Παγκοσμιοποίηση σημαίνει, πριν απ’ όλα, νέος διεθνής καταμερισμός της εργασίας, άρα νέες μορφές δημιουργίας πλούτου. Συμβαίνει, όμως, ο πλούτος να παράγεται από ανθρώπους και υπό ορισμένες συνθήκες πέρα από αυτές της αρπαγής και της λεηλασίας. Τίθεται έτσι το ερώτημα γιατί όλες έως τις μέρες μας οι μορφές παραγωγής πλούτου ξεκίνησαν από τον αποκαλούμενο δυτικό κόσμο και γιατί αυτή η διαδικασία συνεχίζεται, γράφει ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος.
Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
[email protected]
Παγκοσμιοποίηση σημαίνει, πριν απ’ όλα, νέος διεθνής καταμερισμός της εργασίας, άρα νέες μορφές δημιουργίας πλούτου. Συμβαίνει, όμως, ο πλούτος να παράγεται από ανθρώπους και υπό ορισμένες συνθήκες πέρα από αυτές της αρπαγής και της λεηλασίας. Τίθεται έτσι το ερώτημα γιατί όλες έως τις μέρες μας οι μορφές παραγωγής πλούτου ξεκίνησαν από τον αποκαλούμενο δυτικό κόσμο και γιατί αυτή η διαδικασία συνεχίζεται.
Πριν από τριάντα χρόνια περίπου κυκλοφορούσε στην Ελλάδα, από τις εκδόσεις Ροές του Λευτέρη Καρτάκη, ένα σημαντικό βιβλίο με τίτλο Πώς Πλούτισε η Δύση. Την έκδοσή του είχε αναλάβει να χρηματοδοτήσει τότε η Citibank, η οποία επιθυμούσε να προωθήσει στη χώρα μας όχι μόνον την έννοια του επιχειρείν αλλά και τη σύνδεσή της με συγκεκριμένες συμπεριφορές και αρχές - αυτές που παρέθεταν στο βιβλίο τους δύο Αμερικανοί καθηγητές, οι Νάθαν Ρόζενμπεργκ και Λ. Ε. Μπίρτζελ.
Οι συγγραφείς, με πολύ σημαντικά ιστορικά στοιχεία, υπογράμμιζαν ότι η εντυπωσιακή οικονομική απογείωση της Δύσης και ειδικότερα της Ευρώπης, οφείλεται στη μεγάλη ικανότητα των ανθρώπων της, ατομικά και συλλογικά, να απελευθερώνουν το αστείρευτο ενεργειακό δυναμικό των οικονομικών επαναστάσεων, εφαρμόζοντας πειραματικές μεθόδους στην τεχνολογία και στους τρόπους οργάνωσης των κοινωνιών και των παραγωγικών τους δυνατοτήτων. Έτσι η Δύση κατάφερε να ανταποκρίνεται στις ανθρώπινες ανάγκες ελέγχοντας και αξιοποιώντας καλύτερα τους πιο σπάνιους από αυτούς. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, κλειδιά του όλου παραγωγικού συστήματος υπήρξαν η απομάκρυνση από πολιτικές και θρησκευτικές απαγορεύσεις, η γενναιόδωρη ανταμοιβή αυτών που αναλαμβάνουν κινδύνους κάνοντας πειραματισμούς, καθώς και η ατομική πρωτοβουλία για τοποθέτηση στις αγορές νέων προϊόντων και υπηρεσιών.
Πρόσφατα, ο Αμερικανός συγγραφέας και νομπελίστας οικονομολόγος Ντάγκλας Νορθ, στο βιβλίο του «Η Κατανόηση των Διαδικασιών Οικονομικής Αλλαγής» (έκδοση του πανεπιστημίου Πρίνστον), υπογραμμίζει ότι οι οικονομικές αλλαγές επηρεάζονται, σε μεγάλο βαθμό, από το είδος και την ποιότητα των θεσμών που διέπουν τις αγορές. Υπό αυτήν δε την έννοια, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και τα κόστη των συναλλαγών αποτελούν θεμελιώδεις προσδιοριστικούς παράγοντες. Επίσης, ο Αμερικανός οικονομολόγος ισχυρίζεται ότι η οικονομική αλλαγή εξαρτάται ευρύτατα και από την «προσαρμοστική αποτελεσματικότητα» μιας κοινωνίας, αναφορικά με τη δημιουργία θεσμών οι οποίοι να είναι παραγωγικοί, σταθεροί, έντιμοι, ευρέως αποδεκτοί και ευέλικτοι κάθε φορά που πρέπει να δοθούν πολιτικοκοινωνικές απαντήσεις σε σοβαρά θέματα - με άλλα λόγια, ο καθηγητής Ντ. Νορθ εκθέτει, εμμέσως πλην σαφώς, τι λείπει από την Ελλάδα. Υπό αυτές τις συνθήκες, η αυτονομία, ο πειραματισμός και η διαφοροποίηση αποτελούν για τους ερευνητές τα τρία θέματα προς ανάλυση, για να εντοπισθούν τα βαθύτερα αίτια του οικονομικού δυναμισμού της Δύσης και της πορείας της προς τις πλέον προωθημένες μορφές πολιτικής δημοκρατίας. Συνεπώς, είναι σαφές από αυτά που προηγούνται, ότι ο πολιτικός φιλελευθερισμός αποτελεί, ιστορικά, τη μήτρα μέσα από την οποία ξεπήδησαν και οι όροι της δυτικής οικονομικής ανάπτυξης. Σήμερα, λοιπόν, στο μέτρο που το φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα τείνει να γίνει παγκόσμιο, σίγουρα η καθιέρωσή του θα οδηγήσει, αργά ή γρήγορα, και σε περισσότερη πολιτική δημοκρατία - γεγονός που απεύχονται πολλά κέντρα πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας στον πλανήτη.
Αυτό συμβαίνει γιατί ακρογωνιαίος λίθος του πολιτικού φιλελευθερισμού είναι το «πρωτείο του ατόμου», έκφραση που πρώτος χρησιμοποίησε ο αείμνηστος Μάρκος Δραγούμης στο κορυφαίο έργο του Η Πορεία προς τον Φιλελευθερισμό (έκδοση του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών). Κατά τον συγγραφέα, στο πλαίσιο μιας φιλελεύθερης κοινωνίας, που από μόνη της διαθέτει τεράστια δύναμη προσαρμογής και αλλαγής, η έννοια του «πρωτείου του ατόμου» είναι προτιμότερη από την πολυχρησιμοποιημένη «ιδιωτική πρωτοβουλία», η οποία έχει κατά κύριο λόγο ταυτιστεί με την ελεύθερη οικονομική δράση του ατόμου, ιδιαιτέρως δε προς την κατεύθυνση του πλουτισμού. «Δίδεται έτσι η σφαλερή εντύπωση ότι ο φιλελευθερισμός είναι ένα είδος ανεστραμμένου μαρξισμού, με τη διαφορά ότι δεν θέλει την ίση ευημερία για όλους μέσω του κράτους, αλλά τον άνισο πλουτισμό για τον καθένα μέσω της αγοράς», γράφει ο Μάρκος Δραγούμης. «Η ελευθερία, ωστόσο, δηλαδή η απουσία καταναγκασμού ανθρώπου από άνθρωπο, δεν ταυτίζεται με την επιδίωξη ενός και μόνον σκοπού, δηλαδή του πλουτισμού, αλλά και μυρίων άλλων, κριτής των οποίων είναι το κυρίαρχο εγώ, όπως είναι η αισθητική απόλαυση, η ανέμελη ζωή, η φιλότης, ο άσωτος βίος, ακόμη και η αυτοκαταστροφή, η αυτοθυσία ή η αυτοκτονία».
Έτσι, κατά τον συγγραφέα, πρέπει πάντοτε να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ του φιλελευθερισμού, που κατοχυρώνει το πρωτείο του ατόμου γενικώς, και του «καπιταλισμού», που βασίζεται στο πρωτείο του οικονομικώς ενεργού ατόμου.
Και οι παρατηρήσεις αυτές, σε συνδυασμό με τις απόψεις των Ν. Ρόζενμπεργκ και Λ. Ε. Μπίρτζελ, μας προσφέρουν πολλά κλειδιά για να καταλάβουμε και να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο της επιχειρηματικότητας και της επιχειρηματικής δημιουργίας σε όλες του τις διαστάσεις.