Τον κώδωνα του κινδύνου για τις άθλιες συνθήκες στον υπερπλήρη καταυλισμό της Μόριας στη Λέσβο, οι οποίες μπορεί να επιδεινωθούν και να πάρουν διαστάσεις ανθρωπιστικής καταστροφής καθώς πλησιάζει ο χειμώνας, κρούει για μία ακόμη φορά το Παρατηρητήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Human Rights Watch) τόσο στις ελληνικές αρχές όσο και στην Ε.Ε.
Τον κώδωνα του κινδύνου για τις άθλιες συνθήκες στον υπερπλήρη καταυλισμό της Μόριας στη Λέσβο, οι οποίες μπορεί να επιδεινωθούν και να πάρουν διαστάσεις ανθρωπιστικής καταστροφής καθώς πλησιάζει ο χειμώνας, κρούει για μία ακόμη φορά το Παρατηρητήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Human Rights Watch) τόσο στις ελληνικές αρχές όσο και στην Ε.Ε.
«Χιλιάδες άτομα, τα οποία αναζητούν προστασία στην Ευρώπη, στερούνται τα πλέον θεμελιώδη δικαιώματα για ανθρωπιστική και αξιοπρεπή μεταχείριση στη Λέσβο. Η πολιτική γεωγραφικού περιορισμού, που υποστηρίζει η Ε.Ε., επιδεινώνει τη μακροχρόνια ταλαιπωρία των αιτούντων άσυλο, μετατρέποντας τη Λέσβο σε υπαίθρια φυλακή», τονίζει το Παρατηρητήριο.
Κατά τη διάρκεια μίας επίσκεψης στη Λέσβο, στις 16-17 Οκτωβρίου 2018, η Human Rights Watch διαπίστωσε τις υπερπλήρεις, ακατάλληλες συνθήκες στέγασης και την απόγνωση στον καταυλισμό της Μόριας και στον παρακείμενο άτυπο καταυλισμό γνωστό ως «Ελαιώνας», που φιλοξενεί όσους δεν χωρούν στον επίσημο καταυλισμό. Η Human Rights Watch πήρε συνέντευξη από 26 αιτούντες άσυλο από το Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Συρία και τη Σομαλία, συμπεριλαμβανομένων οικογενειών και γυναικών και ανδρών που ταξιδεύουν ασυνόδευτοι.
Τον Σεπτέμβριο, η Περιφέρεια Βόρειου Αιγαίου, που ευθύνεται για τη δημόσια υγεία, είπε ότι ο καταυλισμός στη Μόρια ήταν επικίνδυνος για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον λόγω του υπερπληθυσμού, των ανεξέλεγκτων διαρροών λυμάτων, των σπασμένων αγωγών αποχωρητηρίων και γενικά λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής με κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών. Οι συνθήκες στον καταυλισμό παρέμεναν ακατάλληλες για στέγαση παρόλο που η περιφέρεια διέταξε στον υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής και στη διαχείριση του καταυλισμού στη Μόρια τη βελτίωση των συνθηκών με προθεσμία 30 ημερών.
Κατά τον χρόνο της επίσκεψης περισσότεροι από 7.200 αιτούντες άσυλο ήταν καταχωρημένοι στη Μόρια, συμπεριλαμβανομένων 2.000 ατόμων στον Ελαιώνα, υπερδιπλάσιοι της επίσημης χωρητικότητας των 3.100 ατόμων. Ενώ ο πληθυσμός είχε μειωθεί σε περίπου 6.500 μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου, σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, UNHCR, ο διευθυντής του καταυλισμού αναγνώρισε ότι δεν μπορούσε να εγγυηθεί προσήκουσες συνθήκες διαβίωσης με τέτοιο βαθμό υπερπληθυσμού.
Υπό την πολιτική γεωγραφικού περιορισμού που επιβάλλεται από τη Συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας του Μαρτίου 2016, οι ελληνικές αρχές περιορίζουν τους αιτούντες άσυλο στα νησιά του Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένης της Λέσβου, έως ότου οι αιτήσεις ασύλου τους κριθούν, μία διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει μήνες ή ακόμα και χρόνια. Οι ευάλωτοι αιτούντες άσυλο μπορούν να μεταφερθούν στην ηπειρωτική χώρα, αλλά οι καθυστερήσεις στη διεξαγωγή των αξιολογήσεων ευαλωτότητας και η έλλειψη δομών στέγασης στην ηπειρωτική χώρα σημαίνουν ότι χιλιάδες επιλέξιμα άτομα και οικογένειες παραμένουν εγκλωβισμένα στο νησί.
Η Human Rights Watch έχει παλαιότερα καταγράψει ότι λόγω της διαδικασίας ταυτοποίησης είναι αδύνατο να εντοπιστούν πολλές ομάδες ευάλωτων ατόμων και ότι η μη γρήγορη μετακίνησή τους θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο τα ευάλωτα άτομα, συμπεριλαμβανομένων ατόμων με αόρατες αναπηρίες και παιδιών. Σε πρόσφατη έκθεση, ο επίτροπος ανθρώπινων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέφρασε την ανησυχία ότι η διαδικασία αξιολόγησης ευαλωτότητας είναι «υπερβολικά μακροσκελής και συχνά αστοχεί».
Κατ’ εκτίμηση 18.000 αιτούντες άσυλο περιορίζονται στα ελληνικά νησιά, οι περισσότεροι στη Λέσβο και στη Σάμο, ενώ το ποσοστό των γυναικών και παιδιών ξεπερνάει μόλις το 50%. Σύμφωνα με την UNHCR, περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι, που έχουν χαρακτηριστεί ως «ευάλωτοι» και επιλέξιμοι για μεταφορά, παραμένουν εγκλωβισμένοι στα νησιά.
Ο υπερπληθυσμός παραμένει σοβαρό πρόβλημα, με μεγαλύτερο αριθμό νέων αφίξεων παρά μετακινήσεων. Μεταξύ του Ιουνίου και του Οκτωβρίου, περισσότεροι από 16.200 πρόσφυγες και μετανάστες – με τα παιδιά να αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεγαλύτερο του ενός τρίτου – έφθασαν στα ελληνικά νησιά, κυρίως στη Λέσβο και στη Σάμο. Ενώ με τις ad hoc μετακινήσεις κατά την περίοδο αυτή επωφελήθηκαν 12.800 αιτούντες άσυλο, επί της ουσίας οι συνθήκες στη Λέσβο παραμένουν εξίσου ακατάλληλες. Στην πράξη, περισσότεροι αιτούντες άσυλο βρίσκονται στη Μόρια από ό,τι στα μέσα Δεκεμβρίου 2017, όταν η κυβέρνηση, υπό την πίεση ενός συνασπισμού μη κυβερνητικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένης της Human Rights Watch, ανακοίνωσε επείγουσες μετακινήσεις για την πρόληψη ανθρωπιστικής κρίσης εν μέσω συνθηκών δριμέος ψύχους.
Ενώ οι ελληνικές αρχές φέρουν την άμεση ευθύνη για την πολιτική γεωγραφικού περιορισμού και τις άθλιες συνθήκες στα νησιά, η Ε.Ε. φέρει τη συλλογική ευθύνη για την αδυναμία να επιδείξει αλληλεγγύη προς την Ελλάδα και να μετακινήσει τους αιτούντες άσυλο εκτός Ελλάδας για τη διεκπεραίωση των αιτημάτων τους αλλού, είπε η Human Rights Watch. Τα κράτη της Ε.Ε. δεν μπόρεσαν να μετακινήσουν τα δύο τρίτα του μεριδίου που τους αναλογεί υπό το κοινό σύστημα μετεγκατάστασης, που είχε ως πρόθεση να ανακουφίσει ορισμένες από τις πιέσεις που υφίσταται η Ελλάδα μεταξύ του Σεπτεμβρίου 2015 και του Σεπτεμβρίου του 2017, καθώς δεν παρασχέθηκαν περισσότερες από τις 40.000 θέσεις που είχαν υποσχεθεί.
Στις 23 Οκτωβρίου η Πορτογαλική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι είχε συνάψει μία διμερή συμφωνία για ένα πιλοτικό έργο μετεγκατάστασης 100 προσφύγων από την Ελλάδα σε αυτήν. Εφόσον στεφθεί με επιτυχία, η Πορτογαλία μπορεί να δεχθεί περισσότερα από 1.000 άτομα την επόμενη χρονιά.
Άλλες χώρες της Ε.Ε. πρέπει να ακολουθήσουν την πρωτοβουλία της Πορτογαλίας και να προσφέρουν γενναιόδωρες ad hoc υποσχέσεις, είπε η Human Rights Watch. Χώρες που δεν εκπλήρωσαν τις υποσχέσεις τους για μετεγκατάσταση από το 2015, όπως οι Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία και Ολλανδία, οφείλουν να επιδείξουν περισσότερο ηγετική στάση σε αυτό το θέμα. Αντίθετα προς τη θέση αρκετών κυβερνήσεων της ΕΕ, η επιτάχυνση των επιστροφών δεν θα αντιμετώπιζε την κρίση επειδή πολλά από τα άτομα που είναι εγκλωβισμένα στα νησιά δεν μπορούν να προωθηθούν στην Τουρκία ή στις χώρες προέλευσής τους δυνάμει του δικαίου της Ε.Ε.
Οι συνθήκες στη Λέσβο παραβιάζουν τη νομοθεσία της Ε.Ε. και της Ελλάδας που υποχρεώνει την Ελλάδα να παράσχει προσήκουσες συνθήκες διαβίωσης στους αιτούντες άσυλο, εγγυώμενη την επιβίωσή τους και προστατεύοντας τη σωματική και ψυχική τους υγεία. Οι εν λόγω νόμοι απαιτούν η Ελλάδα να λαμβάνει υπόψη την ιδιαίτερη κατάσταση των ευάλωτων ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των εγκύων, των ασυνόδευτων ανηλίκων, των ατόμων με αναπηρίες, των ηλικιωμένων, των μονογονεϊκών οικογενειών με ανήλικα παιδιά, των θυμάτων βασανιστηρίων, βιασμού και σεξουαλικής βίας και άλλων ατόμων σε κίνδυνο.
Οι αιτούντες άσυλο, ειδικά εκείνοι των οποίων ο ευάλωτος χαρακτήρας έχει αναγνωριστεί, πρέπει να μετεγκατασταθούν επειγόντως.
Η ελληνική κυβέρνηση, με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των κρατών μελών της ΕΕ, οφείλει να δώσει ένα τέλος στην πολιτική γεωγραφικού περιορισμού στα νησιά και να εξασφαλίσει την επάρκεια και την καταλληλότητα δομών στέγασης και υπηρεσιών στην ηπειρωτική χώρα. Η κυβέρνηση οφείλει να ενεργήσει ταχύτατα για να υλοποιήσει μία πρόσφατη υπόσχεση δημιουργίας 6.000 νέων χώρων στέγασης στην ηπειρωτική χώρα και να παράσχει προσήκουσες συνθήκες διαβίωσης.
Οι αρχές οφείλουν επειγόντως να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσης στη Λέσβο και σε άλλα νησιά του Αιγαίου στο πλαίσιο προετοιμασίας για τον χειμώνα εξασφαλίζοντας την υγεία και ασφάλεια εκείνων που παραμένουν, συμπεριλαμβανομένων επαρκούς και ασφαλούς στέγασης, ασφαλούς πόσιμου νερού και αποχέτευσης, περιβάλλοντος που ευνοεί την καλή υγιεινή και προστασία.
Οι ελληνικές αρχές οφείλουν να διασφαλίσουν ότι υπάρχουν ξεχωριστές, ασφαλείς εγκαταστάσεις για γυναίκες και κορίτσια που ταξιδεύουν ασυνόδευτες, καθώς και ξεχωριστές, ασφαλείς, προσπελάσιμες και καθαρές τουαλέτες και λουτρά που να εξασφαλίζουν την ιδιωτικότητα και την αξιοπρέπεια ανδρών και γυναικών. Οφείλουν να παρέχουν επαρκή φωτισμό, να εντοπίζουν και να παρακολουθούν τις περιοχές υψηλού κινδύνου.
«Τα κράτη της Ε.Ε. οφείλουν να συνεργάζονται με τους Έλληνες εταίρους τους για να αντιμετωπίσουν τη συνεχιζόμενη ανθρωπιστική κρίση που επηρεάζει τους πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα και να επιμερίσουν καλύτερα την ευθύνη μέσω της παροχής επείγουσας βοήθειας και μετεγκατάστασης. Οι αποτροπιαστικές συνθήκες στα νησιά προκαλούν ντροπή σε όλους μας και με την έλευση του χειμώνα ο χρόνος πλέον εξαντλείται», τονίζει το Παρατηρητήριο.