Ένα από τα πολύ σοβαρά θέματα που συζητήθηκαν, σε πολλά επίπεδα, στην τελευταία εκδήλωση του World Economic Forum στο Νταβός -με ασήμαντη, ωστόσο, προβολή- ήταν αυτό της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, που είναι αυτή της ψηφιακής τεχνολογίας και της μάθησης. Πλην, όμως, επειδή το θέμα αυτό δεν «πουλάει» συναισθηματικά, η διεθνής προβολή του δεν κρίθηκε απαραίτητη.
Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Ένα από τα πολύ σοβαρά θέματα που συζητήθηκαν, σε πολλά επίπεδα, στην τελευταία εκδήλωση του World Economic Forum στο Νταβός -με ασήμαντη, ωστόσο, προβολή- ήταν αυτό της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, που είναι αυτή της ψηφιακής τεχνολογίας και της μάθησης. Πλην, όμως, επειδή το θέμα αυτό δεν «πουλάει» συναισθηματικά, η διεθνής προβολή του δεν κρίθηκε απαραίτητη.
Κάτι τέτοιο, εξάλλου, θα χάλαγε και πολλές «σούπες» οι οποίες δεν θα ήσαν πλέον και πολιτικά αξιοποιήσιμες. Για παράδειγμα, είναι πολύ πιο εύκολο να αποδίδονται οι ανισότητες στον «νεοφιλελευθερισμό» και σε «κακούς» ανθρώπους, παρά στα απίθανα ρήγματα γνώσεων και πρόσβασης σε αυτές που χαρακτηρίζουν την εποχή μας. Εξάλλου, όπως θα έλεγε και ο Καρλ Πόπερ, «οι υπεραπλουστεύσεις απαλλάσσουν από την πολιτική σκέψη και άρα εύκολα αποπροσανατολίζουν από τη βαθύτερη φύση των προβλημάτων».
Στην εποχή μας υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, που ακόμα και οι πολιτικές ηγεσίες δεν θέλουν να καταλάβουν.
Οπως επισημαίνει ο δρ Κλάους Σβαμπ, ιδρυτής και εκτελεστικός πρόεδρος του World Economic Forum, υπάρχουν τρεις λόγοι για τους οποίους οι σημαντικοί μετασχηματισμοί της εποχής μας δεν αντιπροσωπεύουν απλώς μία παράταση της Τρίτης Βιομηχανικής Επανάστασης, αλλά μάλλον την άφιξη μιας Τέταρτης και διακριτής: Η επίπτωση της ταχύτητας, του πεδίου εφαρμογής και των συστημάτων.
Η ταχύτητα των σημερινών ανακαλύψεων δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Σε σύγκριση με τις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, η τέταρτη εξελίσσεται με εκθετικό και όχι γραμμικό ρυθμό. Επιπλέον, αυτό διαταράσσει σχεδόν κάθε κλάδο σε κάθε χώρα. Τόσο το εύρος όσο και το βάθος των αλλαγών αυτών προαναγγέλλουν τη μετατροπή του συνόλου των συστημάτων παραγωγής, διαχείρισης και διακυβέρνησης.
Οι δυνατότητες δισεκατομμυρίων ανθρώπων να συνδέονται με κινητές συσκευές, με πρωτοφανή ισχύ επεξεργασίας, χωρητικότητα αποθήκευσης καθώς και πρόσβαση στη γνώση, είναι απεριόριστες. Και οι δυνατότητες αυτές θα πολλαπλασιάζονται από τις καινοτομίες στην αναδυόμενη τεχνολογία σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, το «Ιντερνετ των πραγμάτων», τα αυτόνομα οχήματα, η τρισδιάστατη εκτύπωση, η νανοτεχνολογία, η βιοτεχνολογία, η επιστήμη των υλικών, η αποθήκευση ενέργειας και οι κβαντικοί υπολογιστές.
Ηδη, η τεχνητή νοημοσύνη είναι παντού γύρω μας -από τα αυτοοδηγούμενα οχήματα και τα drones μέχρι τους εικονικούς βοηθούς και το λογισμικό που μεταφράζει ή επενδύει. Εντυπωσιακή πρόοδος έχει σημειωθεί στην τεχνητή νοημοσύνη (AI -Artificial Intelligence) κατά τα τελευταία χρόνια, οδηγούμενη από εκθετικές αυξήσεις στην υπολογιστική ισχύ και από τη διαθεσιμότητα τεράστιων όγκων δεδομένων, από το λογισμικό που χρησιμοποιείται για την ανακάλυψη νέων φαρμάκων μέχρι αλγόριθμους που χρησιμοποιούνται για την πρόβλεψη των πολιτιστικών μας ενδιαφερόντων. Εν τω μεταξύ, οι ψηφιακές κατασκευαστικές τεχνολογίες αλληλεπιδρούν με τον βιολογικό κόσμο σε καθημερινή βάση. Μηχανικοί, σχεδιαστές και αρχιτέκτονες συνδυάζουν υπολογιστικό σχεδιασμό, προσθετική κατασκευή, μηχανική υλικών και συνθετική βιολογία για να προωθήσουν μία συμβίωση μεταξύ μικροοργανισμών, των σωμάτων μας, των προϊόντων που καταναλώνουμε και ακόμη και των κτηρίων που κατοικούμε.
Προκλήσεις και ευκαιρίες
Οπως και οι επαναστάσεις που προηγήθηκαν, η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση έχει τη δυνατότητα να αυξήσει τα επίπεδα του παγκόσμιου εισοδήματος και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής για τους πληθυσμούς σε όλο τον κόσμο.
Μέχρι σήμερα, αυτοί που έχουν κερδίσει τα μέγιστα από αυτό ήταν οι καταναλωτές που ήσαν σε θέση να αντέξουν οικονομικά και να έχουν πρόσβαση στον ψηφιακό κόσμο. Η τεχνολογία έχει καταστήσει δυνατή την ύπαρξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών που αυξάνουν την ευχαρίστηση και την αποτελεσματικότητα της προσωπικής μας ζωής. Η παραγγελία ταξί, η κράτηση θέσης σε πτήση, η αγορά ενός προϊόντος, η πραγματοποίηση μιας πληρωμής, η ακρόαση μουσικής, η παρακολούθηση μιας ταινίας ή η συμμετοχή σε ένα παιχνίδι -οποιοδήποτε από αυτά μπορεί τώρα να γίνει από απόσταση.
Αυτή είναι συνεπώς μία τεράστια ανατροπή που αφ’ εαυτής δημιουργεί ανισότητες και κρίσεις, οι οποίες έχουν και ισχυρό ψυχολογικό υπόβαθρο. Ο άνθρωπος δεν θέλει να αλλάξει εύκολα, ούτε τον συναρπάζει η πολυπλοκότητα γεγονότων και φαινομένων που τον αφορούν.
Η μάθηση ως ανταγωνιστική επιταγή
Κατά την καθηγήτρια Ηγετικών Ικανοτήτων στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Χάρβαρντ, κα Εϊμι Εντμοτσον, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί που έχουν ανακαλύψει πώς να μαθαίνουν γρήγορα, διατηρώντας ταυτοχρόνως και πρότυπα υψηλής ποιότητας, μόνον μπροστά θα πηγαίνουν. Κατά την Αμερικανίδα καθηγήτρια, τα περισσότερα συστήματα διοίκησης επιχειρήσεων που χρησιμοποιούνται σήμερα ανάγονται σε μία εποχή όπου κυριαρχούσε η βιομηχανική παραγωγή και κατά την οποία οι εταιρείες οργανώνονταν έτσι ώστε να εκτελούν εργασίες με τη μέγιστη δυνατή αποδοτικότητα.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η βασική πρόκληση που αντιμετώπιζαν οι διευθυντές εργοστασίων ήταν ο έλεγχος της μεταβλητότητας. Για παράδειγμα, κατά την προσέγγισή τους στη μεγάλης κλίμακας παραγωγή αυτοκινήτων, πρωτοπόροι στοχαστές όπως ο Χένρι Φορντ και ο Φρέντερικ Τέιλορ προσπάθησαν για τον επιμερισμό στους εργαζόμενους απλών και επαναλαμβανόμενων εργασιών σε μία γραμμή παραγωγής, ώστε να περιορίσουν το ενδεχόμενο του ανθρώπινου λάθους και να παράγουν όσο το δυνατόν περισσότερα αυτοκίνητα. Αργότερα, οι διευθυντές παραγωγής υιοθέτησαν εργαλεία όπως τον στατιστικό έλεγχο των διαδικασιών, που τους βοηθούσε να διασφαλίσουν κάθε φορά τη σωστή διεκπεραίωση της εργασίας.
Με την άνοδο των οργανισμών που βασίζονται στη γνώση, την εποχή των πληροφοριών, το παλιό μοντέλο αδυνατεί πλέον να λειτουργήσει, για πολλούς λόγους. Σε αυτούς τους οργανισμούς είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να μετρηθεί η παραγωγικότητα των εργαζομένων ή οι ατομικές επιδόσεις με απλούς τρόπους, όπως π.χ. βάσει του αριθμού των ωρών εργασίας. Η απόδοση καθορίζεται ολοένα και περισσότερο από παράγοντες που είναι ανεπίδεκτοι επιτήρησης: λόγου χάρη, έξυπνος πειραματισμός, ευφυείς ιδέες, διαπροσωπικές δεξιότητες, αντοχή ενώπιον αντίξοων συνθηκών. Οταν η εργασία είναι αλληλεξαρτώμενη και σε συνεχή ροή, ο φόβος μεταξύ των ανθρώπων όχι απλώς δεν βοηθά, αλλά είναι εντελώς αντιπαραγωγικός.
Σύμφωνα με έρευνα σε μία πολυεθνική υψηλής τεχνολογίας, πάνω από το ήμισυ των εργαζομένων θεωρούσαν ότι ήταν επικίνδυνο να εκφέρουν αυτό που είχαν στο μυαλό τους. Στις συνεντεύξεις που ακολούθησαν, αποκαλύφθηκε ότι κρατούσαν για τον εαυτό τους όχι μόνον τα άσχημα νέα, αλλά και τις καινούργιες ιδέες. Ηταν ριψοκίνδυνο να αποκαλύψουν οτιδήποτε από τα δύο λόγω της έμφασης που έδιναν οι ανώτεροί τους στην άψογη και έγκαιρη εκτέλεση.
Επίσης, όταν οι εργαζόμενοι αισθάνονται ότι δεν μπορούν να μιλήσουν για τις μικρές αποτυχίες, αυξάνεται για τους οργανισμούς και ο κίνδυνος των μεγάλων αποτυχιών. Οι εργαζόμενοι δεν έχουν αρκετό χρόνο στη διάθεσή τους για να μάθουν.
Αυτά, μεταξύ άλλων, υπογραμμίζει στο Harvard Business Review η Εϊμι Εντμοτσον και, όπως είναι ευνόητο, θέτει για τις ηγεσίες των επιχειρήσεων ένα σοβαρό θέμα προβληματισμού: αυτό του διαθέσιμου χρόνου για μάθηση και του ρόλου της τελευταίας στην επιδιωκόμενη επιχειρηματική αριστεία -και όχι μόνον.