Ανακύκλωση των αποβλήτων: Οι νέοι κανόνες της ΕΕ

Του Μπ. Πανώριου*

Πρόσφατα το Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος της ΕΕ ενέκρινε μία δέσμη μέτρων, βασισμένων στις προτάσεις για την κυκλική οικονομία που είχαν υποβληθεί από την Επιτροπή το Δεκέμβριο του 2015, που αποσκοπεί στη βελτίωση τις διαχείρισης των αποβλήτων στις χώρες μέλη. Βασικές αρχές αυτής της δέσμης μέτρων είναι η μείωση των παραγόμενων αποβλήτων, σε συνδυασμό με την αύξηση της ανακύκλωσης και την σταδιακή εξάλειψη της υγειονομικής ταφής και της αποτέφρωσης.

Η σημασία της νέας δέσμης μέτρων αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων, ο οικολογικός σχεδιασμός και η επαναχρησιμοποίηση θα μπορούσαν να αποφέρουν εξοικονόμηση 600 δις ευρώ, που αντιστοιχούν στο 8% του ετήσιου κύκλου εργασιών στις επιχειρήσεις της ΕΕ και να δημιουργήσουν 580.000 θέσεις εργασίας, μειώνοντας παράλληλα τις συνολικές ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 2 έως 4%.

Γενικά η δέσμη μέτρων της Επιτροπής για την κυκλική οικονομία περιλαμβάνει συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση των υφισταμένων εμποδίων όσον αφορά τη βελτίωση της διαχείρισης αποβλήτων, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές συνθήκες στα κράτη μέλη. Παράλληλα, το φιλόδοξο σχέδιο δράσης της Επιτροπής για την κυκλική οικονομία καθορίζει μέτρα που αναφέρονται σε όλες τις φάσεις του κύκλου ζωής των προϊόντων, δηλαδή την παραγωγή, κατανάλωση, διαχείριση των αποβλήτων και την αγορά δευτερογενών πρώτων υλών. Επίσης, το σχέδιο δράσης περιλαμβάνει τομεακές παρεμβάσεις, όπως για τα πλαστικά, απορρίμματα τροφίμων, πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας, κατασκευές και κατεδαφίσεις, προϊόντα βιομάζας και βιολογικής προέλευσης, αλλά και οριζόντια μέτρα σε τομείς όπως η καινοτομία και οι επενδύσεις.

Η εφαρμογή του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία θα συμβάλει στην επίτευξη των ακόλουθων στόχων:

• Διαθεσιμότητα σπάνιων πόρων σε ικανοποιητικές ποσότητες και σχετικά χαμηλές τιμές, με συνέπεια μειωμένο κόστος παραγωγής για τους παραγωγούς της ΕΕ.
• Ενίσχυση των επιχειρήσεων που παράγουν αποτελεσματικά προϊόντα ή εφαρμόζουν περιβαλλοντικά συμβατές μεθόδους παραγωγής.
• Δημιουργία σημαντικού αριθμού θέσεων εργασίας, για παράδειγμα 170.000 θέσεις μέχρι το 2035 μόνο μέσω της διαχείρισης απορριμμάτων.
• Αύξηση του ΑΕΠ κατά 3% ως συνέπεια της μείωσης κατά 20% των συνολικά αναλισκομένων υλικών.
• Αύξηση της ικανοποίησης των καταναλωτών από την χρήση προϊόντων που εξοικονομούν χρήματα και βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής.
• Αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, που θα οδηγήσει στην εξοικονόμηση 465 ευρώ κατ’ έτος για το μέσο νοικοκυριό.
• Περιορισμός των εκπομπών άνθρακα και της ανάλωσης απειλούμενων πόρων
• Ελάττωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 500 εκατομμύρια τόνους μεταξύ 2015 και 2035
• Αύξηση της ανταγωνιστικότητας κλάδων όπως η μεταποίηση, η διαχείριση απορριμμάτων και η ανακύκλωση, καθώς και μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από εισαγόμενες πρώτες ύλες.
• Δημιουργία ενός ασφαλούς επενδυτικού περιβάλλοντος που ευνοεί  την ανάληψη επιχειρηματικής δράσης 

Ειδικά για τη διαχείριση των αποβλήτων, η δέσμη μέτρων προβλέπει κίνητρα για την ανακύκλωση που για τα αστικά απόβλητα θα φθάσει το 65%  και για τα υλικά συσκευασίας το 75% μέχρι το 2030, και καινοτόμους πρακτικές διαχείρισης που θα περιορίσουν την υγειονομική ταφή σε μόλις 10% των αστικών αποβλήτων το 2030. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2013 μόνο το 43 % των αστικών αποβλήτων που παράγονται στην Ένωση ανακυκλώθηκε, ενώ το υπόλοιπο κατέληξε σε χώρους υγειονομικής ταφής (31 %) ή αποτεφρώθηκε (26 %). Το 2016 η υγειονομική ταφή οικιακών αποβλήτων μειώθηκε στο 24%, ενώ η ανακύκλωση αυξήθηκε στο 46%. Σε αυτά τα ποσοστά παρατηρούνται μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης. Το 2011, ενώ έξι κράτη μέλη διέθεσαν σε χώρους υγειονομικής ταφής ποσοστό μικρότερο από 3 % των αστικών αποβλήτων τους, σε 18 κράτη μέλη το ποσοστό αυτό υπερέβη το 50 %, ενώ σε ορισμένα υπερέβη το 90 %. Το 2016 δέκα κράτη μέλη εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν χώρους υγειονομικής ταφής για πάνω από το 50% των οικιακών τους αποβλήτων , εκ των οποίων τα έξι αποτεφρώνουν το 40% ή και περισσότερο. Σύμφωνα με στοιχεία του 2017, στην Ελλάδα 80% των αστικών στερεών αποβλήτων οδηγείται απευθείας σε υγειονομική ταφή.

Η σχετική με τα απόβλητα οδηγία δίνει έμφαση στα ακόλουθα μέτρα:

• Εφαρμογή οικονομικών εργαλείων, όπως τέλη υγειονομικής ταφής.
• Διεύρυνση του ορισμού της επανάχρησης που ενισχύεται από την ΕΕ
• Καθιέρωση ελάχιστων λειτουργικών απαιτήσεων για τα σχήματα διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού,  δηλαδή της ανάληψης της ευθύνης εκ μέρους των εισαγωγέων και κατασκευαστών επιλεγμένων προϊόντων για χρηματοδότηση και λειτουργία υποδομών που να επιτρέπουν στον καταναλωτή να επιστρέψει το προϊόν όταν αυτό καταστεί απόβλητο προκειμένου αυτό να διαχειριστεί ορθά, συμπεριλαμβανομένων οικονομικών κινήτρων για τον οικολογικό σχεδιασμό προϊόντων
• Ανανεωμένοι κανόνες για τα υποπροϊόντα και τα απόβλητα που καθίστανται προϊόντα ή πρώτες ύλες, ώστε να προωθηθεί η χρήση τους από παραγωγικές μονάδες και η διάθεσή τους σε αγορές ανακυκλωμένων προϊόντων
• Προώθηση τη πρόληψης, συμπεριλαμβανομένων των αποβλήτων τροφίμων και της θαλάσσιας ρύπανσης και της επανάχρησης
• Κανόνες για τη βελτίωση της ανιχνευσιμότητας των επικίνδυνων αποβλήτων

Εκτός από την τόνωση των οικονομικών δραστηριοτήτων και της απασχόλησης και τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, η δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία αναμένεται να απλουστεύσει τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, ιδίως για τις ΜΜΕ αλλά και τις δημόσιες αρχές, μέσω της βελτίωσης βασικών ορισμών και της απλοποίησης των υποχρεώσεων που αναφέρονται στη σύνταξη και υποβολή περιοδικών αναφορών.  

*Ο Mπ. Πανώριος είναι Οικονομολόγος MSc