«Κωνσταντίνος Βολανάκης: Ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας»

Με περισσότερα από εβδομήντα εμβληματικά έργα μεγάλων διαστάσεων από την εξελικτική του πορεία, η έκθεση «Κωνσταντίνος Βολανάκης: Ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας» εγκαινιάζεται στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, την Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου, στις 8 το βράδυ, και θα διαρκέσει έως τις 13 Μαΐου.

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης (1837 - 1907), ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της περίφημης Σχολής του Μονάχου, παρέκαμψε τα ηθογραφικά θέματα και τις προσωπογραφίες που αποτελούν την κυρίαρχη τάση της και, με τον χρωστήρα του, αποτύπωσε τη βαθειά του αγάπη για τη θάλασσα και τα πλοία. Ιστιοφόρα, ατμόπλοια, καΐκια και βάρκες, αποτυπωμένα με το προσωπικό του ύφος, σφραγίζουν τον γνώριμο ζωγραφικό του κόσμο.

Πολύτιμα έργα της συλλογής Πάνου Λασκαρίδη και μαζί με αυτά η «Πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσσό» (1882) και η «Ναυμαχία του Ναβαρίνου κατά Garneray» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας, η «Ναυμαχία της Σαλαμίνας» (1882) του Αρχηγείου Ναυτικού, τα «Ιστιοφόρα» (1886 - 1890) της Εθνικής Τράπεζας, το «Λιμάνι του Βόλου» και η «Βάρκα με πανί» της Συλλογής Μαριάννας Λάτση, η «Έξοδος του Άρεως» (1894) και η «Άφιξη της πριγκίπισσας Σοφίας στο Φάληρο» (1889 - 1890) της Συλλογής Ευαγγέλου Αγγελάκου, τα «Ιστιοφόρα» και «Πλοία στον ορίζοντα» του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης, «Το λιμάνι του Βόλου» της Πινακοθήκης Ε. Αβέρωφ, «Το λιμάνι του Πειραιά» (1886) της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά, «Η αποβίβαση» του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, το «Ιστιοφόρο σε φουρτουνιασμένη θάλασσα» (1890 - 1895) της Συλλογής Alpha Bank, τα «Πριν από την καταιγίδα» και «Στην αποβάθρα» της Εθνικής Πινακοθήκης - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου και πολλά άλλα ιδιωτών, όπως τα «Ιστιοφόρο με ανοιχτά πανιά» (1876) και «Η αναχώρηση» (π. 1880), αποκαλύπτουν το προσωπικό ύφος ενός μεγάλου θαλασσογράφου.

Την έκθεση συνοδεύει ομότιτλος κατάλογος, με χαιρετισμό του κ. Βασίλη Θεοχαράκη, προέδρου του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη, και κείμενα του Καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης, Μανόλη Βλάχου, και του επιμελητή της έκθεσης και διευθυντή του Εικαστικού Προγράμματος του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη, Τάκη Μαυρωτά.

«Σαν να αποζητούσε να αποκαλύψει τα μυστικά της»

Ο επιμελητής της έκθεσης, Τάκης Μαυρωτάς, αναφέρει στον κατάλογό της: «O Κωνσταντίνος Βολανάκης, σε όλη την καλλιτεχνική του διαδρομή (1856 - 1907), με βαθειά ζωγραφική αίσθηση και αμείωτο ενθουσιασμό, έστρεψε το βλέμμα του στην απόδοση της θάλασσας, σαν να αποζητούσε να αποκαλύψει τα μυστικά της, την αυθεντική αλήθεια που αντιστέκεται στην αδυσώπητη ροή του χρόνου και κερδίζει την αιωνιότητα.

Η ζωή των πλοίων, τα λιμάνια με τις συναθροίσεις των ιστιοφόρων παρασύρουν τον θεατή σε ένα φανταστικό ταξίδι. Η θάλασσα, με τις αισθητικές και ερωτικές συμμετρίες της, προκάλεσε τη δημιουργική του δράση, αγγίζοντας με τον χρωστήρα του την οπτική, αλλά και τη μεταφυσική της διάσταση. Η θαλασσογραφία και η τοπιογραφία του έχουν τον δικό τους λόγο και αντίλογο στην ιστορία της τέχνης.

Πιστός στην ακαδημαϊκή παράδοση, ο Βολανάκης τονίζει τις επιμέρους λεπτομέρειες των θεμάτων, δίνοντας έμφαση στην πιστή αναπαράσταση της οπτικής πραγματικότητας. Η ευκρίνεια, οι μεταβολές του φωτός, η πολύμορφη και διαφορετική απόδοση των σύννεφων, η φευγαλέα κίνηση του καπνού των φουγάρων αποτελούν γνώριμα στοιχεία του έργου του. Εκείνο που τον απασχόλησε, κυρίως, ήταν η απεραντοσύνη της φύσης, η σχέση της θάλασσας με τον ουρανό και η ζωή των αγαπημένων του πλοίων, που αποτελούν την ταυτότητα του ζωγραφικού του κόσμου.

Έτσι, επιστρατεύονται μύριες τονικότητες του γαλάζιου και του γκρι έως του καφέ και του κόκκινου, για να αποτυπώσει, κάθε φορά, μια διαφορετική ατμόσφαιρα, μια διαφορετική συγκίνηση. Η υγρή φωτεινότητα, τα λαμπυρίζοντα χρώματα της θάλασσας, το μυστηριακό σκοτάδι στο λιμάνι του Βόλου προκάλεσαν το ενδιαφέρον του για το φως και το χρώμα, τη σχεδιαστική ακρίβεια και τη δομημένη σύνθεση.

Το έργο του χαρακτηρίζεται από την αίσθηση της κίνησης, αλλά και της ακινησίας, την απόδοση του στιγμιαίου, αλλά και του φευγαλέου. Η τέχνη του Βολανάκη εξακολουθεί να συγκλονίζει τους λάτρεις της κλασικής ζωγραφικής και του θαύματος της ομορφιάς, αφού, με τα θέματά της, αγγίζει την ευαισθησία και λυτρώνει την ανθρώπινη ζωή από τη φθορά και τη μιζέρια της καθημερινότητας. Η ζωγραφική του έχει προσωπικό ύφος, δύναμη παραστατικής ενάργειας, εύρος και αυθεντικότητα που ορίζει το καλλιτεχνικό του μέγεθος με τις ρεαλιστικές, αλλά και ρομαντικές - ποιητικές του αποτυπώσεις, εδραιώνοντας τη φήμη του ως “ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας”».

Με πολλές επιτυχίες και διακρίσεις

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, στις 17 Μαρτίου 1837. Φοίτησε στο Ελληνικό Σχολείο Ερμούπολης Σύρου και πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από τον σπουδαίο ζωγράφο Ανδρέα Κριεζή. Στη συνέχεια, ταξίδεψε και εργάστηκε στην Τεργέστη. Σε ηλικία 27 ετών, γράφτηκε στη Βασιλική Ακαδημία των Τεχνών στο Μόναχο, όπου σπούδασε κοντά στον Karlvon Piloty.

Η σημαντική εκθεσιακή του δραστηριότητα σημαδεύτηκε από πολλές επιτυχίες και διακρίσεις. Έλαβε μέρος στον διαγωνισμό που προκήρυξε το 1866 η αυστριακή κυβέρνηση, με θέμα την απεικόνιση της «Ναυμαχίας της Λίσσας». Ο πίνακας παρουσιάστηκε το 1868 στην Καλλιτεχνική Έκθεση της Βιέννης και αγοράστηκε από τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ.

Συμμετείχε, επίσης, στις εκθέσεις της Καλλιτεχνικής Εταιρίας του Μονάχου, κατά τα έτη 1868, 1869, 1872, 1873, 1877 και 1878. Το 1877, μάλιστα, το έργο του, «Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ», το οποίο είχε εκτεθεί στο Λονδίνο, αγοράστηκε από το υπουργείο Ναυτικών της Αγγλίας.

Το 1983, επέστρεψε στην Ελλάδα και διορίστηκε Καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα, ενώ, παράλληλα, δίδαξε στο Καλλιτεχνικό Κέντρο, το οποίο ίδρυσε ο ίδιος το 1895, στον Πειραιά. Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις, όπως με το αργυρό βραβείο στη Διεθνή Έκθεση των Αθηνών το 1903, με βραβείο στη Διεθνή Έκθεση του Μπορντό το 1907, ενώ του απενεμήθη και ο Αργυρός Σταυρός του Σωτήρος το 1889. Το 1883, παρουσίασε στα Ανάκτορα τον περίφημο πίνακά του μνημειακών διαστάσεων, η «Ναυμαχία της Σαλαμίνας». Απεβίωσε στον Πειραιά, το 1907.

Πληροφορίες

Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη: Βασ. Σοφίας 9 και Μέρλιν 1 - Αθήνα, τηλ.: 210 3611206. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή και Κυριακή: 10.00 - 18.00, Πέμπτη: 10.00 - 20.00.

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]