Brexit: Άρχισε το μακρύ ταξίδι στο άγνωστο με χωριστή πορεία Βρετανίας και Ε.Ε.

Από την έντυπη έκδοση 

Των Μωυσή Λίτση και Νίκου Μπέλλου

Σε αχαρτογράφητα νερά εισέρχονται Βρετανία και Ε.Ε., αφού πρώτη φορά αποχωρεί ένα από τα σημαίνοντα κράτη-μέλη, με την ενεργοποίηση χθες του άρθρου 50 των Ευρωπαϊκών Συνθηκών.

Το Brexit από θεωρητικό ενδεχόμενο μπαίνει πλέον στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών εξελίξεων, αφού από την επιτυχή ή όχι κατάληξη των διαπραγματεύσεων θα εξαρτηθεί το αν η Ευρώπη θα επανέλθει σε περίοδο σχετικής ηρεμίας και ομαλότητας ή σε περίοδο έντονων εσωτερικών συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων. Με άλλα λόγια το ερώτημα που τίθεται από χθες είναι αν το Brexit θα οδηγήσει σε «βελούδινο διαζύγιο» ή «ρήξη». Η διαπραγμάτευση αναμένεται να είναι σκληρή, αφού καμία πλευρά δεν είναι διατεθειμένη να θυσιάσει «κεκτημένα» στο όνομα μιας νέας διαφορετικού τύπου μελλοντικής συνεργασίας, που θα συνδυάζει και τα καλά της Ε.Ε., αλλά και θα δίνει παράλληλα στη Βρετανία τη δυνατότητα να παίξει τον δικό της αυτόνομο ηγεμονικό ρόλο στα διεθνή πράγματα.

Ήδη και από τις δύο πλευρές αφήνεται να νοηθεί ότι τα δύο χρόνια διαπραγμάτευσης που ορίζει το χρονοδιάγραμμα του άρθρου 50 δεν επαρκούν για την ολοκλήρωση των δύσκολων και επίπονων διαπραγματεύσεων.

«Οι διαπραγματεύσεις ασφαλώς και δεν θα είναι εύκολες για καμία πλευρά» δήλωσε από το Βερολίνο ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Ζίγκμαρ Γκάμπριελ. «Το χρονοδιάγραμμα είναι πάρα πολύ στενό και όλες οι πλευρές το γνωρίζουν, συμπεριλαμβανομένων των Βρετανών» δήλωσε ο εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών Μάρτιν Σάιφερ. Αλλά και η Βρετανή πρωθυπουργός Τερέζα Μέι, μιλώντας στο Κοινοβούλιο, επισήμανε ότι αντιμετωπίζει ένα «στενό» χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων. Ενδεικτική των επικείμενων δυσκολιών είναι και η αποκάλυψη από βρετανικά ΜΜΕ προσχεδίου εγγράφου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με το οποίο απορρίπτεται το ενδεχόμενο να υπάρξουν μεταβατικές περίοδοι μεγαλύτερες των τριών ετών.

Γεγονός είναι πως η διαδικασία του Brexit είναι, όπως είπε η Βρετανή πρωθυπουργός, «μια ιστορική στιγμή, για την οποία δεν υπάρχει επιστροφή».

Προς το παρόν η Μέι φαίνεται να ελπίζει πως οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θα δείξουν πραγματισμό και όχι τιμωρητικές διαθέσεις, διακηρύσσοντας ως στόχο «την καλύτερη δυνατή συμφωνία για το Ηνωμένο Βασίλειο και το καλύτερο δυνατό μέλλον για όλους μας». Ένα από τα διαπραγματευτικά ατού που φαίνεται να διαθέτει η Βρετανία καθ’ οδόν για το Brexit είναι οι εσωτερικές έριδες στην Ε.Ε., τις οποίες ευελπιστεί να εκμεταλλευτεί προς όφελός της, αλλά και η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ, τον άλλο πυλώνα της υποτιθέμενης ευρωπαϊκής σταθερότητας.

Το Λονδίνο έχει αναλάβει μάλιστα ηγετικό ρόλο στη νέα πολιτική του ΝΑΤΟ για την ανάπτυξη χερσαίων στρατευμάτων στο ανατολικό σύνορο της Ε.Ε., στις χώρες της Βαλτικής, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ρωσική επιθετικότητα.

Την ώρα άλλωστε που η Βρετανία επιδιώκει την καλύτερη δυνατή συμφωνία για το Brexit, έχει αρχίσει να φλερτάρει έντονα με τις ΗΠΑ, την Ινδία και την Κίνα, επιδιώκοντας νέο παγκόσμιο ηγεμονικό ρόλο. Μην ξεχνάμε πως το μότο της Μέι για τη μετά Brexit εποχή είναι μία «Παγκόσμια Βρετανία». Ο πρόεδρος πάντως του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, επιχειρώντας να προλάβει τις βρετανικές διαθέσεις, φρόντισε να δηλώσει κατά την παραλαβή της βρετανικής επιστολής χθες ότι η Ε.Ε. των 27 θα ενεργήσει «ενιαία».

«Σε αυτές τις διαπραγματεύσεις η Ένωση θα ενεργήσει ενιαία και θα διατηρήσει τα συμφέροντά της. Πρώτη μας προτεραιότητα είναι να περιοριστεί η αβεβαιότητα η οποία έχει προκληθεί από την απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου για τους πολίτες μας, τις επιχειρήσεις και τα κράτη-μέλη. Ως εκ τούτου, λοιπόν, θα ξεκινήσουμε εστιάζοντας σε όλες τις βασικές διευθετήσεις για μια συντεταγμένη αποχώρηση» επισημαίνεται στην ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. «Δεν υπάρχει λόγος να προσποιούμαστε ότι αυτή είναι μία χαρούμενη μέρα στις Βρυξέλλες ή στο Λονδίνο» είπε παραλαμβάνοντας την επιστολή ενεργοποίησης του άρθρου 50 ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ. Με ειρωνική μάλλον διάθεση ο Τουσκ δήλωσε: «Μας λείπετε ήδη. Ευχαριστούμε, γεια χαρά». Σύμφωνα με τον Ευρωπαίο αξιωματούχο, η θετική πλευρά του Brexit είναι ότι έχει κάνει τους Ευρωπαίους πιο αποφασισμένους και ενωμένους εν όψει των δύσκολων συζητήσεων που θα ακολουθήσουν, ενώ διαβεβαίωσε ότι η εντολή προς τον ίδιον και την Κομισιόν θα είναι να προστατεύσουν τα συμφέροντα της Ε.Ε.

Το Λονδίνο ενεργοποίησε το άρθρο 50 της συνθήκης και από χθες ο χρόνος μέχρι το Βrexit άρχισε να μετράει αντίστροφα. Ιδανικός στόχος η έξοδος από την Ε.Ε. μέσα σε δύο χρόνια, ωστόσο κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί σήμερα κάτι τέτοιο, το βέβαιο είναι πως η διαπραγμάτευση που θα ξεκινήσει μέσα στον Μάιο αναμένεται να εξελιχθεί σε θρίλερ, μακράν η δυσκολότερη των τελευταίων δεκαετιών.

Η βρετανική κυβέρνηση και οι 27 ξεκινούν τη διαπραγμάτευση με διαμετρικά αντίθετες επιδιώξεις και με την προσδοκία να συναντηθούν κάπου στη μέση του δρόμου. Οι Ευρωπαίοι θέλοντας να αποθαρρύνουν νέες αποχωρήσεις στο μέλλον από την Ε.Ε., θεωρείται βέβαιο ότι θα επιχειρήσουν να εξαντλήσουν την αυστηρότητά τους. Η βρετανική κυβέρνηση θα επιδιώξει να φύγει με το μικρότερο κόστος, ενώ πρέπει να διαχειριστεί και τις πιέσεις του 48% του πληθυσμού που ψήφισε κατά του Βrexit και το οποίο δεν έχει καταθέσει τα όπλα.

Το άρθρο 50 που ενεργοποίησε χθες η βρετανική κυβέρνηση, με επιστολή που παρέδωσε ο μόνιμος αντιπρόσωπος του Ηνωμένου Βασιλείου στον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, στην ουσία καθορίζει τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων, των οποίων από ευρωπαϊκής πλευράς θα ηγηθεί ο πρώην επίτροπος Μισέλ Μπαρνιέ, ενώ οι αποφάσεις σε κάθε στάδιο θα λαμβάνονται από τα κράτη-μέλη και τη βρετανική κυβέρνηση. Τη διαπραγματευτική εντολή προς τον κ. Μπαρνιέ θα εγκρίνουν οι 27 Ευρωπαίοι ηγέτες σε μια άτυπη σύνοδο, που έχει προγραμματιστεί για τις 29 Απριλίου, στις Βρυξέλλες.

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, που είναι ενδεικτικό, ιδανικά οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να ολοκληρωθούν σε 18 μήνες, δηλαδή μέχρι τον Οκτώβριο του 2018, ώστε στη συνέχεια να ακολουθήσουν οι επικυρώσεις του Βrexit από την Ευρωβουλή και τα εθνικά Κοινοβούλια. Στόχος είναι μέχρι τον Ιούνιο του 2019, που θα γίνουν οι επόμενες ευρωεκλογές, να έχει αποχωρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο, ώστε να μην συμμετάσχει σε αυτές. Η συνθήκη προβλέπει τη δυνατότητα παράτασης των διαπραγματεύσεων, αλλά με ομόφωνη απόφαση και των 27 κρατών-μελών.

Είναι προφανές ότι για όσο διάστημα γίνονται οι διαπραγματεύσεις, το Ηνωμένο Βασίλειο παραμένει μέλος της Ε.Ε. με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που αυτό συνεπάγεται.

Ειδικότερα, πριν από την έξοδο θα πρέπει να επιλυθούν σημαντικά θέματα, όπως ο «λογαριασμός» που θα κληθεί να πληρώσει το Λονδίνο, οι συντάξεις των Βρετανών υπαλλήλων των ευρωπαϊκών οργάνων, το μέλλον των Ευρωπαίων που κατοικούν και εργάζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο και των Βρετανών που βρίσκονται στα κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Το δυσκολότερο από τα παραπάνω ζητήματα είναι το ποσό που θα κληθεί να πληρώσει το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οι Ευρωπαίοι απαιτούν την υλοποίηση μέχρι τέλους όλων των συμφωνιών που έχει υπογράψει ως μέλος η χώρα αυτή. Σε αυτές περιλαμβάνεται και η χρηματοδοτική περίοδος μέχρι το 2020, δηλαδή η συμμετοχή στους ίδιους πόρους και το ποσό που τους αναλογεί σε δάνεια και εγγυήσεις που έχει αναλάβει η Ε.Ε. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ο «λογαριασμός» κυμαίνεται μεταξύ 55-60 δισ. ευρώ, είναι δηλαδή πολύ βαρύς και το Λονδίνο δεν φαίνεται καθόλου διατεθειμένο να πληρώσει ένα τόσο μεγάλο ποσό, οπότε είναι βέβαιο ότι στο θέμα αυτό θα υπάρξουν έντονες αντιπαραθέσεις.

Για όσο διάστημα το Ηνωμένο Βασίλειο παραμένει μέλος της Ε.Ε. δεν μπορεί να διαπραγματευθεί καμία εμπορική συμφωνία με ευρωπαϊκή ή τρίτη χώρα.

Πάντως, η έξοδος των Βρετανών από την Ε.Ε. θα έχει επιπτώσεις και στον κοινοτικό προϋπολογισμό μετά το 2020, αφού η χώρα αυτή έχει καθαρή συνεισφορά, δηλαδή δίνει περισσότερα από όσο παίρνει. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ, η «τρύπα» στον κοινοτικό προϋπολογισμό μπορεί να κυμανθεί σε ετήσια βάση μεταξύ 5 και 17 δισ. ευρώ και αν δεν καλυφθεί τότε θα περιοριστούν οι δαπάνες με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις φτωχότερες χώρες-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Είναι προφανές επίσης ότι με την έξοδο των Βρετανών, πολιτικά ως παγκόσμια δύναμη η Ε.Ε. «αδυνατίζει», το πόσο θα κριθεί από τις επιλογές που θα κάνουν οι Ευρωπαίοι. Εάν το Brexit λειτουργήσει προς την κατεύθυνση της συσπείρωσης, τότε ίσως η έξοδος αυτή αποδειχθεί και ευκαιρία για οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση της Ευρώπης. Σε αντίθεση περίπτωση θα ακολουθήσουν και άλλες αποχωρήσεις, πιθανότατα από τις σκανδιναβικές χώρες.

Η Βρετανία για την Ε.Ε.:
Πόσο σημαντική είναι η Βρετανία για την Ευρωπαϊκή Ένωση

• Το Brexit συνεπάγεται την αποχώρηση της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας, με σημαντικό μερίδιο συνεισφοράς στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Παράλληλα, το διαζύγιο θέτει εκτός το χρηματοοικονομικό κέντρο του Λονδίνου, το μεγαλύτερο κέντρο χρηματοοικονομικών υπηρεσιών στον κόσμο.
• Η συνεισφορά της Βρετανίας στον κοινοτικό προϋπολογισμό είναι η τέταρτη μεγαλύτερη -μετά τη συνεισφορά των Γερμανίας, Γαλλίας και Ιταλίας. Το Ηνωμένο Βασίλειο κατέβαλε το 2014 συνολικά 11,34 δισ. ευρώ σε συνολικό προϋπολογισμό 116,53 δισ. ευρώ. Το 2015 η βρετανική συνεισφορά αυξήθηκε στα 18,20 ευρώ, σε συνολικό προϋπολογισμό 118,60 δισ. ευρώ.
• Η χώρα έχει ήδη διαμηνύσει ότι δεν θα πληρώσει «λογαριασμό» 60 δισ. ευρώ για την αποχώρηση από την Ένωση -χρήματα που σύμφωνα με την Ε.Ε. θα χρησιμοποιηθούν για τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στα συνταξιοδοτικά προγράμματα των εργαζομένων της, αλλά και για βρετανικά προγράμματα που ήδη έχουν λάβει έγκριση ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.
• Οι αμυντικές δαπάνες της Βρετανίας είναι οι υψηλότερες στην Ε.Ε. Η άμυνα μπορεί μεν να αποτελεί ζήτημα των εθνικών κυβερνήσεων, χώρες όμως της Ε.Ε. κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία εκφράζουν ανησυχίες ότι εξαιτίας του Brexit χάνουν ένα σημαντικό δίχτυ ασφαλείας: Η Βρετανία (η οποία μαζί με τη Γαλλία είναι οι μοναδικές στην Ευρώπη με πυρηνικό εξοπλισμό) έχει συμμετάσχει σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ε.Ε. Η βρετανική κυβέρνηση έχει εκφράσει πρόθεση για κάποιας μορφής συνεργασία, η Ε.Ε. όμως γνωρίζει ότι χάνει τεχνογνωσία και επιρροή. Παράλληλα, το Brexit συνεπάγεται απώλεια μιας ισχυρής φωνής στην παγκόσμια πολιτική και οικονομική σκηνή.

Η Ε.Ε. για τη Βρετανία:
Πόσο σημαντική είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση για τη Βρετανία

• Η απώλεια πρόσβασης στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά, αλλά και η επαναδιαπραγμάτευση των εμπορικών σχέσεων με την υπόλοιπη Ευρώπη αναμένεται να έχουν αντίκτυπο στη βρετανική οικονομία και επιχειρείν. Προβληματισμός επικρατεί και για την τύχη του Λονδίνου, ως βασικού χρηματοοικονομικού κέντρου της Ευρώπης. Οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες θα αποτελέσουν ένα από τα σημαντικά «πεδία μάχης» στις διαπραγματεύσεις.
• Το Ηνωμένο Βασίλειο αντιπροσωπεύει το 37% του συνόλου των συναλλαγών ξένου συναλλάγματος ανά τον κόσμο, το 39% των διεθνών εξωχρηματιστηριακών συναλλαγών σε παράγωγα, ενώ παράλληλα αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο για τον διεθνή τραπεζικό δανεισμό, σύμφωνα με στοιχεία της TheCityUK. O αγώνας της Βρετανίας θα δοθεί για την προστασία της χρηματοοικονομικής βιομηχανίας του Λονδίνου μετά το Brexit, είτε διατηρώντας τα δικαιώματα «διαβατηρίου» -που επιτρέπουν στις ξένες τράπεζες με έδρες στο Λονδίνο να παρέχουν υπηρεσίες στην υπόλοιπη Ευρώπη- είτε μέσω ενός ειδικού καθεστώτος προνομιακών σχέσεων.
• Το εμπόριο αποτελεί ακόμη ένα σημαντικό «πεδίο μάχης». Το εμπόριο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη βρετανική οικονομία, καθώς περίπου το 28% των προϊόντων και υπηρεσιών της προορίζεται για εξαγωγές. Περίπου το 45% των βρετανικών εξαγωγών έχει προορισμό την Ε.Ε. Η συνολική αξία αυτών των εξαγωγών ανήλθε το 2014 στα 227 δισ. στερλίνες (263 δισ. ευρώ), αντιπροσωπεύοντας περίπου το 13% της βρετανικής οικονομίας. Γι’ αυτό τον λόγο η επίτευξη μιας εμπορικής συμφωνίας μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ε.Ε. Σε αντίθετη περίπτωση, το μελλοντικό κόστος για το βρετανικό ΑΕΠ υπολογίζεται στο 2,2%.
• Σημαντικό και το κόστος του Brexit και για τον βρετανικό τουρισμό. Η αποχώρηση αναμένεται να κοστίσει στη βρετανική τουριστική βιομηχανία 4,1 δισ. στερλίνες, θέτοντας σε κίνδυνο περισσότερες από 60.000 θέσεις εργασίας.
•