Βασισμένο στο ομώνυμο ποίημα του Βιτσέντζου Κορνάρου, το μιούζικαλ του Δημήτρη Μαραμή, «Ερωτόκριτος», η μεγάλη επιτυχία που εγκαινίασε την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), τον περασμένο Μάιο, παρουσιάζεται για μια μοναδική παράσταση στο Ηρώδειο, στις 15 Σεπτεμβρίου, στις 9 το βράδυ.
Βασισμένο στο ομώνυμο ποίημα του Βιτσέντζου Κορνάρου, το μιούζικαλ του Δημήτρη Μαραμή, «Ερωτόκριτος», η μεγάλη επιτυχία που εγκαινίασε την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), τον περασμένο Μάιο, παρουσιάζεται για μια μοναδική παράσταση στο Ηρώδειο, στις 15 Σεπτεμβρίου, στις 9 το βράδυ.
Ο Δημήτρης Μαραμής υπογράφει τη μουσική, το λιμπρέτο και τη μουσική διεύθυνση του «Ερωτόκριτου», ενώ η σκηνοθεσία, η χορογραφία και το σκηνικό είναι του Κωνσταντίνου Ρήγου.
H πρώτη αυτή παραγγελία μιούζικαλ της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της σεζόν 2016/17, αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές και ενθουσιάζοντας το πολυπληθές κοινό που το παρακολούθησε στις δέκα sold out παραστάσεις.
Ένα από τα ωραιότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας
Ο «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου είναι ένα περιπετειώδες αφηγηματικό ποίημα, το οποίο γράφτηκε τέσσερις αιώνες πριν, περίπου το 1600, στην Κρήτη. Συγκαταλέγεται στα ωραιότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας και αναγνωρίζεται ως μια από τις σημαντικότερες δημιουργίες της Αναγέννησης και συνολικά του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Πρόκειται για ένα έργο με περισσότερους από 10.000 στίχους σε κρητική διάλεκτο, ομοιοκαταληξία και ρυθμό ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, το οποίο εξιστορεί τον έρωτα δύο νέων από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, του Ερωτόκριτου, γιου ενός αυλικού, και της Αρετούσας, κόρης του βασιλιά της Αθήνας, Ηρακλή, που, ύστερα από πολλές περιπέτειες, αντιδράσεις και αντιξοότητες, οδηγείται σε αίσιο τέλος.
Εστιάζοντας στην ένταση των συναισθημάτων
Ο Δημήτρης Μαραμής συνέθεσε ένα έργο γεμάτο δυνατές μελωδίες, πάνω στο αριστούργημα του Κορνάρου, κρατώντας την κρητική διάλεκτο και το μέτρο (δεκαπεντασύλλαβος) του έργου. Με επιρροές από τη μουσική παράδοση της Κρήτης, αναφορές στην τζαζ, τα μπλουζ, αλλά και τον Χατζιδάκι, ο συνθέτης δημιούργησε ένα νέο μελωδικό σύμπαν για τους χιλιάδες στίχους του «Ερωτόκριτου».
Ο «Ερωτόκριτος» του Μαραμή δεν τοποθετείται σε συγκεκριμένο χρόνο και χώρο. Εστιάζει, κυρίως, στα διαχρονικά στοιχεία της ερωτικής ιστορίας του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, στην «αρρώστια» του πόθου και στις περιπέτειες των δύο νέων, μέχρι να φτάσουν στο αίσιο τέλος του γάμου τους, παρά τη χρήση του ιδιαίτερου δεκαπεντασύλλαβου του Κορνάρου, που παραπέμπει στο πρωτότυπο ιστορικό πλαίσιο.
Επίσης, στο ίδιο πλαίσιο, κινείται η σκηνική απόδοση του Κωνσταντίνου Ρήγου, ο οποίος έστησε μια παράσταση με σύγχρονα υλικά και μινιμαλιστικό σκηνικό, αλλά και μια live κάμερα που εστιάζει στην ένταση των συναισθημάτων. Η σκηνοθεσία ακολουθεί το μουσικό κείμενο και τη γλώσσα του «Ερωτόκριτου» και, την ίδια στιγμή, αναδεικνύει όλα εκείνα τα διαχρονικά ζητήματα, που ενώνουν και, ταυτόχρονα, χωρίζουν την Αρετούσα και τον Ερωτόκριτο, με τη δραματική και επαναστατική ένταση ενός Ρωμαίου και μιας Ιουλιέτας.
Χωρίς να προδοθεί ούτε μία συλλαβή από τον λόγο του Κορνάρου
Ο Δημήτρης Μαραμής σημειώνει: «Χρειάζεται θάρρος, για να καταπιαστείς με ένα αριστούργημα της ελληνικής λογοτεχνίας, όπως ο “Ερωτόκριτος”, και να συνθέσεις τη μουσική του εκδοχή. Η πρώτη μου επαφή ως συνθέτη με τον “Ερωτόκριτο” έγινε, όταν ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός μού ζήτησε να γράψω πρωτότυπη μουσική και τραγούδια για την παράσταση, που θα ανέβαζε στο θέατρο Ακροπόλ, το 2011. Την επόμενη χρονιά, άρχισα να παρουσιάζω ευρύτερα τα τρία κεντρικά τραγούδια, τα οποία ήταν αντιπροσωπευτικά της αιρετικής μουσικής μου προσέγγισης. Παράλληλα, πειραματιζόμουν και με άλλα μέρη του. Η ανταπόκριση του ακροατηρίου σε κάθε άκουσμα του πρώιμου αυτού υλικού με οδήγησε να βυθιστώ περισσότερο στο έργο και να οραματιστώ μια ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση, ένα μιούζικαλ με δομή όπερας που δεν θα περιείχε καθόλου αφήγηση σε πρόζα.
Έχοντας συνθέσει κάποιες κεντρικές σκηνές κι έχοντας σχεδιάσει τον σκελετό όλου του έργου, το 2014 το παρουσίασα στον συνθέτη Γιώργο Κουμεντάκη, ο οποίος, αφού το μελέτησε, μου ζήτησε, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Αλέξανδρο Ευκλείδη, να το ολοκληρώσω ως ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ.
Το πρώτο ερώτημα, που έθεσα στον εαυτό μου, ήταν το πώς θα προσέγγιζα μουσικά αυτό το κλασικό αριστούργημα των δέκα χιλιάδων στίχων, γραμμένο στην κρητική διάλεκτο, μέρη του οποίου σιγοτραγουδιούνται από όλους τους Έλληνες στην παραδοσιακή τους μελοποίηση. Θεώρησα ότι πρέπει να μελοποιηθεί με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο σε σχέση με αυτά που είχαμε συνηθίσει έως τώρα, χωρίς, όμως, να προδοθεί ούτε μία συλλαβή από τον λόγο του Βιτσέντζου Κορνάρου. Το δεύτερο βήμα ήταν να αφουγκραστώ ανεπηρέαστος τη μουσική των αθάνατων αυτών δεκαπεντασύλλαβων, οι οποίοι κρύβουν ήχους, ρυθμούς, συμφωνίες, διαφωνίες, μουσικές πολλές και διαφορετικές μέσα στο αυστηρό τους ποιητικό πλαίσιο.
Άρχισα να οργανώνω τη μουσική μου εργαλειοθήκη. Έπρεπε, από το χάος των ηχητικών συνδυασμών της μουσικής, να επιλέξω μόνο τα απαραίτητα μουσικά εργαλεία, με τα οποία θα μπορούσα να ξεκλειδώσω το συγκινησιακό πάθος, το νόημα και την ομορφιά αυτών των στίχων. Επέλεξα ως βάση την πεντατονική κλίμακα με blue notes, ρυθμολογία βασισμένη σε τρίηχα και 6/8 από τα μπλουζ, αρμονίες από την τζαζ και τη ροκ. Δεν μου αρκούσαν όμως. Δεν μπορούσα να αγνοήσω την κρητική και γενικότερα ελληνική μουσική παράδοση, όπου αβίαστα τα 5/8 και τα 7/8 έδεναν με τους στίχους του έργου. Έτσι, έκανα μείξη όλων αυτών και τα έθεσα στην υπηρεσία της σύνθεσης.
Η μαγιά του μουσικού έργου θα ήταν η χρήση καθοδηγητικών μουσικών θεμάτων - Leitmotiv, δηλαδή μοτίβων και συγκεκριμένων συνδυασμών συγχορδιών που θα συμβόλιζαν συγκεκριμένες καταστάσεις, έννοιες, αλλά και χαρακτήρες μέσα στην πλοκή, και τα οποία θα επανέρχονταν κατά τη ροή του έργου σε διαφορετικές σκηνές και χρονικές περιόδους. Ο κάθε χαρακτήρας από τους πέντε βασικούς ήρωες έχει δομηθεί με τα δικά του μοτίβα, ώστε, ακούγοντας τη μουσική, ακόμη και χωρίς τους στίχους, να κατανοεί ο θεατής ποιος ακριβώς είναι.
Όσον αφορά στο ποιητικό κείμενο, ήταν, εξαρχής, ειλημμένη η απόφαση να χρησιμοποιήσω το πρωτότυπο κείμενο του Βιτσέντζου Κορνάρου, καθώς σε αυτό κρύβεται όλη η ποιητική δύναμη και η άφθαρτη ομορφιά του έργου. Σπάνια χρησιμοποιείται στην όπερα, στο μιούζικαλ γενικότερα, ένα ποιητικό κείμενο τόσο υψηλής ποίησης, και το γεγονός αυτό, από μόνο του, συνιστά μια πρόκληση και προσδίδει μια ιδιαιτερότητα, για να μην πω μοναδικότητα, στο όλο εγχείρημα. Δεν ακολούθησα αυστηρά τη γραμμική εξέλιξη της πλοκής, αλλά επέλεξα σκόρπιους στίχους από το σώμα των δέκα χιλιάδων στίχων του έργου και ανασυνέθεσα σκηνές, που δεν υπάρχουν μέσα στο πρωτότυπο, τουλάχιστον όχι σε αυτήν τη μορφή. Έπρεπε να δημιουργήσω ντουέτα, τρίο, κουαρτέτα των χαρακτήρων, κι αυτό δεν μπορούσε να συμβεί με τη γραμμική ανάγνωση του κλασικού κειμένου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σκηνή “του μπαλκονιού”, όπως την ονομάζω, “Μαγάρι τούτα στην αρχή”.
Στο πρωτότυπο κείμενο, δεν υπάρχει διάλογος ανάμεσα στον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα στην πρώτη τους συνάντηση. Όμως, στο μιούζικαλ, δημιουργήθηκε ένα ντουέτο μεταξύ των δύο νεαρών εραστών, με στίχους ανθολογημένους από ολόκληρο το σώμα του έργου. Με αυτό τον τρόπο, δούλεψα ολόκληρο το λιμπρέτο, ώστε να υπηρετήσει τη συγκεκριμένη φόρμα που ήθελα να του δώσω. Έτσι, η ανάμειξη στίχων με κοινή θεματική από διαφορετικά μέρη του έργου οικοδομεί τον σκελετό της ιστορίας, η οποία παραμένει, ωστόσο, ίδια με το πρωτότυπο».
«Όλο το έργο είναι ένα ψυχολογικό παζλ»
Με τη σειρά του, ο Κωνσταντίνος Ρήγος σημειώνει: «Βρισκόμαστε σε μια αρχιτεκτονική κατασκευή, στην οποία κυριαρχούν σκάλες και επίπεδα, και ξαναφτιάχνουμε την ιστορία του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, όχι, όμως, σε συγκεκριμένο χρόνο. Όλα γίνονται κάπου στο σήμερα, ίσως κάπου στο μετά από μας, χωρίς κάτι να δείχνει απόλυτα συγκεκριμένο. Η ιστορία αναπτύσσεται σαν ένα παζλ με διαφορετικούς χώρους να εναλλάσσονται: από εσωτερικό σε εξωτερικό χώρο παλατιού, φυλακή, δωμάτιο, κρεβατοκάμαρα, αίθριο, μπαλκόνι. Η χορωδία και οι πρωταγωνιστές, ντυμένοι με κοστούμια σύγχρονα, τα οποία φέρουν, όμως, στοιχεία του παρελθόντος, διαμορφώνουν και δημιουργούν, με την παρουσία και τις κινήσεις τους, κάθε στιγμή τον χώρο που χρειάζονται.
Ακολουθώντας το κείμενο που αναδεικνύει με λεπτομέρειες την ψυχολογική κατάσταση των ηρώων, επιχειρώ να αναδείξω όλα τα συναισθήματά τους στο σήμερα. Η Αρετούσα είναι μια επαναστάτρια, ένα κορίτσι του σήμερα, ίσως και του αύριο, η οποία φέρει, όμως, το βάρος της παρουσίας ενός κυριαρχικού πατέρα. Ο Ερωτόκριτος είναι ένας σκοτεινός ήρωας. Ένας πολεμιστής, του οποίου ο έρωτας για την Αρετούσα τού γίνεται μανία. Επιστρέφει από την εξορία, πρώτα για να σώσει τη χώρα του, ύστερα για να σώσει τον βασιλιά και, τέλος, για να διεκδικήσει δικαιωματικά την Αρετούσα. Οι πρωταγωνιστές έρχονται σε σύγκρουση με τους γύρω τους, για να οδηγηθούν, σε αντίθεση με άλλες γνωστές ιστορίες αγάπης, σε ένα αίσιο τέλος.
Όλο το έργο είναι ένα ψυχολογικό παζλ. Και προσπαθώ να υπογραμμίσω δύο ακριβώς στοιχεία: από τη μία το χιούμορ και την ελαφρότητα, από την άλλη το δράμα. Υπερτονίζω τον εφηβικό ενθουσιασμό στο πρώτο μέρος, το εφηβικό δράμα στο δεύτερο. Γιατί, ας μην το ξεχνάμε, στο πρωτότυπο κείμενο, οι ήρωες είναι δυο νεαροί: η Αρετούσα είναι δεκατεσσάρων και ο Ερωτόκριτος, μόλις, δεκαοχτώ χρόνων. Ο Ερωτόκριτος είναι μια μεγάλη ιστορία αγάπης, ένα επαναστατικό κείμενο για την αγάπη».
Ταυτότητα παράστασης
Μουσική διεύθυνση και λιμπρέτο (βασισμένο στον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντζου Κορνάρου): Δημήτρης Μαραμής, σκηνοθεσία - χορογραφία - σκηνικό: Κωνσταντίνος Ρήγος, συνεργάτης σκηνογράφος: Μαίρη Τσαγκάρη, κοστούμια: Γιώργος Σεγρεδάκης, φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας, live κάμερα: Βασίλης Κεχαγιάς. Ερμηνεύουν: Θοδωρής Βουτσικάκης (Ερωτόκριτος), Μαρίνα Σάττι (Αρετούσα), Γκωτιέ Βελισσάρης (Πολύδωρος), Ιωάννα Φόρτη (Νένα), Κωστής Μαυρογένης (Ρήγας). Φωνητικό σύνολο: Βασίλης Δημακόπουλος, Νίκος Ζιάζιαρης, Νικόλαος Κατσιγιάννης, Γιάννης Κοντέλλης, Ανδρέας Μεταξάς - Μαριάτος, Σταμάτης Πακάκης, Στρατής Στηλ, Σπύρος Σώκος. Συμμετέχει εννεαμελές ενόργανο σύνολο.
Πληροφορίες
Ωδείο Ηρώδου Αττικού: Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Ακρόπολη - Αθήνα, τηλ.: 210 3241807. Τιμές εισιτηρίων: 55, 45, 35, 25, 20, 15 ευρώ, φοιτητικό - παιδικό: 12 ευρώ. Πώληση εισιτηρίων: ταμεία θεάτρου (εξυπηρετούν μόνο την παράσταση της ημέρας και ανοίγουν δύο ώρες πριν την έναρξή της), κεντρικά εκδοτήρια Φεστιβάλ Αθηνών: Πανεπιστημίου 39 - εντός στοάς Πεσμαζόγλου, ταμεία της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, τηλ.: 213 0885700, καταστήματα Public, ηλεκτρονικά: public.gr, ticketservices.gr και nationalopera.gr.