Στις ως προς τον καπιταλισμό διαγνώσεις του, ο Κάρολος Μαρξ ήταν αρκετά εύστοχος και πιθανώς η ευστοχία αυτή να τον οδήγησε σε λάθος «φαρμακευτικές αγωγές», γράφει ο Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλος.
Από την έντυπη έκδοση
Tου Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Στις ως προς τον καπιταλισμό διαγνώσεις του, ο Κάρολος Μαρξ ήταν αρκετά εύστοχος και πιθανώς η ευστοχία αυτή να τον οδήγησε σε λάθος «φαρμακευτικές αγωγές».
Σε κάποια φάση των αναζητήσεών του, ο Γερμανός φιλόσοφος είχε διαπιστώσει ότι η προσοδοθηρία αποτελούσε ασθένεια του συστήματος, η οποία θα μπορούσε να του προκαλέσει και ανήκεστο βλάβη.
Έτσι, είχε τονίσει ότι η αστική τάξη παράγει η ίδια «τους νεκροθάφτες της», καθ’ όσον, μέσω της ατέρμονης συσσώρευσης κεφαλαίου, παύει να το χρησιμοποιεί παραγωγικά, με αποτέλεσμα να προκαλεί πτώση του ποσοστού κέρδους - φαινόμενο διαλυτικό για τον καπιταλισμό και τη λογική του.
Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις, αν ανατρέξουμε στις διεθνείς στατιστικές -οι οποίες σήμερα είναι πολύ ακριβείς και φερέγγυες απ’ ό,τι πριν από 165 χρόνια- μπορούμε να πούμε ότι η προσοδοθηρία είναι ένα από τα πολύ σοβαρά προβλήματα των αναπτυγμένων οικονομιών.
Και αυτό διότι η οικονομική ανάλυση αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο ορισμένες ομάδες εξασφαλίζουν πόρους στη δημιουργία των οποίων ελάχιστα έχουν συμβάλει.
Πηγή ανισοτήτων και αδικιών
Στις περιπτώσεις αυτές, όπως επισημαίνει και ο Γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί στο πολύκροτο βιβλίο του Το Κεφάλαιο τον 21ο Αιώνα, η προσοδοθηρία προκαλεί παραμορφώσεις οι οποίες εμποδίζουν την ανάπτυξη και την προσαρμογή και άρα είναι πηγή ανισοτήτων και αδικιών.
Υπό παρόμοιες συνθήκες, η προσοδοθηρία συνδέεται με την περίφημη διαπλοκή και, πέρα από αδικίες, παράγει και διαφθορά.
Στην ελληνική περίπτωση, το ερώτημα που τίθεται στο επίπεδο αυτό είναι αυτό των επιπτώσεων της προσοδοθηρίας όταν η τελευταία έχει και ισχυρά εξωγενή αίτια.
Με άλλα λόγια, τι γίνεται όταν η προσοδοθηρία προέρχεται, για παράδειγμα, από αμερικανική βοήθεια ή ευρωπαϊκούς πόρους αναπτυξιακού και διαρθρωτικού χαρακτήρα.
Αν από τους πόρους αυτούς εξασφαλίζονται ευμάρεια και κοινωνική συνοχή, με ποια επιχειρήματα μπορούν να πεισθούν οι πολίτες ότι η προσοδοθηρία πρέπει να καταργηθεί, ως πηγή αδικιών;
Το ερώτημα κάθε άλλο παρά απλό είναι και στη συνεκτική απάντησή του ίσως να βρίσκεται και η μέθοδος της αποτελεσματικής αντιμετώπισης της ελληνικής κρίσης.
Aπό το σύνολο για το σύνολο
Κατά τον καθηγητή Γεωπολιτικής στη Σορβόνη, Γεώργιο-Στυλιανό Πρεβελάκη, «η συλλογική προσοδοθηρία, δηλαδή η αναζήτηση προσόδου από το σύνολο και για το σύνολο του ελλαδικού πληθυσμού, δεν είναι νέο φαινόμενο. Απλώς έφθασε στα ύψη μετά το 1981.
Από την ίδρυσή της, η σύγχρονη Ελλάδα διαθέτει δύο μεγάλες πηγές προσόδου. Κατ’ αρχήν, ο συμβολικός ρόλος της Αρχαιότητας για την Ευρώπη εξασφαλίζει πολιτική, διπλωματική και οικονομική υποστήριξη, αναντίστοιχη προς τις ελληνικές επιδόσεις. Κατόπιν, η γεωστρατηγική θέση του ελλαδικού εδάφους συμβάλλει, επίσης, στην εξασφάλιση προσόδου.
Τέλος, η ελλαδική κρατική προσοδοθηρία σχετίζεται με τον ρόλο των ιδρυτικών ελίτ, τους κληρονόμους της φαναριώτικης σχετικής τεχνογνωσίας.
Κατά την περίοδο 2009-2015 κατέρρευσε το πρόσφατο προσοδοθηρικό πλαίσιο.
Το πολιτικό σύστημα, με τη συνήθη θεσμική χαρακτηριστική αδράνεια, επί εξαετία αδυνατεί να συνεχίσει να αντλεί πρόσοδο από την Ευρώπη και το ευρώ.
Τι πρέπει και τι μπορεί να προτείνει μία νέα πολιτική στους Έλληνες πολίτες;
Ο ηθικοπλαστικός λόγος εναντίον της προσοδοθηρίας εν γένει ούτε στην εποχή μας αντιστοιχεί, ούτε έχει απήχηση στο πολυμήχανο και καιροσκοπικό ελληνικό πνεύμα».
Είναι σαφές ότι, στην παρούσα φάση των τεράστιων διεθνών μετασχηματισμών, οι Έλληνες ειδικά και οι μεσογειακοί λαοί γενικότερα όχι μόνον δεν μπορούν αλλά ούτε και πρέπει να μετατραπούν σε Γερμανούς.
Στη νέα πραγματικότητα, όμως, ούτε ο εκσυγχρονισμένος κρατισμός αποτελεί λύση σε πολύπλοκα προβλήματα.
Η ψηφιακή εποχή
Διότι, όπως προκύπτει από τις εξελίξεις, ο αναδυόμενος κόσμος της ψηφιακής εποχής δίνει μεγάλο βάρος στην ευελιξία, την καινοτομία, την άυλη παραγωγή, τη διαμεσολάβηση και την ανάπτυξη δικτύων. Έχουμε έτσι αλλαγές και στην έννοια της γεωγραφίας, με το έδαφος να χάνει τον ρόλο που έπαιζε στο παρελθόν.
Η πρόκληση είναι τεράστια και έχει πλέον ιστορική υφή. Ιδιαίτερα για την Ελλάδα, που στην κρίσιμη αυτή φάση βρίσκεται υπερχρεωμένη και χωρίς αναπτυξιακές δυνάμεις.
Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Γ. Πρεβελάκης, «η ευρωπαϊκή, ευρωγενής πρόσοδος στέρεψε ξαφνικά, αφήνοντας την ελληνική οικονομία ανίκανη να αντεπεξέλθει στον διεθνή ανταγωνισμό.
Οι τρέχουσες πολιτικές αναλώνονται στην εξασφάλιση κάποιων τελευταίων προσοδοθηρικών ικμάδων.
Το «ελληνικό δαιμόνιο»
«Είναι καιρός, όμως, να αναζητηθούν νέες πρόσοδοι. Το ζητούμενο δεν μπορεί να είναι η λιτότητα και η σκληρή εργασία ενός ελλαδικού πληθυσμού, αποκομμένου από τον κόσμο. Αντιθέτως, πρέπει να αξιοποιηθούν τα θεσμικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά του, ώστε να εντοπιστούν νέες μορφές προσόδου.
Αρκεί να περιηγηθεί κανείς στα νέα γεωοικονομικά τοπία για να ανακαλύψει συγκλίσεις ανάμεσα στην ελληνική οικονομική και κοινωνική παιδεία, το λεγόμενο “ελληνικό δαιμόνιο”, και στις παγκόσμιες εξελίξεις.»
Προϋπόθεση γι’ αυτό αποτελεί το άνοιγμα - πολιτική με πολύ ευρύτερη έννοια από μία απλή οικονομική εξωστρέφεια. Η Ελλάδα μπορεί να στηριχτεί στις εξωελλαδικές ελληνικές δυνάμεις, τη διασπορά και τη ναυτιλία, από τις οποίες την αποξένωσε η περίκλειστη ευρωγενής προσοδοκρατία.
Μπορεί, επί παραδείγματι, να αναπτύξει καινοτόμους δραστηριότητες με τη συνδρομή της ελληνικής τεχνολογικής και ακαδημαϊκής διασποράς, όπως έχει επιτύχει το Ισραήλ στον τομέα της πληροφορικής.
Αυτή η μορφή της εισαγωγής τεχνογνωσίας, για την οποία δεν έχει συμβάλει η ελλαδική κοινωνία, αποτελεί μία νέα πηγή προσόδου. Μπορεί, επίσης, να αναδειχθεί σε περιφερειακό κέντρο πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ανοίγοντας εγχώρια παραρτήματα μεγάλων ξένων πανεπιστημίων.
Ενεργός αλληλεγγύη
«Όπως έχει δείξει ο Σάμιουελ Χάντιγκτον, η σύγχρονη ενεργός αλληλεγγύη στηρίζεται περισσότερο στην πολιτισμική και λιγότερο στην γεωγραφική εγγύτητα.
Η συνεπαγόμενη ισχυροποίηση των διασπορικών δικτύων και ταυτοτήτων δημιουργεί για τον ελλαδικό χώρο και τον πληθυσμό του νέες δυνατότητες προσόδου. Καθώς αντικαθίσταται η πρόσοδος η οποία ελέγχεται και διανέμεται από το κράτος, δηλαδή οι επιδοτήσεις και τα δάνεια, από “δικτυωτές” μορφές, η νέα ανοικτή προσοδοθηρία συνεπάγεται περιορισμό του κρατισμού και της πελατειακής συμπεριφοράς.»
Το νέο πολιτικό «αφήγημα» οφείλει να αναδείξει τις δυνατότητες για ανανέωση και όχι κατάργηση της προσόδου. Πρέπει, όμως, ταυτοχρόνως να δείξει πώς η “εσωτερική” προσοδοθηρία, η οποία ευνοείται από το κλείσιμο, αποτελεί τροχοπέδη για την «εξωτερική» πρόσοδο.
Μόνον επενδύοντας στις εκ κληρονομίας πολιτισμικές δομές -μέρος των οποίων αποτελούν, καλώς ή κακώς, η προσοδοθηρία και ο καιροσκοπισμός- μπορεί να κινητοποιηθεί εκ νέου η εν Ελλάδι δημιουργικότητα. Με τον τρόπο αυτό το δηλητήριο, το «φαρμάκι» της προσοδοθηρίας, μπορεί να εξελιχθεί σε “ιαματικό φάρμακο”, με απολύτως θετικές προεκτάσεις».