Με απόλυτο σεβασμό στο παπαδιαμαντικό σύμπαν, αξιοποιώντας, με γόνιμο τρόπο, στοιχεία της ελληνικής δημοτικής παράδοσης σε μια σύγχρονη μουσική γλώσσα, ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης, με το σαφές διακριτό προσωπικό του στίγμα, δημιούργησε ένα οπερατικό μουσικό ψυχογράφημα της «Φόνισσας».
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Με απόλυτο σεβασμό στο παπαδιαμαντικό σύμπαν, αξιοποιώντας, με γόνιμο τρόπο, στοιχεία της ελληνικής δημοτικής παράδοσης σε μια σύγχρονη μουσική γλώσσα, ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης, με το σαφές διακριτό προσωπικό του στίγμα, δημιούργησε ένα οπερατικό μουσικό ψυχογράφημα της «Φόνισσας».
Βασισμένη στο ομώνυμο «κοινωνικόν μυθιστόρημα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, η όπερα σε δύο πράξεις «Η φόνισσα», σε μουσική του Γιώργου Κουμεντάκη, ποιητικό κείμενο του Γιάννη Σβώλου και σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Ευκλείδη, μετά τη μεγάλη καλλιτεχνική και εισπρακτική επιτυχία που σημείωσε στην πρώτη παγκόσμια παρουσίασή της, τον Νοέμβριο του 2014, από την Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), επιστρέφει για 4 παραστάσεις, σε μουσική διεύθυνση του Βασίλη Χριστόπουλου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 15, 16, 17 και 20 Απριλίου, στις 8 το βράδυ.
Αναμέτρηση με τη θεία και την ανθρώπινη δικαιοσύνη
Στον μουσικό κόσμο του Γιώργου Κουμεντάκη, το συγκλονιστικό ψυχογράφημα της Φόνισσας αναμετράται με τη θεία και την ανθρώπινη δικαιοσύνη μέσα από αναφορές στην ελληνική μουσική παράδοση και δημιουργεί μια απρόσμενη, αλλά αρχετυπική, οπερατική ηρωίδα, τη Φραγκογιαννού, ακολουθώντας κάθε βήμα της στην εγκληματική πορεία της, αφήνοντας τη μουσική να περιπλανηθεί αβίαστα στην ταραγμένη ψυχή της.
Ο διακεκριμένος συνθέτης επιχείρησε μια καταγραφή του ψυχικού τοπίου της ηρωίδας, υπηρετώντας απολύτως το πνεύμα του Παπαδιαμάντη, ενώ δημιούργησε έναν απρόσμενο μουσικό κόσμο, εξελίσσοντας το προσωπικό μουσικό του ιδίωμα. H σύνθεση ακολουθεί κάθε βήμα της Φόνισσας. Άλλοτε, εξωτερικεύει τον ψυχισμό της και, άλλοτε, βυθίζεται στους σκοτεινούς και ανήλιαγους υπόγειους διαδρόμους της ψυχής της. Άλλοτε, κοιτάζει τον κόσμο κατάματα και, άλλοτε, χάνεται στην ονειροπόληση. Είναι στιγμές, που νιώθουμε την απέραντη μοναξιά, που βιώνει η Φραγκογιαννού, και, άλλες, που ο σαρκασμός αποσυμπιέζει τη φορτισμένη πλοκή.
Φτάνοντας εκεί, που δεν μπορεί να φτάσει η λογική
Ο Γιώργος Κουμεντάκης μιλώντας μας για το έργο, στο πρώτο ανέβασμά του, είχε αναφέρει: «Δεν φαντάστηκα, όταν ξεκίνησα να γράφω τη μουσική της “Φόνισσας”, μια αναβίωση εποχής, αλλά την “εσωτερική αναβίωση”, το ψυχογράφημα της ίδιας της Φόνισσας - Φραγκογιαννούς, μιας γυναίκας με περίεργη ψυχοσύνθεση, ποικιλοτρόπως ταλαιπωρημένης από τον περίγυρο και βαθιά βασανισμένης, ακόμα και από τον ίδιο της τον εαυτό. Έζησε περίεργη ζωή, δύσκολη και κακότυχη, σε ένα περιβάλλον με έντονες αντιθέσεις. Τι είναι, όμως, αυτό που την ωθεί να “σώσει” τον κόσμο, απαλλάσσοντάς τον από τα αθώα κοριτσάκια; Τι είναι αυτό, που θολώνει το μυαλό της; Πώς οι αρχικές τύψεις σπάζουν το φράγμα της χαράς και γίνονται ηδονική εγκληματική πράξη; Στο τέλος αυτής της συνθετικής διαδρομής, ομολογώ ότι άφησα τα ερωτήματα αυτά ανοιχτά. Συμφιλιώθηκα με την ιδέα της εσωτερικής παρατήρησης όλων των πολύπλοκων συναισθημάτων.
Άφησα τη μουσική να περιπλανηθεί και να εκφράσει αβίαστα και ελεύθερα τον ψυχισμό της Φραγκογιαννούς, φτάνοντας εκεί που δεν μπορεί να φτάσει η λογική. Προσπάθησα, λοιπόν, να πλησιάσω τις κρυφές πτυχές μιας ψυχοπαθολογικής; ψυχονευρωτικής; δυναμικής; αυταρχικής; σίγουρα σύνθετης προσωπικότητας, που παίρνει μορφή μέσα από τη συγκλονιστική λογοτεχνική προσέγγιση του μέγιστου Παπαδιαμάντη. Πολύ συχνά μάλιστα, σβήνει η διαχωριστική γραμμή μεταξύ πρωταγωνίστριας και συγγραφέα και γίνονται μέσα μου ένα και μόνο πρόσωπο. Όσο καιρό έγραφα τη “Φόνισσα”, προσπάθησα να ξεχάσω την εξωτερική της εμφάνιση, την ηλικία, τα χαρακτηριστικά του προσώπου της και να στραφώ, να φτάσω τον νου, που, όπως λέει ο Παπαδιαμάντης, “ψηλώνει”».
Κρατώντας ατόφιο τον λόγο του Παπαδιαμάντη
Στο ποιητικό του κείμενο, ο Γιάννης Σβώλος συμπύκνωσε την ιστορία της Φόνισσας στα ουσιώδη, κρατώντας ατόφιο τον λόγο του Παπαδιαμάντη και διανθίζοντάς τον με παραδοσιακά μοιρολόγια από την Ήπειρο και την Κρήτη. Η δράση της όπερας παρακολουθεί αυτήν του μυθιστορήματος. Πρωταγωνιστεί η Χαδούλα ή Φραγκογιαννού, μια βασανισμένη μεσόκοπη γυναίκα που έχει αναλώσει τη ζωή της υπηρετώντας τους άλλους: γονείς, σύζυγο, παιδιά, εγγόνια.
Απαυδισμένη και αντιλαμβανόμενη τη δυσμενή θέση των γυναικών σε φτωχές, αγροτικές κοινωνίες, όπως η δική της, καταλήγει να πιστέψει ότι είναι αποστολή της να απαλλάξει τον κόσμο από τα κορίτσια. Ξεκινά, στραγγαλίζοντας τη νεογέννητη εγγονή της, και επαναλαμβάνει το φονικό, πνίγοντας και άλλα κορίτσια. Καταδιωκόμενη στα βουνά από τις Αρχές, η Φραγκογιαννού αποφασίζει να εξομολογηθεί, αλλά χάνεται στη θάλασσα, καθώς προσπαθεί να φτάσει στο ερημητήριο του Αγίου Σώστη.
Αφήνοντας τον πρώτο ρόλο στη μουσική
Η σκηνοθεσία του Αλέξανδρου Ευκλείδη, αφήνει τον πρώτο ρόλο στη μουσική, καθοδηγείται από τις «αόρατες υποδείξεις» του παπαδιαμαντικού λόγου και υλοποιεί, επί σκηνής, τον εφιαλτικό κόσμο της Φραγκογιαννούς, αποδίδοντας με ποιητικό τρόπο το ψυχικό τοπίο της ηρωίδας. Η παράσταση ισορροπεί ανάμεσα στη μεγάλη κλίμακα που επιβάλλει η παρουσία τεσσάρων χορωδιακών σχημάτων και πληθώρας πρωταγωνιστών, με τη μικροκλίμακα του εσωτερικού μονολόγου της Φραγκογιαννούς.
Ταυτότητα παράστασης
Ποιητικό κείμενο: Γιάννης Σβώλος (βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη), μουσική διεύθυνση: Βασίλης Χριστόπουλος, σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Ευκλείδης, σκηνικά: Πέτρος Τουλούδης, κοστούμια: Πέτρος Τουλούδης - Ιωάννα Τσάμη, φωτισμοί: Βινίτσιο Κέλι, διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος, διεύθυνση παιδικής χορωδίας: Μάτα Κατσούλη. Ερμηνεύουν: Φραγκογιαννού: Ειρήνη Τσιρακίδου (15, 17/4) -Τζούλια Σουγλάκου (16, 20/4), Μαρουσώ: Έλενα Κελεσίδη (15, 17/4) - Γεωργία Ηλιοπούλου (16, 20/4), Ιωάσαφ: Τάσος Αποστόλου, Δελχαρώ: Μαριλένα Στριφτόμπολα (15, 17/4) - Ζωή Κάππου (16, 20/4), Γιάννης Περιβολάς: Κωστής Ρασιδάκις (15, 17/4) - Κωστής Μαυρογένης (16, 20/4), Γιαννού: Ινές Ζήκου (15, 17/4) - Ελένη Δάβου (16, 20/4), μάνα Ξενούλας: Ευδοκία Χατζηιωάννου, Αστυνόμος Α: Νίκος Στεφάνου (15, 17/4) - Δημήτρης Ναλμπάντης (16, 20/4), Ειρηνοδίκης: Βαγγέλης Μανιάτης (15, 17/4) - Νικόλαος Καραγκιαούρης (16, 20/4), Αστυνόμος Β / Πάρεδρος: Δημήτρης Ναλμπάντης (15, 17/4) - Χαράλαμπος Βελισσάριος (16, 20/4), Kρινιώ: Νίκη Χαζιράκη (15, 17/4) - Ζένια Αρτζέντη (16, 20/4), Toύλα: Δήμητρα Κωτίδου (15, 17/4) - Εβίτα Χιώτη (16, 20/4), Μυρσούδα: Θεοδώρα Μπάκα (15, 17/4) - Μιράντα Μακρυνιώτη (16, 20/4), γιατρός: Διονύσης Τσαντίνης, Αμέρσα: Ινές Ζήκου (15, 17/4) - Ελένη Δάβου (16, 20/4), Κωνσταντής: Βαγγέλης Μανιάτης (15, 17/4) - Νικόλαος Καραγκιαούρης (16, 20/4), πολυφωνικό σύνολο: Ειρήνη Δερέμπεη, Μαρία Μελαχροινού, Μάρθα Μαυροειδή, Ιωάννα Φόρτη, μουσικό σύνολο: Κώστας Ράπτης (μπαγιάν), Γκουίντο ντε Φλάβις (άλτο σαξόφωνο), Γιώργος Καλογερόπουλος (κρουστά). Συμμετέχουν η Ορχήστρα, η Χορωδία και η Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής.
Πληροφορίες
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών - Αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη»: Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη - Αθήνα, τηλ.: 210 7282000.Τιμές εισιτηρίων: 55, 40, 30, 15, 10 (παιδικό - φοιτητικό) ευρώ. Προπώληση εισιτηρίων: ταμεία Μεγάρου (Δευτέρα - Παρασκευή: 10.00 - 18.00, Σάββατο: 10.00 - 14.00, κατά τις ημέρες των παραστάσεων: Δευτέρα - Παρασκευή: 10.00 - 20.30, Σάββατο: 10.00 - 14.00 και 18.00 - 20.30, Κυριακή: 18.00 - 20.30), ταμεία θεάτρου Ολύμπια: Ακαδημίας 59 - 61, Αθήνα (Τρίτη - Κυριακή: 09.00 - 21.00, Δευτέρα: 09.00 - 16.00), τηλ.: 210 3662100, ομαδικές πωλήσεις: 210 3711342, εκδοτήρια Μεγάρου Μουσικής Αθηνών: Ομήρου 8, τηλ.: 210 7282333 (Δευτέρα - Παρασκευή: 10.00 - 16.00), ηλεκτρονικά: nationalopera.gr και megaron.gr.