Πάνω από τις μισές νοσηλείες στα ψυχιατρικά νοσοκομεία είναι ακούσιες

Της Ανθής Αγγελοπούλου

Μία σημαντική μελέτη που αφορά τις ακούσιες νοσηλείες σε Μονάδες Ψυχικής Υγείας παρουσιάστηκε στο 2ο Μental Ηealth Conference που έγινε στις αρχές Νοεμβρίου στην Αίγλη Ζαππείου, από τους ερευνητές της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) και του Παντείου Πανεπιστημίου.

Να αναφέρουμε ότι ακούσια νοσηλεία είναι αυτή που γίνεται μετά από προηγούμενη άδεια του δικαστηρίου και κατά τις διατάξεις ειδικών νόμων.

Σύµφωνα με τον νόμο, οι προϋποθέσεις για την ακούσια νοσηλεία είναι οι εξής: 

1. Ο ασθενής να πάσχει από ψυχική διαταραχή,
2. Να µην είναι ικανός να κρίνει για το συμφέρον της υγείας του,
3. Η έλλειψη νοσηλείας να έχει ως συνέπεια είτε να επιδεινωθεί η κατάσταση της υγείας του, ή
4. Η νοσηλεία ασθενούς που πάσχει από ψυχική διαταραχή να είναι απαραίτητη για να αποτραπούν πράξεις βίας κατά του ίδιου ή τρίτου. Επίσης, την αίτηση για την ακούσια νοσηλεία που απευθύνεται στον εισαγγελέα πρωτοδικών "...συνοδεύουν αιτιολογημένες γραπτές γνωματεύσεις δύο ψυχιάτρων, ή επί αδυναμίας εξευρέσεως δύο ψυχιάτρων, ενός ψυχίατρου και ενός ιατρού παρεμφερούς ειδικότητας.

Η «Μελέτη ακούσιων νοσηλειών στην Αθήνα»  (Μ.Α.Ν.Α) είναι ένα ερευνητικό πρόγραμμα που ξεκίνησε το 2011 και διήρκεσε μέχρι και σήμερα, δηλαδή το τρέχον έτος 2016.

Υλοποιήθηκε υπό την επιστημονική ευθύνη του Ψυχίατρου-Ψυχαναλυτή και Καθηγητή Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Στέλιου Στυλιανίδη. Ενώ, η διεπιστημονική ερευνητική ομάδα αποτελείται από τους: Λίλη-Ευαγγελία Πέππου, Νεκτάριο Δρακωνάκη, Αιμιλία Πανάγου, Κυριάκο Σουλιώτη, Κυριακή Τσίκου, Γεωργία-Όλγα Ιατροπούλου, Νικόλαο Νακόπουλο, Σοφία Νικολαϊδη.

Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει διάφορες υπό-έρευνες για την πολύπλευρη κατανόηση του ζητήματος (π.χ. τη διετή έκβαση τα ακούσιας νοσηλείας, την υποκειμενική άποψη των ακούσια νοσηλευόμενων ασθενών σχετικά με την καταναγκαστική φύση της νοσηλείας, τις στάσεις των επαγγελματιών ψυχικής υγείας απέναντι στην ψυχική ασθένεια και την ακούσια νοσηλεία, τη χρήση της μηχανικής καθήλωσης, κ.ά.). Η προσπάθεια αυτή έχει ως απώτερο στόχο να αναδειχτεί το ζήτημα των ακούσιων νοσηλειών σε θέμα υψίστης σημασίας στην ατζέντα της πολιτικής για την ψυχική υγεία.

Όπως διαπιστώθηκε στη μελέτη αυτή μέσω του προγράμματος πάνω από τις μισές νοσηλείες που έγιναν στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Ψ.Ν.Α.) αφορούν σε ακούσιες νοσηλείες, με το 30,2% αυτών να εκτελούνται αυτεπάγγελτα.

Στο 55% των περιπτώσεων ακούσιας νοσηλείας στο Ψ.Ν.Α., αιτία ενεργοποίησής της είναι η «επιθετικότητα» του ασθενούς και στο 34,2% η «ασυνέχειά του στην φαρμακευτική αγωγή», παράγοντες οι οποίοι δεν αποτελούν απαραίτητα στοιχεία ψυχοπαθολογίας του ατόμου, αλλά συχνά αποδίδονται στην αντίληψη του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος, στα κενά στην περίθαλψη και σε έλλειμμα συνέχειας στη φροντίδα στην κοινότητα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το 13,8% των ασθενών αυτής της κατηγορίας, οι οποίοι εξέρχονται από το νοσοκομείο, παραπέμπονται σε Δομές Κοινοτικής Ψυχιατρικής, ενώ χωρίς καν πρόταση παραπομπής παραμένει το 32,2%.

Όσον αφορά τα περιοριστικά μέτρα στην αναγκαστική νοσηλεία, σχετική έρευνα σε ένα Τμήμα Ψυχιατρικού Νοσοκομείου και σε ένα Ψυχιατρικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου στην Αττική τον Νοέμβριο του 2015 κατέδειξε ότι το 25% των ασθενών αυτών καθηλώθηκε μηχανικά κατά τη νοσηλεία του.

Σημειώνεται ότι το «ανοικτό» ή «κλειστό» Τμήμα δεν φαίνεται να επηρεάζει τα παραπάνω, ενώ, αντίθετα, η έλλειψη νοσηλευτικού προσωπικού, το έλλειμμα κατάλληλης εκπαίδευσης και η δυσκολία εφαρμογής τεχνικών αποκλιμάκωσης, φαίνεται να επηρεάζουν τη χρήση αυτού του καταναγκαστικού μέτρου σε ασθενείς.

Τα αποτελέσματα αυτά, πέραν της ποσοτικής αύξησης των αναγκαστικών νοσηλειών και αυτής των μηχανικών καθηλώσεων στα ψυχιατρικά τμήματα, αναδεικνύουν δομικές δυσλειτουργίες σε όλο το «σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας» στη χώρα μας.

Οι ερευνητές, υπογράμμισαν τη σοβαρότητα του θέματος, όπως και η πρόσφατη επιστολή προς τα Υπουργεία Υγείας και Εργασίας, του Commissioner for Human Rights, NilsMuižnieks στις 17/08/2016, η οποία αφορούσε τη διαχείριση των συγκεκριμένων –και όχι μόνο– ασθενών.

Οι επιστήμονες πρότειναν την ενεργό συμμετοχή των ασθενών και των οικείων τους στη λήψη αποφάσεων καθώς και την ειδική εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας σε αυτά τα ζητήματα.

Επίσης, την προσαρμογή του νομοθετικού πλαισίου με στόχο την εναρμόνισή του στα νέα δεδομένα της κρίσης και των πιέσεων που ασκούνται στο σύστημα υγείας. Επιπροσθέτως, τόνισαν την ανάγκη ανάπτυξης εκτεταμένων σε εθνικό επίπεδο προγραμμάτων έρευνας, παρακολούθησης και παρέμβασης κατά τα πρότυπα πρόσφατης δράσης που υλοποιήθηκε στο Κέντρο Ημέρας της ΕΠΑΨΥ στο Μαρούσι σε συνεργασία με το Ψυχιατρικό Τμήμα του Σισμανογλείου. Γιατί όπως ανέφεραν, διαφάνηκε ότι με συστηματική κατ’ οίκον παρέμβαση στις σοβαρές ψυχιατρικές παθολογίες μέσα σε 2 χρόνια ο αριθμός των νοσηλειών μειώθηκε κατά 82%, σε σύγκριση με την προ της παρέμβασης περίοδο.

Αναφερόμενος στη μελέτη ο Καθηγητής Εγκληματολογίας, Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ ΕΚΠΑ Γιάννης Πανούσης είπε ότι η κρίση δεν πρέπει να θεωρείται μία συνεχιζόμενη κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, αλλά μία δυνατότητα για αναθεώρηση και αναδιοργάνωση της ψυχικής υγείας. Ενώ, τόνισε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι αναλώσιμα και δεν πρέπει έτσι να εκλαμβάνονται από κανέναν.

Ο Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου και Μέλος Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Κώστας Χρυσόγονος σημέιωσε ότι η παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων στην Ελλάδα είναι συστηματική. Όπως είπε ο κ. Χρυσόγονος, οι ψυχιατρικοί ασθενείς έχουν τα εξής δικαιώματα σύμφωνα με το Σύνταγμα:

1. Δικαίωμα αξιοπρεπούς περίθαλψης

2. Δικαίωμα για ενημέρωση για την πορεία της υγείας τους

3. Δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων

4. Δικαίωμα για αποκατάσταση και ενσωμάτωση στην κοινωνία 

Επίσης, χρειάζεται ενημέρωση και εκπαίδευση επαγγελματικών υγείας.

Τέλος, ο Γενικός Γραμματέας της Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης Ευτύχης Φυτράκης επεσήμανε ότι στο παρελθόν η στέρηση ελευθερίας για λόγους ψυχικής υγείας ήταν αρκετά αδιαφανής διαδικασία με πολλές αποκλίσεις. Σήμερα όμως, όπως είπε ο κ. Φυτράκης, το σύγχρονο κράτος δικαίου επιτάσσει να διακριθεί η στέρηση ελευθερίας και να μην οδηγούμαστε σε ποινικοποίηση της ψυχιατρικής, αλλά ούτε και στην ψυχιατρικοποίηση του ποινικού δικαίου.

Σύμφωνα με τον κ. Φυτράκη, είναι απαραίτητη η αλλαγή του άρθρου 69 σε τρεις κατευθύνσεις. Πρώτα από όλα ως προς την αναμόρφωση του πλαισίου θεραπευτικής φύλαξης, δεύτερον ως προς τη μεταβολή των διατάξεων του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και τρίτο και τελευταίο ως προς τους τρόπους εκτέλεσης των μέτρων από την Πολιτεία για τους ακαταλόγιστους ασθενείς.

Κλείνοντας ανέφερε μάλιστα ότι σε μερικές εβδομάδες μπαίνει σε διαβούλευση Προεδρικό Διάταγμα που ρυθμίζει τα θέματα του ψυχιατρείου των φυλακών Κορυδαλλού και την ένταξή του στο ΕΣΥ.