Εξήντα χρόνια μετά το τέλος του, αποδεικνύεται ότι ο B' Παγκόσμιος Πόλεμος είναι μια χαίνουσα πληγή της Ευρώπης. Ο τρόπος αντίληψής του διαφέρει ανάμεσα στην «παλιά» και τη «νέα» Ευρώπη. Αλλη η διάταξη θυτών και θυμάτων σε μας, άλλη σ' αυτούς. Στην «παλιά» Ευρώπη, η αντίθεση στον φασισμό αποτέλεσε την κοινή βάση της μεταπολεμικής συναίνεσης.
Στην Ανατολική Ευρώπη όμως υπάρχει μια διαφορετική κουλτούρα της οποίας η βάση είναι η εναντίωση στον σοβιετικό ολοκληρωτισμό, και ό,τι αυτός θυμίζει. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι γίνεται διάκριση στους Ρώσους (μειονότητα) στις βαλτικές δημοκρατίες, που ήταν εγκατεστημένοι εκεί πριν από το 1940 και σε αυτούς που ήλθαν μετά το 1945.
Η Λετονία, η Εσθονία και η Λιθουανία προσαρτήθηκαν από τον ΕΣΣΔ μετά την υπογραφή του γερμανο-σοβιετικού συμφώνου μη επίθεσης Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, τον Αύγουστο του 1939, σύμφωνα με το οποίο Χίτλερ και Στάλιν διαμέλισαν την Πολωνία, και ο δεύτερος κατέλαβε τις Βαλτικές δημοκρατίες. Οταν η ναζιστική Γερμανία παραβίασε το σύμφωνο επιτιθέμενη στην ΕΣΣΔ, το 1941, οι τρεις χώρες κατελήφθησαν από τους Γερμανούς, και μετά και πάλι από τους Σοβιετικούς στο τέλος του πολέμου και μέχρι το 1991, που έγιναν ανεξάρτητες μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Ο Κόκκινος Στρατός απελευθέρωσε ή κατέλαβε την Ευρώπη; Το ερώτημα αυτό κυριαρχεί τις τελευταίες μέρες, ενόψει των τελετών της 60ης επετείου της νίκης επί της ναζιστικής Γερμανίας που θα γίνουν στη Μόσχα, με τη συμμετοχή και του αμερικανού προέδρου Τζόρτζ Μπους.
Το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έφερε την ελευθερία στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά σήμανε επίσης τη σοβιετική κατοχή, την προσάρτηση της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας και την κομμουνιστική δικτατορία, υπογραμμίζει ο κ. Μπους σε επιστολή του προς το λετονό ομόλογό του, τον οποίο θα συναντήσει την Παρασκευή 6 Μαϊου στη Ρίγα μαζί με τους προέδρους της Εσθονίας, και της Λιθουανίας.
Οι πρόεδροι της Εσθονίας και της Λιθουανίας έχουν αρνηθεί να συμμετάσχουν στις τελετές της Μόσχας. Μόνον η πρόεδρος της Λετονίας αποφάσισε να μεταβεί εκεί, υπογραμμίζοντας πάντως πως το κάνει για να υπενθυμίσει στη διεθνή κοινότητα πως ένα μέρος της Ευρώπης δεν βρήκε την ελευθερία του με το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Γκίντερ Φερχόιγκεν δήλωσε τη Δευτέρα 2 Μαϊου πως η Ρωσία πρέπει να αναγνωρίσει την παράνομη κατοχή των βαλτικών χωρών.
«Δεν υπήρξε κατοχή. Ηταν η εποχή των συμφωνιών με τα καθεστώτα των βαλτικών χωρών που είχαν εκλεγεί νόμιμα», τόνισε ο Σεργκέι Γιαστρεζέμπσκι, αρμόδιος για τις σχέσεις του Κρεμλίνου με την Ευρωπαϊκή Ενωση.
«Οταν συζητάνε σήμερα αν καταλάβαμε ή όχι (το έδαφος) κάποιου, θέλουμε να τους ρωτήσουμε: και τι θα είχατε απογίνει εσείς, αν δεν είχαμε σπάσει τη σπονδυλική στήλη του φασισμού;», απάντησε ο ρώσος υπουργός Αμυνας Σεργκέι Ιβανόφ.
Εκ των υστέρων η αναχαίτιση των Γερμανών από τους Σοβιετικούς μοιάζει αναπόφευκτη. Δεν ήταν όμως. («War of the Century» και «The Nazis: a Warning from History», δύο τηλεοπτικές σειρές του ΒΒC)
Moυσείο Κατοχής
Στη Ρίγα το «Μουσείο Κατοχής της Λετονίας 1940-1991» θυμίζει τη διαδοχική κατοχή της χώρας. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που η Λετονία βρέθηκε ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα. Το ίδιο συνέβη και το 1919. Ενα χρόνο μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της έγινε θέατρο μαχών ανάμεσα στον εμφύλιο που ακολούθησε τη Ρώσικη Επανάσταση του 1917. Αλλοτε την καταλάμβαναν οι Ερυθρές φρουρές, άλλοτε η Σιδηρά φρουρά. Ο Κόκκινος τρόμος εναλλασσόταν με τον Λευκό τρόμο. Εχασε τότε η Λετονία το ένα τρίτο του πληθυσμού της. Εχασε άλλο ένα τρίτο, στον B' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Το 1940 μπήκαν οι Ρώσοι. Μαζική μεταφορά των ελίτ στη Σιβηρία, σοβιετοποίηση της κοινωνίας. Οταν εισέβαλαν οι Ναζί, οι Λετονοί τούς υποδέχθηκαν ως απελευθερωτές. Υπάρχει μια μεγάλη φωτογραφία στο Μουσείο. Αλλά σε λίγο άρχισε η ναζιστικοποίηση της κοινωνίας. Εξόντωση όσων είχαν συνεργαστεί με τους Σοβιετικούς, εξόντωση των Εβραίων που αποτελούσαν το 7,5% του συνολικού πληθυσμού. Ο πόλεμος όμως είχε και εμφύλια διάσταση. Πριν φύγουν οι Ρώσοι, είχαν κάνει επιστράτευση και τα λετονικά στρατεύματα εντάχθηκαν στον Κόκκινο στρατό.
Νέα επιστράτευση από τους Ναζί. Νέες εκκαθαρίσεις όταν νίκησαν οι Σοβιετικοί, μαζικές εξορίες στη Σιβηρία όλων εκείνων που συνεργάστηκαν ή που θεωρήθηκε ότι συνεργάστηκαν με τους Ναζί. Αποναζιστικοποίηση και επανασοβιετοποίηση της κοινωνίας.
* Από κείμενο του Ν. Καζαντζάκη
K.T.