Η επανάσταση των κρυπτονομισμάτων, που άρχισε το 2009 με το bitcoin, έχει ως βασικό επιχείρημα την επινόηση νέων ειδών χρήματος. Υπάρχουν πλέον σχεδόν 2.000 κρυπτονομίσματα και εκατομμύρια ανθρώπων ανά τον κόσμο που είναι ενθουσιασμένοι με αυτά. Πού οφείλεται αυτός ο ενθουσιασμός, ο οποίος έως τώρα παραμένει ανεπηρέαστος από τις προειδοποιήσεις ότι η επανάσταση είναι απάτη;
Από την έντυπη έκδοση
Του Ρόμπερτ Σίλερ*
*O Ρόμπερτ Σίλερ, νομπελίστας οικονομολόγος (2013) και καθηγητής Οικονομικών στο πανεπιστήμιο Yale, είναι εκ των συγγραφέων, μαζί με τον George Akerlof, του βιβλίου «Phishing for Phools: Τhe Economics of Manipulation and Deception» (Τα οικονομικά χειραγώγησης και εξαπάτησης).
Η επανάσταση των κρυπτονομισμάτων, που άρχισε το 2009 με το bitcoin, έχει ως βασικό επιχείρημα την επινόηση νέων ειδών χρήματος. Υπάρχουν πλέον σχεδόν 2.000 κρυπτονομίσματα και εκατομμύρια ανθρώπων ανά τον κόσμο που είναι ενθουσιασμένοι με αυτά. Πού οφείλεται αυτός ο ενθουσιασμός, ο οποίος έως τώρα παραμένει ανεπηρέαστος από τις προειδοποιήσεις ότι η επανάσταση είναι απάτη;
Θα πρέπει να έχει κανείς υπ’ όψιν ότι υπάρχει μακρά ιστορία στις απόπειρες για την επανεφεύρεση του χρήματος. Όπως τονίζει η κοινωνιολόγος Viviana Zelizer στο βιβλίο της «The Social Meaning of Money» (Η κοινωνική σημασία του χρήματος): «Παρά την εύλογη ιδέα ότι “το δολάριο είναι ένα δολάριο” οπουδήποτε κι αν κοιτάξουμε, οι άνθρωποι δημιουργούν συνεχώς διαφορετικά είδη χρήματος». Πολλές από αυτές τις καινοτομίες προκαλούν μεγάλο ενθουσιασμό, τουλάχιστον για λίγο.
Ως το μέσο ανταλλαγής ανά τον κόσμο, το χρήμα, στις διάφορες μορφές του, είναι πλούσιο σε μυστήριο. Έχουμε την τάση να μετράμε την αξία των ανθρώπων με αυτό. Συνοψίζει πράγματα όπως τίποτε άλλο. Και, παρ’ όλα αυτά, μπορεί να μην αποτελείται από τίποτε περισσότερο από κομμάτια χαρτί που απλώς κυκλοφορούν και αλλάζουν χέρια όταν ξοδεύονται. Άρα η αξία του εξαρτάται από την αφοσίωση και την εμπιστοσύνη σε αυτά τα κομμάτια χαρτί. Μπορεί κανείς να το αποκαλέσει πίστη.
Η καθιέρωση ενός νέου είδους χρήματος μπορεί να θεωρηθεί ως η ομολογία πίστης μιας κοινότητας σε μια ιδέα και μια προσπάθεια να εμπνεύσει την υλοποίησή της. Στο βιβλίο του «Euro Tragedy: A Drama in Nine Acts» (Η τραγωδία του ευρώ, ένα δράμα σε εννέα πράξεις), ο οικονομολόγος Ashoka Mody υποστηρίζει ότι η πραγματική δημόσια αιτιολόγηση για τη δημιουργία του ευρωπαϊκού νομίσματος το 1992 ήταν ένα είδος «ομαδικής σκέψης», μια πίστη «συνυφασμένη με τον ψυχισμό των ανθρώπων» ότι «η απλή ύπαρξη ενός ενιαίου νομίσματος... θα δημιουργούσε το κίνητρο για τις χώρες να έλθουν πιο κοντά, σε στενότερο πολιτικό εναγκαλισμό».
Οι νέες ιδέες για το χρήμα φαίνεται να εμπίπτουν στην κατηγορία της επανάστασης, συνοδευόμενης από ένα δελεαστικό, εύκολα κατανοητό αφήγημα. Το 1827, ο Josiah Warner άνοιξε το «Cincinnati Time Store», που πωλούσε εμπόρευμα σε μονάδες ωρών εργασίας, έχοντας ως βάση «τα χαρτονομίσματα εργασίας», που έμοιαζαν με χάρτινο χρήμα. Το νέο χρήμα θεωρήθηκε ως παρακαταθήκη για τη σημασία των εργαζόμενων ανθρώπων, μέχρι που έκλεισε το κατάστημα το 1830.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Robert Owen, που μερικές φορές περιγράφεται ως ο πατέρας του σοσιαλισμού, επιχείρησε να καθιερώσει στο Λονδίνο το Εθνικό Ανταλλακτήριο Ισότιμης Εργασίας, βασιζόμενος σε χαρτονομίσματα εργασίας ή «χρονο-χρήμα» ως νόμισμα. Κι εδώ, χρησιμοποιώντας τον χρόνο αντί χρυσό ή ασήμι ως σταθερή αξία προώθησε την έννοια της εργασιακής υπεροχής. Αλλά, όπως και το χρονο-κατάστημα του Warner, το πείραμα του Owen απέτυχε.
Κατά παρόμοιο τρόπο, οι Karl Marx και Friedrich Engels πρότειναν το κεντρικό δόγμα του κομμουνισμού -κατάργηση της ιδιωτικής περιουσίας- να συνοδευθεί από μια «κομμουνιστική κατάργηση της αγοράς και πώλησης». Παρ’ όλα αυτά, η κατάργηση του χρήματος ήταν αδύνατη και κανένα κομμουνιστικό κράτος δεν τόλμησε κάτι τέτοιο. Αντ’ αυτού, όπως φάνηκε από την πρόσφατη έκθεση του Βρετανικού Μουσείου «Το νόμισμα του Κομμουνισμού», τύπωσαν χαρτονομίσματα με ζωντανά σύμβολα της εργατικής τάξης. Έπρεπε να κάνουν κάτι διαφορετικό με το χρήμα.
Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης της δεκαετίας του ‘30, ένα ριζοσπαστικό κίνημα, η Τεχνοκρατία, με δεσμούς με το πανεπιστήμιο Columbia, πρότεινε την αντικατάσταση του κανόνα του χρυσού για το δολάριο με μια μονάδα μέτρησης ενέργειας, το erg. Στο βιβλίο τους «The A B C of Technocracy» (Η αλφάβητος της Τεχνοκρατίας), που δημοσιεύθηκε με το ψευδώνυμο Frank Arkright, ανέπτυξαν την ιδέα ότι μια «ενεργειακή βάση» για την οικονομία θα έλυνε το πρόβλημα της ανεργίας. Η Τεχνοκρατία αποδείχθηκε βραχύβια, αφότου κορυφαίοι επιστήμονες απομυθοποίησαν τις τεχνικές αξιώσεις της ιδέας.
Αλλά η προσπάθεια να «σερβιριστεί» η ιδέα ως προηγμένη επιστήμη δεν σταμάτησε εκεί. Παράλληλα με την Τεχνοκρατία, το 1932 ο οικονομολόγος John Pease Norton, απευθυνόμενος στην Οικονομετρική Κοινωνία, πρότεινε ένα δολάριο όχι βασιζόμενο στον κανόνα του χρυσού, αλλά στην ηλεκτρική ενέργεια. Αν και το ηλεκτρικό δολάριο του Νorton έτυχε σημαντικής προσοχής, δεν είχε κάποιο βάσιμο επιχείρημα για την επιλογή της ηλεκτρικής ενέργειας έναντι άλλων εμπορευμάτων ως εγγύηση για το δολάριο. Σε μια εποχή όπου τα περισσότερα νοικοκυριά στις προηγμένες χώρες είχαν συνδεθεί προσφάτως με ηλεκτρικό ρεύμα και οι ηλεκτρικές συσκευές, από ραδιόφωνα μέχρι ψυγεία, είχαν εισέλθει στα σπίτια, ο ηλεκτρισμός ήταν αφορμή για εικόνες της πιο λαμπρής υψηλής επιστήμης. Ο αρθρογράφος Harry I. Phillips το 1933 είδε το ηλεκτρικό δολάριο ως «τροφή» για κωμωδίες. «Θα ήταν πραγματικά διασκεδαστικό να λαμβάνει κανείς ειδοποίηση για τον φόρο εισοδήματος και να στέλνει στην κυβέρνηση 300 volts», σημείωνε.
Τώρα έχουμε κάτι νέο: Το bitcoin και άλλα κρυπτονομίσματα έχουν πυροδοτήσει τις αρχικές προσφορές νομισμάτων (ICO). Οι εκδότες ισχυρίζονται ότι οι ICOs δεν υπόκεινται στο ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τα αξιόγραφα, διότι δεν πρόκειται για συμβατικό χρήμα ούτε αφορούν ιδιοκτησία ή κέρδη. Η επένδυση σε ένα ICO θεωρείται ως μια εντελώς νέα έμπνευση.
Κάθε μία εξ αυτών των νομισματικών καινοτομιών συνδέθηκε με μια μοναδική τεχνολογική ιστορία. Αλλά, ακόμη πιο βασικό, όλες συνδέονται με μια βαθιά επιθυμία για κάποιο είδος επανάστασης στην κοινωνία. Τα κρυπτονομίσματα αποτελούν δήλωση πίστης σε μια νέα κοινότητα κοσμοπολιτών επιχειρηματιών, οι οποίοι θεωρούν εαυτούς υπεράνω εθνικών κυβερνήσεων, που θεωρείται ότι καθοδηγούν το «τρένο» της ανισότητας και του πολέμου.
Και, όπως στο παρελθόν, ο ενθουσιασμός του κοινού με τα κρυπτονομίσματα συνδέεται με ένα είδος μυστηρίου, όπως το μυστήριο της αξίας του ίδιου του χρήματος, που αφορά τη σύνδεση του νέου χρήματος με την προηγμένη επιστήμη. Πρακτικά κανείς, πέραν των τμημάτων της επιστήμης ηλεκτρονικών υπολογιστών, δεν μπορεί να εξηγήσει πώς λειτουργούν τα κρυπτονομίσματα. Αυτό το μυστήριο δημιουργεί μια αύρα αποκλειστικότητας, δίνει λάμψη στο νέο χρήμα και γεμίζει τους οπαδούς με επαναστατικό ζήλο. Τίποτε από όλα αυτά δεν είναι νέο και, όπως και με τις νομισματικές καινοτομίες του παρελθόντος, ένα δελεαστικό αφήγημα ίσως να μην είναι αρκετό.
Copyright: Project Syndicate, 2018 www.project-syndicate.org