Τις ημέρες αυτές συμπληρώνονται πέντε έτη από την κυπριακή οικονομική κρίση (Μάρτιος 2013).
Από την έντυπη έκδοση
Του Σπύρου Ρεπούση*
*O κ. Ρεπούσης είναι οικονομολόγος, συγγραφέας του βιβλίου «Το Δημόσιο Χρέος της Ελλάδας».
Τις ημέρες αυτές συμπληρώνονται πέντε έτη από την κυπριακή οικονομική κρίση (Μάρτιος 2013). Τα πρώτα προβλήματα για την κυπριακή οικονομία άρχισαν στις 16 Νοεμβρίου 2010, όταν η Standard and Poor’s υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της Δημοκρατίας της Κύπρου από «Aa3» σε «Α2». Μέχρι το 2013 ακολούθησαν πολλές υποβαθμίσεις λόγω της εξάρτησης των κυπριακών τραπεζών από δραστηριότητες στην Ελλάδα, της διεύρυνσης των οικονομικών προβλημάτων της Κύπρου και της μη ικανότητας της κυβέρνησης να υποστηρίξει τον τραπεζικό τομέα κατά την κρίση. Η υποβάθμιση οδήγησε την Κύπρο σε αποκλεισμό δανεισμού από τις χρηματαγορές από τον Μάρτιο 2011, καθιστώντας σχεδόν βέβαιη την επιλογή μηχανισμού στήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η κατάσταση έγινε δυσχερέστερη όταν στις 11 Ιουλίου 2011 σημειώθηκε έκρηξη στη ναυτική βάση της Εθνικής Φρουράς Κύπρου «Ευάγγελος Φλωράκης», η οποία βρίσκεται ανατολικά της Λεμεσού. Τότε έχασαν τη ζωή τους 13 άνθρωποι και δεκάδες τραυματίστηκαν και ως αποτέλεσμα της έκρηξης, η Αρχή Ηλεκτρισμού της Κύπρου απώλεσε το 50% της δυνατότητας ηλεκτρικής ενέργειας. Το κράτος και η κυπριακή οικονομία ήταν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αρχικά η κυβέρνηση Χριστόφια κάλυψε τις χρηματοδοτικές ανάγκες του κράτους με εσωτερικές πηγές δανεισμού και τον Ιανουάριο 2012 με διακρατικό δάνειο από τη Ρωσία ύψους 2,5 δισ. ευρώ. Το επιτόκιο του δανείου ήταν 4,5%, εξοφλητέο σε μία δόση μετά από 4,5 έτη και χωρίς ποινή καθυστέρησης. Επίσης υπήρχαν αναφορές από την Κεντρική Τράπεζα Κύπρου ότι τράπεζα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα.
Κατά το έτος 2013, στο κυπριακό τραπεζικό κλάδο δραστηριοποιούνταν κυπριακές τράπεζες, θυγατρικές και καταστήματα ξένων τραπεζών, τα οποία εποπτεύονταν από την Κεντρική Τράπεζα Κύπρου, και συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα, τα οποία εποπτεύονταν από την Υπηρεσία Εποπτείας και Ανάπτυξης Συνεργατικών Εταιρειών. Τα τραπεζικά καταστήματα ανέρχονταν το 2012 σε 848 (το 2013 συρρικνώθηκαν σε 680).
Γενικότερα τα προβλήματα μπορούν να συνοψισθούν στα εξής:
1) Το μέγεθος των τραπεζών ήταν εννιά φορές μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της κυπριακής οικονομίας.
2) Αφερέγγυοι δανειολήπτες, επιχειρήσεις, νοικοκυριά και τράπεζες χωρίς επαρκείς εξασφαλίσεις και ενέχυρα.
3) Οι κυπριακές τράπεζες ήταν εκτεθειμένες στην Ελλάδα (επενδύσεις σε ελληνικά κρατικά ομόλογα κτλ.) και δημιουργούσαν υψηλό κίνδυνο εξόδου της Κύπρου από την Ευρωζώνη. Το «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων προκάλεσε ζημίες σχεδόν 3,3 δισ. ευρώ στις δύο κύριες κυπριακές τράπεζες (2,23 δισ. ευρώ στη Marfin Popular Bank και 1 δισ. ευρώ στην Τράπεζα Κύπρου).
4) Αναποτελεσματικότητα του κράτους να υποστηρίξει τις τράπεζες λόγω οικονομικών προβλημάτων.
Στις 28 Μαρτίου 2013 ανακοινώθηκε από το Eurogroup, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο πρόγραμμα στήριξης της κυπριακής οικονομίας ύψους 10 δισ. ευρώ, με την υποχρέωση από την πλευρά της Κύπρου να κλείσει τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα, την Cyprus Popular Bank, και να επιβάλει «κούρεμα» - διάσωση εκ των έσω, με ίδια μέσα (bail in), των καταθέσεων άνω των 100.000 Ευρώ. Οι καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ δεν επηρεάστηκαν.
Τελικά, έπειτα από διαβουλεύσεις με τους Ευρωπαίους εταίρους, εντάχθηκε σε μηχανισμό στήριξης και στις 29 Μαρτίου 2013 προχώρησε σε «κούρεμα» των ανασφάλιστων καταθέσεων, δηλαδή των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ. Το «κούρεμα» ανήλθε αρχικά σε 37,5%, ενώ στις 30 Ιουλίου 2013 ένα πρόσθετο «κούρεμα» 10% ανέβασε το ύψος του συνολικού «κουρέματος» σε 47,5%.
Με τη δημοσιευμένη απόφαση 4641/27-3-2013 στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας, επιβλήθηκαν περιοριστικά μέτρα στις συναλλαγές, μεταξύ των οποίων το μέγιστο ποσό ανάληψης μετρητών δεν μπορούσε να υπερβαίνει τα 300 ευρώ ημερησίως ανά πρόσωπο σε κάθε πιστωτικό ίδρυμα ή το ισόποσο σε ξένο συνάλλαγμα.
Επίσης, λόγω των έκτακτων γεγονότων και της πίεσης χρόνου, βρέθηκε τότε η λύση της πώλησης των υποκαταστημάτων των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα, η οποία υλοποιήθηκε αμέσως. Τα αίτια της τραπεζικής κρίσης στην Κύπρο περιγράφηκαν στην ομιλία της 29ης Μαρτίου 2014 του κ. Πανίκου Δημητριάδη, διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, σε ημερίδα με θέμα «Ο χρηματοπιστωτικός τομέας σήμερα, προβλήματα και προοπτικές».
Η Κυπριακή Βουλή των Αντιπροσώπων, κατά τη Ι’ Βουλευτική Περίοδο - Σύνοδος Γ’, του Μαΐου 2014, με την Έκθεση και τη Συμπληρωματική Έκθεση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Θεσμών, Αξιών και Επιτρόπου Διοικήσεως για το θέμα της λειτουργίας των θεσμών του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος, αναφέρθηκε στην κυπριακή οικονομική κρίση 2012-2013 και ασχολήθηκε με θέματα σχετικά με τα αξιόγραφα κεφαλαίου, τις εκτιμήσεις ακινήτων που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο του διαγνωστικού ελέγχου της Pimco, την πώληση των υποκαταστημάτων των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα, με την απορρόφηση Επείγουσας Παροχής Ρευστότητας (ELA) από τα κυπριακά τραπεζικά ιδρύματα και τις εκροές κεφαλαίων από καταθέσεις στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Όπως είναι κατανοητό, όλα όσα συνέβησαν στην Κύπρο τον Μάρτιο του 2013 και ιδίως πριν, θα συνεχίσουν να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης και έρευνας για πολλά χρόνια.