Πρωταγωνίστρια σε μία παράσταση που ακολουθεί τα πρότυπα της αρχαίας τραγωδίας, όπου όλοι οι χαρακτήρες του δράματος μοιράζονται σε τρεις υποκριτές, η ηθοποιός Αθηνά Μαξίμου ζωντανεύει την ιστορία μιας τραγικά ασυμβίβαστης ηρωίδας και μας μιλά για το έργο «Αντιγόνη».
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Πρωταγωνίστρια σε μία παράσταση που ακολουθεί τα πρότυπα της αρχαίας τραγωδίας, όπου όλοι οι χαρακτήρες του δράματος μοιράζονται σε τρεις υποκριτές, η ηθοποιός Αθηνά Μαξίμου ζωντανεύει την ιστορία μιας τραγικά ασυμβίβαστης ηρωίδας και μας μιλά για το έργο «Αντιγόνη».
Στη νέα τους σκηνοθετική συνεργασία, ο Αιμίλιος Χειλάκης και o Μανώλης Δούνιας παρουσιάζουν την τραγωδία του Σοφοκλή, σε νέα μετάφραση του ποιητή Γιώργου Μπλάνα και πρωτότυπη μουσική του Σταμάτη Κραουνάκη, στο Κηποθέατρο Παπάγου στις 22 και 23 Ιουνίου, στο Ηρώδειο την Τετάρτη 11 Ιουλίου, και, κατόπιν, σε περιοδεία.
Η Αθηνά Μαξίμου ενσαρκώνει την Αντιγόνη και τον Τειρεσία σε αυτή την ιστορία, της οποίας οι ήρωες οδηγούνται στην καταστροφή λόγω της εμμονικής τους σχέσης με τα «πιστεύω» τους, και μιλά για την παράσταση και για τη δύσκολη εποχή μας.
Πολλές τραγωδίες ανεβαίνουν πλέον σε σύγχρονες διασκευές, οι οποίες λίγο θυμίζουν το πρωτότυπο. Αντίθετα, η συγκεκριμένη παράσταση ακολουθεί τα πρότυπα της αρχαίας τραγωδίας. Μιλήστε μας γι’ αυτήν την επιλογή και τους σκοπούς που εξυπηρετεί.
«Καταρχάς, θα ήθελα να διευκρινίσω πως, προσωπικά, δεν θεωρώ πως το να δημιουργήσει κανείς μία διασκευή σε οποιοδήποτε έργο είναι κάτι που αποτελεί προδοσία στο ίδιο το έργο ή προσβολή του συγγραφέα. Συχνά, κυριευόμαστε από μια αίσθηση ιερότητας του κειμένου, πόσο μάλλον σε αυτά τα σπουδαία ποιητικά κείμενα, που σώθηκαν, μελετήθηκαν, αναπαραστάθηκαν ανά τους αιώνες και έγιναν θεμελιώδεις λίθοι φιλοσοφικών - και όχι μόνο - θεωριών.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε - ειδικά για αυτά τα θαυμαστά έργα της αρχαίας δραματουργίας - πως η νεότερη λογιοσύνη μας απέχει χιλιάδες χρόνια από το κείμενο. Το “νόημα” αυτών των κειμένων έχει καμπυλωθεί και μεταβληθεί, βρίθει από παρεμβολές και παραμορφωτικούς αντίλαλους και διαστρεβλώσεις, όπως το φως των άστρων που φτάνει τώρα σε μας, έχοντας διατρέξει τον χρόνο και έχοντας περάσει από διαφορετικά πεδία βαρύτητας! Παρόλα αυτά, ένα είναι το ουσιώδες: αυτά τα κείμενα ερεθίζουν ανά τους αιώνες τον οντολογικό πυρήνα του ανθρώπου και μας καλούν - από διαφορετικές θέσεις και φύσεις εργασίας - να καταλάβουμε κάθε φορά κάτι για μας και για την ανθρώπινη ύπαρξη ή να επιχειρήσουμε να μπούμε - όπως ο Χάιντεγγερ ονόμασε - στον “Οίκο του Είναι μας”. Συνεπώς, οι τρόποι για να συμβεί αυτό είναι απεριόριστοι, απείρως διαφορετικοί τις περισσότερες φορές, συχνά αντιφατικοί και πάντα επηρεασμένοι από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο.
Καταλήγοντας, με βάση τα παραπάνω, θα τολμήσω να πω πως, προσωπικά, δεν καταλαβαίνω τι θεωρείται διασκευή ή τι είναι αυτό που ορίζει το λεγόμενο πρότυπο της αρχαίας τραγωδίας. Κάθε παράσταση, μετάφραση, φιλολογική ή δραματολογική μελέτη είναι μία προσπάθεια ερμηνείας, μία γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στο τότε, το τώρα και το αύριο της ανθρώπινης σκέψης.
Καταλαβαίνω, βέβαια, πως η ερώτησή σας και ο χαρακτηρισμός σας ότι η παράστασή μας ακολουθεί το πρότυπο της αρχαίας τραγωδίας αναφέρεται στην επιλογή των τριών υποκριτών για όλους τους ρόλους, πράγμα που συνέβαινε όταν τα έργα αυτά πρωτοπαίχτηκαν στην Αθήνα του 5ου αιώνα. Είναι η δεύτερη φορά, μετά την “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” του Ευριπίδη πέρυσι, που επιχειρούμε αυτό το σχήμα των τριών υποκριτών. Μπορώ να πω πως, για μας, είναι ένα πεδίο υποκριτικής έρευνας, μία εργασία επάνω στην απαρχή της υποκριτικής λειτουργίας που λέγεται αφήγηση. Μια προσπάθεια να ερευνήσουμε αυτό το σύνθετο και, ταυτόχρονα, απλό σχήμα του πυρήνα του είδους που λέγεται αρχαίο δράμα, επιχειρώντας να το ελευθερώσουμε από τα δεσμά του καθαρού ψυχολογισμού που, για πολλά χρόνια, μέσα από αυτά το προσεγγίζαμε και αγωνιούσαμε να το κατανοήσουμε».
Ενσαρκώνετε την Αντιγόνη και τον Τειρεσία. Πόσο δύσκολο είναι να αποδώσετε παράλληλα δύο χαρακτήρες;
«Εδώ, θα ομολογήσω ένα παράδοξο που μου συμβαίνει: θα μου ήταν πιο δύσκολο σαν ηθοποιός, αν είχα κληθεί να παίξω μόνο την Αντιγόνη. Το να αισθάνεται, ξέρετε, ένας ηθοποιός το βάρος ενός τόσο πολυσυζητημένου ρόλου είναι ικανό να τον αποκλείσει από την ίδια την παράσταση και το σύνολό της. Είναι πολύ εύκολη η παγίδα, μέσα στην οποία μπορεί να πέσει ένας ηθοποιός αγωνιώντας να είναι καλός και προσπαθώντας να αποδώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον ρόλο του.
Στη δική μας προσπάθεια, όπου τρεις υποκριτές αναλαμβάνουν να μοιραστούν όλα τα πρόσωπα της τραγωδίας, ασυνείδητα ζητείται από τον κάθε ηθοποιό να υπερασπιστεί την ιστορία που λέγεται και όχι να παίξει τον ρόλο του. Είναι σαν ο ίδιος ο λόγος - με όλες τις σημασίες της λέξης - να είναι ο Υποκριτής και όχι ο ηθοποιός που αρθρώνει τον λόγο. Ο ηθοποιός καλείται, με έναν τρόπο, να είναι ένα διαφανές δοχείο υπέρ του Λόγου που εμπεριέχει και αρθρώνει».
Τι κάνει τη συγκεκριμένη παράσταση επίκαιρη σήμερα;
«Ο ίδιος ο μύθος. Οι μύθοι μιλούν οι ίδιοι μέσα στους ανθρώπους. Είναι σκανδαλώδης η μακροζωία τους. Δεν σταματάνε να μας φωτίζουν κάθε φορά που ερχόμαστε αντιμέτωποι με αυτούς. Δεν σταματάνε να ενισχύουν την προσδοκία, την ενθύμηση, την ελπίδα. Αφήνουν χώρο στο φαντασιακό, το απραγματοποίητο. Μας φέρνουν αντιμέτωπους με αιώνια αναπάντητα ερωτήματα της κοινωνίας, της πολιτείας, του σωστού και του λάθους, του μέτρου και της αλαζονείας, του ανθρώπου ως μονάδα και του ανθρώπου ως μέρος μιας πολιτείας, της προσωπικής ανάγκης και της ανάγκης του συνόλου, του δίκαιου και του άδικου.
Στόχος της παράστασής μας είναι, από κοινού με τους θεατές, να δώσουμε ραντεβού με τον μύθο, να ρωτήσουμε και να αναρωτηθούμε. Σε μια εποχή που όλοι έχουμε εύκολη την απάντηση, είναι στοίχημα και πραγματικά επίκαιρο να τίθεται ξανά η ερώτηση».
Γιατί εξακολουθούμε να κλείνουμε τα μάτια και τα αυτιά μας στους οιωνούς;
«Γιατί είναι δύσκολη η αναμέτρηση με την ευθύνη. Είναι πάντα πιο εύκολο να εστιάζουμε στο λάθος του άλλου, παρά στο δικό μας. Για να κοιτάξεις και να ακούσεις τους “οιωνούς”, χρειάζεται τόλμη και θάρρος να αναλογιστείς και να κοιτάξεις βαθιά τις δικές σου πράξεις. Οι οιωνοί είναι σκληροί, γιατί πάντα σου δείχνουν καθαρά τη λάθος επιλογή, τη λάθος εξίσωση. Χρειάζεται ανοιχτωσιά πνεύματος, χρειάζεται παιδεία και παίδεμα για να μπορεί κανείς να διακρίνει την πλάνη, την οποία έστησε και στην οποία υπέπεσε. Αλλιώς, θα συνεχίζουμε να “πέφτουμε από τα σύννεφα” και θα συνεχίζουμε να θεωρούμε πως κάποιος άλλος είναι ο υπεύθυνος που μας ανέβασε εκεί, από όπου γκρεμιζόμαστε».
Αν η Αντιγόνη ζούσε σήμερα, ποια θα ήταν η δράση της;
«Να υπερασπίζεται τον άνθρωπο! Η Αντιγόνη μάς λέει: “Δεν είναι πόλεμος για μένα η ζωή, αγάπη είναι”. Αυτή είναι και η δράση της».
Τι χρειαζόμαστε πραγματικά στη δύσκολη φάση που περνά η Ελλάδα;
«Ανάληψη ευθύνης! Ο καθένας πρώτα για τον εαυτό του! Και όπως λέει ο Τειρεσίας στον Κρέοντα: “Όλοι κάνουμε λάθη, όμως τα λάθη διορθώνονται. Μονάχα εκείνοι που τα βλέπουν και επιμένουν να τα κάνουν γίνονται θύματα οικτρά του παραλογισμού τους”».
Τι σας φτιάχνει τη διάθεση και τι μπορεί να σας κάνει έξω φρενών;
«Παρατηρώ, συνεχώς, γύρω μου μία ανικανοποίητη οργή. Οι άνθρωποι είμαστε πολύ θυμωμένοι. Όχι αδίκως. Και με το παραμικρό, σπεύδουμε, με περισσή ευκολία και αβίαστα, να κρίνουμε, να κατακρίνουμε, ακόμα και να βιαιοπραγήσουμε αδίκως. Όχι, αυτό δεν με κάνει “έξω φρενών” - αρνούμαι αυτόν τον παιδικό μηχανισμό θυμικού για να υποστηρίξω τη γνώμη μου ή την ύπαρξή μου. Με λυπεί βαθιά σαν άνθρωπό το ότι ο θυμός καλύπτει κάθε έννοια και συνείδηση τού να μπορούμε, πρώτα από όλα, να διακρίνουμε και, κατ´ επέκταση, να σεβαστούμε τη διαφορετικότητα της ύπαρξης του άλλου, πριν την κρίνουμε ή την κατακρίνουμε».
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας, σκηνοθεσία: Αιμίλιος Χειλάκης - Μανώλης Δούνιας, διασκευή: Μανώλης Δούνιας, μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης, σκηνικά - κοστούμια: Εύα Νάθενα, κίνηση: Αγγελική Στελλάτου, φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος, μουσική διδασκαλία - ακορντεόν: Άννα Λάκη, βοηθός σκηνοθετών: Αλέξανδρος Βάρθης, βοηθός σκηνογράφου: Ερατώ Τσάτσου, βοηθός ενδυματολόγου: Δανάη Ψωμοδότη, φωτογράφος: Μαριλένα Αναστασιάδου, παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη. Ερμηνεύουν: Αθηνά Μαξίμου, Αιμίλιος Χειλάκης, Μιχάλης Σαράντης. Χορός: Σωκράτης Πατσίκας, Παναγιώτης Κλίνης, Κρις Ραντάνοφ, Σμαράγδα Κάκκινου, Μαρία Τζάνη, Πάρις Θωμόπουλος, Τίτος Λίτινας, Άννα Λάκη.
Πληροφορίες
Κηποθέατρο Παπάγου: Κορυτσάς (6η στάση Παπάγου) - Παπάγου, τηλ.: 213 2027185.
Ωδείο Ηρώδου Αττικού: Πεζόδρομος Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Ακρόπολη - Αθήνα, τηλ.: 210 3241807. Η παράσταση παρουσιάζεται με αγγλικούς υπέρτιτλους. Τιμές εισιτηρίων: 15 έως 50 ευρώ. Πώληση εισιτηρίων: κεντρικά εκδοτήρια Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου: Πανεπιστημίου 39 - εντός στοάς Πεσμαζόγλου, καταστήματα: Seven Spots, Reload, Media Markt, βιβλιοπωλεία Ευριπίδης, πολυχώρος Yoleni’s, Viva Kiosk στο Σύνταγμα, Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, τηλεφωνικά: 210 3272000, ομαδικές κρατήσεις: 210 3222720, κρατήσεις ΑΜΕΑ: 211 7800056 (ώρες λειτουργίας: 9:00 - 17:00), ηλεκτρονικά: greekfestival.gr και viva.gr.