Μια τάση είναι εμφανής στις αναπτυγμένες χώρες του κόσμου: οι πολίτες τους αποταμιεύουν όλο και λιγότερο. Οι Αμερικανοί πια αποταμιεύουν λιγότερο από το 1% του διαθέσιμου (μετά από φόρους) εισοδήματός τους έναντι 7% πριν περίπου 15 χρόνια. Στις ΗΠΑ όχι μόνο η αποταμίευση των νοικοκυριών βρίσκεται κοντά σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο αλλά και η εθνική αποταμίευση (γύρω στο 2% του ΑΕΠ) βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο μετά την κρίση του μεσοπολέμου.
Στην Αυστραλία μάλιστα η αποταμίευση είναι αρνητική πια, καθώς οι άνθρωποι δανείζονται, για να καταναλώσουν περισσότερα από όσα κερδίζουν.
Χώρες παραδοσιακά συντηρητικές, όπως η Ιαπωνία, έχουν ακολουθήσει την ίδια τάση, αν και η κατάσταση δεν έχει ακόμα φθάσει σε αγγλοσαξονικά επίπεδα: Οι Ιάπωνες σήμερα αποταμιεύουν το 5% του εισοδήματός τους έναντι 15% στις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Υπάρχουν όμως και χώρες, ιδίως στην Ευρώπη, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, που δεν έχουν ακολουθήσει ανάλογη τάση. Οι Γερμανοί το 2004 αποταμίευσαν το 11% του εισοδήματός τους, λίγο περισσότερο από ό,τι στη δεκαετία του ’80.
Το ερώτημα που εγείρεται είναι αν αποτελεί πρόβλημα η μείωση της αποταμίευσης.
Μια «σχολή» σκέψης υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας για την πτώση του ρυθμού αποταμίευσης. Ισα - ίσα αυτό είναι ένδειξη οικονομικού δυναμισμού. Χάρη στις υψηλές αποδόσεις των μετοχών και των ακινήτων, οι άνθρωποι μπορούν πια να πετύχουν τους οικονομικούς στόχους τους με μικρότερη αποταμίευση.
Αντίθετα, η «σχολή» των απαισιόδοξων θεωρεί επικίνδυνη τη μείωση της αποταμίευσης, ιδιαίτερα με δεδομένο το αναδυόμενο δημογραφικό πρόβλημα. Παράλληλα, η μείωση της αποταμίευσης έχει αρνητικές συνέπειες στην οικονομία, καθώς μειώνει τα διαθέσιμα κεφάλαια για παραγωγικές επενδύσεις.
Αλλά από την άλλη, ένας υψηλός ρυθμός αποταμίευσης δεν εγγυάται ταχεία αύξηση του ΑΕΠ. Κλασική περίπτωση η σημερινή Γερμανία, που υπερ-αποταμιεύει αλλά αναπτύσσεται αργά.
Χάρη στην παγκοσμιοποίηση, οι χώρες με χαμηλή αποταμίευση έχουν την απλή διέξοδο να δανεισθούν από το εξωτερικό φθηνά, ότι δηλαδή κάνουν οι ΗΠΑ εδώ και χρόνια (γι' αυτό το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών τους έχει εκτοξευθεί στο 6,3% του ΑΕΠ τους).
Ακόμα όμως και σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά, υπάρχουν όρια για δανεισμό από το εξωτερικό, καθώς τα συσσωρευμένα χρέη πρέπει να αποπληρωθούν. Εξάλλου, οι ασιατικές χώρες εμφανίζονται να έχουν επαρκή αποταμίευση, κυρίως επειδή οι επενδύσεις τους έχουν μειωθεί αισθητά. Οταν οι επενδύσεις ανακάμψουν, τα διαθέσιμα από αποταμίευση κεφάλαια θα εξαφανισθούν.
Μακροπρόθεσμα, χώρες όπως η Ιαπωνία αναμένεται να εμφανίσουν κι αυτές σημαντική πτώση αποταμιεύσεων, και δεν θα μπορούν να έχουν το σημερινό πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών για να χρηματοδοτήσουν τα ελλείμματα των αγγλοσαξονικών χωρών. Συνεπώς οι αγγλοσαξονικές χώρες (με πρώτες τις ΗΠΑ) πρέπει να αποταμιεύσουν περισσότερο στο μέλλον. Οι οικονομολόγοι γενικά συμφωνούν ότι, για να γίνει αυτό, πρέπει να μειωθούν τα δημόσια ελλείμματα και να αυξηθεί η δημοσιονομική πειθαρχία.
Σε μικροοικονομικό επίπεδο (όταν δηλαδή μιλάμε για άτομα) πρέπει να ενθαρρυνθεί η αποταμίευση των νοικοκυριών, γιατί έτσι θα αυξηθεί η εθνική αποταμίευση.
Πώς όμως μπορούν να συμβάλλουν οι κυβερνήσεις στην αύξηση των αποταμιεύσεων;
Η πιθανή αύξηση των επιτοκίων είναι δίκοπο μαχαίρι. Μια άλλη λύση θα ήταν οι κυβερνήσεις να αναγκάσουν τους πολίτες να αποταμιεύσουν περισσότερο, κάνοντας υποχρεωτικές συνεισφορές κεφαλαίων σε νέους συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς, όπως συμβαίνει στην Αυστραλία και την Ελβετία. Μία τρίτη λύση ενθάρρυνσης των αποταμιεύσεων μπορεί να γίνει και μέσω του φορολογικού συστήματος.
Πηγή: Economist, ΑΠΕ