Η χώρα των Λωτοφάγων

Του Θάνου Κατσάμπα
Διδάκτωρ Οικονομικών του Πανεπιστήμιου Yale
Πρώην ανώτερο στέλεχος του ΔΝΤ και μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου

1. Με το διχαστικό διάγγελμα της 21 Αυγούστου που εξεφώνησε από την Ιθάκη, ο πρωθυπουργός κ. Τσίπρας έθεσε το περίγραμμα το προεκλογικού αφηγήματος που θα συνοδεύσει τοι κόμμα του στις επόμενες εκλογές. Αντί να χρησιμοποιήσει την  ευκαιρία της ημερολογιακής λήξης του 3ου Μνημονίου με τους Ευρωπαϊκούς Θεσμούς (το τελευταίο ενεργό Μνημόνιο με το ΔΝΤ είχε λήξει από τον Ιανουάριο του 2016) για μια σεμνή αναγνώριση των θυσιών το ελληνικού λαού και ένα συμμετοχικό όραμα  των μελλοντικών σχεδίων της κυβέρνησης για την τελεσίδικη έξοδο από τη κρίση, εξαπέλυσε μια δριμεία κριτική των προηγουμένων κυβερνήσεων με ευφραδή αλλά κούφια λόγια που δεν είχαν καμία σχέση με τη πραγματικότητα.

2. Η εξωφρενικότερη επίθεση ήταν εναντίον δυο ατόμων (μη πολιτικών) που κυριολεκτικά έσωσαν τη χώρα από το Grexit: του πρώην πρωθυπουργού κ. Παπαδήμου, που επέτυχε τη μεγαλύτερη απομείωση δημοσίου χρέους στη Παγκόσμιο ιστορία  (53%), χωρίς την οποία η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου του ελληνικού λαού θα ήταν απάνθρωπη.  Και κατά του πρώην Υπουργού Οικονομικών (και νυν διοικητή της ΤτΕ ) κ. Στουρνάρα, ο οποίος ηγήθηκε ενός οικονομικού επιτελείου (Χριστίνα Παπακωνσταντίνου, Πάνος Τσακλόγλου, Χάρης Θεοχάρης, Κρις Ουρέγκιαν, κλπ.) με την αξιοπιστία του οποίου κατόρθωσε να οδηγήσει τη χώρα τον Απρίλη του 2014 στην πρώτη έξοδο στις αγορές μετα τη κρίση. 

3. Το διάγγελμα τού κ. Τσίπρα είναι ένα κλασσικό κείμενο με ρητορείες, σοφιστείες και αποστροφές που, με εξαίρεση ίσως τα αίτια,  διαστρεβλώνει όλες τις παραμέτρους της κρίσης: αφορμές («[ο λαός] ποτέ δεν αποδέχτηκε τη μοίρα που του επεφύλασσαν οι ισχυροί»), αντιμετώπιση από τις πρώτες Μνημονιακες κυβερνήσεις («η δημοκρατία ευτελίστηκε»), και, το σημαντικότερο, αντιμετώπιση από τη δική του κυβέρνηση («Δεν θα αφήσουμε τη λήθη να μας παρασύρει. Δεν θα γίνουμε λωτοφάγοι»). Είναι το περίγραμμα του αφηγήματος του Σύριζα που θα αποτελέσει τη πλατφόρμα του κόμματος στις επόμενες βουλευτικές εκλογές. Πως είναι δυνατόν ένα τέτοιο απατηλό κείμενο να επηρεάσει τον ελληνικό λαό;  Ο λόγος είναι  δυο συνιστώσες που έχουν παίξει κυριαρχικό ρόλο στην ελληνική κοινωνία από το ξέσπασμα  της κρίσης πριν από οκτώ χρόνια: Η καχυποψία του ελληνικού λαού και η διάδοση χαλκευμένων πληροφοριών μέσω των ΜΜΕ.

4. Πρώτον, το μορφωτικό επίπεδο του μέσου Έλληνα ψηφοφόρου αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην αντίληψη και αποδοχή τεκμηριωμένων γεγονότων.  Σύμφωνα με τη κατάταξη πανεπιστημίων από το περιοδικό Times Higher Education, το καλύτερο ελληνικό Ανώτατο Ίδρυμα –το Πανεπιστήμιο της Κρήτης— βρίσκεται μόνο στη σειρά των 350-400 πανεπιστημίων παγκοσμίως, και τα υπόλοιπα έπονται!  Η ελληνοκεντρική παιδεία οδηγεί στην ακατάσχετη καχυποψία και αποτυπώνεται στις πεποιθήσεις του ελληνικού λαού για σύγχρονα γεγονότα  και εξελίξεις που απορρέουν από συνωμοσιολογία και θυματολογία. Όπως αναφέρει ο καθηγητής Στάθης Καλύβας του Πανεπιστημίου Yale στο βιβλίο του «Που Είμαστε και  που Πάμε» (2016), από τον οποίον δανείζομαι την ανάλυση, σε μια σειρά ερευνών κοινής γνώμης από μια διεθνή ερευνητική ομάδα, η στάση των Ελλήνων απέναντι στη κρίση εδράζεται σε μια έντονη λογική αυτο-θυματοποίησης, από την οποία προκύπτει και μια σαφής ροπή προς τη συνομωσιολογική θεώρηση της πραγματικότητας αλλά και της ιστορίας: 75% των Ελλήνων υποστηρίζουν ότι η κρίση της ελληνικής οικονομίας ήταν προσχεδιασμένη από διάφορα εξωθεσμικά κέντρα (όπως 69% πιστεύουν ότι το φάρμακο ενάντια στον καρκίνο έχει βρεθεί αλλά δεν δίνεται σε ευρεία κυκλοφορία, και 59% των ερωτηθέντων ισχυρίζεται ότι η επίθεση στους δίδυμους πύργους ήταν αποτέλεσμα καλά οργανωμένου σχεδίου των ΗΠΑ για να επιβάλουν την εξωτερική τους πολιτική).

5. Δεύτερον, η παρακμή της  παιδείας τις τελευταίες δεκαετίες συμπορεύτηκε με  το χαμηλό επίπεδο και τον καταστροφικό ρόλο των ελληνικών μαζικών μέσων ενημέρωσης.  Τα έντυπα, αλλά κυρίως τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά ΜΜΕ, παρείχαν συστηματικά την ευκαιρία σε διεθνώς ανυπόληπτα μέλη της ελληνικής «άρχουσας τάξης» να παρουσιάζουν εσκεμμένα ψευδείς πληροφορίες και χαλκευμένες αναλύσεις για την υποστήριξη των προσωπικών ή πολιτικών τους στόχων. Ένα κλασσικό παράδειγμα της τελευταίας περιόδου που επαναλαμβανόταν επί μήνες ήταν η διαβόητη διαβεβαίωση  για «καθαρή» έξοδο από τα Μνημόνια, που από τη πρώτη στιγμή αποτέλεσε έναν αβάσιμο και παραπλανητικό ευσεβή πόθο.

6. Το ζήτημα εν προκειμένω δεν είναι η παραποίηση της αλήθειας από τα άτομα που έδιναν τις συνεντεύξεις. Το πρόβλημα είναι ότι οι δημοσιογράφοι και συντονιστές των εκπομπών δεν είχαν το επιστημονικό υπόβαθρο να αντικρούσουν τα ανακριβή επιχειρήματα των συνομιλητών τους, λόγω ανεπαρκούς κατανόησης της οικονομικής θεωρίας ή του τρόπου λειτουργίας των διεθνών οργανισμών. Λόγου χάριν, η μεταμνημονιακη εποπτεία είναι καταγεγραμμένη στα καταστατικά των θεσμών, και η πιθανότητα να εξαιρείτο η Ελλάδα από αυτή την υποχρέωση ήταν μηδενική!  Γενικότερα, σαν αποτέλεσμα της ενσυνείδητης παραποίησης της αλήθειας από τους ιθύνοντες και της έλλειψης αυτοπεποίθησης από τους ερωτώντες, η κοινή γνώμη σπάνια είχε μια ισορροπημένη παρουσίαση των προσφάτων εξελίξεων και προοπτικών της ελληνικής οικονομίας, της πραγματικής πορείας των διαπραγματεύσεων, ή των ουσιαστικών επιπτώσεων των διαφόρων μνημονίων. Μια απίστευτη δοξασία,  που φαίνεται να έχει ακόμη οπαδούς μετα οκτώ χρόνια αναλύσεων και εμβαθύνσεων, είναι ότι τα Μνημόνια έφεραν τη κρίση, σε πείσμα της αντίστροφης ιστορικής πραγματικότητας: ότι η κρίση έφερε τα Μνημόνια, δηλαδή η ουσιαστική πτώχευση της Ελλάδας οδήγησε στην διεθνή επιτροπεία ώστε να αποτραπεί και η τυπική στάση πληρωμών της χώρας τον Μάιο του 2010. Η αλήθεια εν προκειμένω είναι ότι τη κρίση προκλήθηκε από τη διακοπή χρηματοδότησης της Ελλάδας από τους διεθνείς επενδυτές, όταν στα τέλη του 2009 έγινε γνωστό ότι το δημοσιονομικό έλλειμα της χώρας ήταν τουλάχιστο τριπλάσιο από τις μέχρι τότε επίσημες στατιστικές.

7. Μέσα από αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα έχει αρχίσει να αναδύεται το νέο αφήγημα του Σύριζα που θα αποτελέσει τη προεκλογική πλατφόρμα του κόμματος στις προσεχείς εκλογές. Η παραπλάνηση άρχισε με το διάγγελμα της Ιθάκης. Στο αριστοτεχνικά διατυπωμένο κειμενο ο κ. Τσίπρας  (το «παλληκάρι που αντιστάθηκε και πολέμησε ενάντια στη Τρόικα και τους θεσμούς») έθεσε ήδη σαν κεντρικό θέμα του προεκλογικού του αφηγήματος τη «διαφθορά» των παλαιών πολιτικών ( εξ ου και η μηχανορραφία Νοβάρτις) και συνοπτικά θα πει (δική μου παράφραση): «Tώρα που περάσαμε τα δύσκολα, τώρα που βρισκόμαστε μπροστά στην ανάκαμψη, τώρα θα αποδώσετε την εξουσία πίσω στους διεφθαρμένους εκπροσώπους του διεθνούς καπιταλισμού που μας έφεραν τη φτωχοποίηση; Μαζί περάσαμε τη κρίση, μαζί θα πορευτούμε στην ανάπτυξη για μια νέα Ελλάδα»!  Voila!

8. Είναι δυνατόν οι Έλληνες ψηφοφόροι να παραβλέψουν τα τεράστια ψέματα («θα σκίσουμε τα μνημόνια»), να λησμονήσουν τις χονδροειδείς  παλινωδίες («δεν ολοκληρώνουμε τη δεύτερη αξιολόγηση αν δεν υπάρξει μόνιμη λύση του χρέους»), να αγνοήσουν τα τρανταχτά πισωγυρίσματα (υπογραφή τρίτου μνημονίου μετά την αντίθετη υπόδειξη στο δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015) και να πιστέψουν τα κηρύγματα του πρωθυπουργού; Και σ’ αυτό το σημείο το διάγγελμα του κ. Τσίπρα αντιβαίνει στη πραγματικότητα: γιατί όση απέχθεια και αν διατυμπανίζει ότι τρέφει για τη λήθη των μνημονίων, τα κηρύγματά του μπορούν να γίνουν πιστευτά μόνο στη χώρα των Λωτοφάγων.