοφική περίοδος, στη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος προσπάθησε να ξεφύγει από τον μύθο μέσω του ορθού λόγου. Έφερε έτσι στο προσκήνιο τη Γνώση και την Ελευθερία ως δυνατότητα αποκτήσεώς της.
Η Ελευθερία είναι συνεπώς το υπόβαθρο του Ελληνισμού, με την περίοδο των προσωκρατικών φιλοσόφων να συνιστά μία απελευθέρωση.
Ποιο είναι όμως το νόημα της απελευθέρωσης αυτής; Είναι τούτο: Ο άνθρωπος επεμβαίνει αποφασιστικά στον κόσμο διά του ορθού λόγου, ο οποίος παρατίθεται στον μύθο.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η Ελευθερία δεν αποτέλεσε απλώς μία τάση του πνεύματος, αλλά μετουσιώθηκε σε πράξη και σε κοινωνική δυναμική. Σε αυτή τη διαύγεια του Αττικού περιβάλλοντος το ανθρώπινο πρόσωπο φωτίζεται και αποκτά δική του, εντελώς ιδιαίτερη, ταυτότητα. Τούτο είναι περίπου επόμενο, διότι ο Ελληνισμός, ως διανοίγων απειρία προοπτικών, μεγιστοποιεί την ευθύνη του προσώπου. Η δε ευθύνη αποτελεί μία από τις κορυφαίες υπαρξιακές καταστάσεις του ανθρώπου, διότι δι’ αυτής κατακτά τη μοναδικότητά του.
Εκπληκτική, από την άποψη αυτή, είναι η τάση για Ελευθερία μέσα από την ελληνική τέχνη. Αυτήν την τέχνη που δεν επεδίωξε απλώς την απεικόνιση των εγκοσμίων, αλλά και πήγε πολύ μακρύτερα: έδωσε όχι μόνον το Ωραίο, αλλά και το Αιώνιο. Η ελληνική τέχνη προσπάθησε έτσι να υπερβεί τη χρονικότητα του ανθρώπου, προσφέροντάς του τα ψυχικά μέσα για να κατισχύσει πάνω σε ό,τι αναιρεί ή αρνείται την Ελευθερία του.
Κατά τον 90χρονο σήμερα καθηγητή της φιλοσοφίας του μάνατζμεντ, Peter Koestenbaum, ο Ελληνισμός, στην προσωκρατική εκδοχή του αλλά και στην αριστοτελική του διάσταση, υπήρξε το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η ανάπτυξη της νοημοσύνης. Υπό αυτή την έννοια, ο Σωκράτης υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος που τόλμησε, στους κόλπους μίας πολιτικοποιημένης και αλλοτριωμένης πολιτείας, να αναπτύξει μία αυτόνομη, ίδια σκέψη. Γι’ αυτό και θανατώθηκε. Πλην όμως, εδώ και 2.500 χρόνια το μοντέλο του παραμένει. Είναι αυτό της ανάδειξης σε μία κοινωνία «καινών δαιμονίων», ικανών να οδηγήσουν στην ευρύτητα του πνεύματος.
Αν μπορούσε έτσι να φέρει κανείς τον Σωκράτη στον σημερινό κόσμο και να τον ρωτήσει τι είναι γι’ αυτόν το Επιχειρείν, η απάντηση του μεγάλου φιλοσόφου θα ήταν σχετικά απλή. Θα έλεγε ότι, υπό την ευρεία έννοιά του, το Επιχειρείν είναι η ηγεσία ως πνευματική κατάσταση. Και θα έθετε ένα σοβαρό φιλοσοφικό ερώτημα: πώς η φιλοσοφία και αυτά που προσκομίζει στη μελέτη της ανθρώπινης εμπειρίας μπορεί να συμβάλει στη γνώση τού τι είναι η ηγεσία και στον εμπλουτισμό της.
Σήμερα αυτή είναι ιστορική πρόκληση για τις επιχειρήσεις. Είναι ανάγκη να φέρουν στο εσωτερικό τους τον Σωκράτη για να προσδιορίσουν ποιες είναι οι ευφυΐες που μπορούν να οδηγήσουν στο να γίνει η επιχείρηση παραγωγός κέρδους με ηθικό περιεχόμενο. Το Επιχειρείν είναι σήμερα ο ομφαλός των κοινωνιών μας. Συνεπώς, είναι καιρός να τύχει και αυτό φιλοσοφικών προσεγγίσεων, για να έλθει ως πράξη κοντύτερα στον άνθρωπο.
Αν μπορούσε να φέρει κανείς τον Σωκράτη στον σημερινό κόσμο και να τον ρωτήσει τι είναι γι' αυτόν το επιχειρείν, η απάντηση του μεγάλου φιλοσόφου θα ήταν σχετικά απλή: το επιχειρείν, υπό την ευρεία έννοιά του, είναι η ηγεσία ως πνευματική κατάσταση.