Τι σημαίνει «στολάρισμα»/stall

Από τη μια έχουμε τη νέα επίσημη αισιοδοξία βασισμένη σε καλά στοιχεία εσόδων για το Φεβρουάριο -έστω κτηθέντα και έπειτα από αρκετό μασάζ.

Μετά το διστακτικό κλείσιμο του 2012 και το Γενάρη που σκόνταψε, κάτι είναι κι αυτό. Από την άλλη, έχουμε το συνηθισμένο δίδυμο για στιγμές πολιτικής αμηχανίας στην Ελλάδα των τελευταίων χρόνων: εμπλοκή στις συζητήσεις με την τρόικα (μέτωπο της διαθεσιμότητας/απολύσεων στο Δημόσιο, μέτωπο των ρυθμίσεων οφειλών προς το Δημόσιο, μέτωπο του ΦΠΑ στην εστίαση ή συνολικά της καταβολής ΦΠΑ) και σούσουρο γύρω από επικείμενο, διαψευδόμενο πλην σιγοβράζοντα ανασχηματισμό.

  Υλικό λοιπόν πολύ και δοκιμασμένο.  

Με την άδεια του αναγνώστη, όμως, θα ξεκινήσουμε από κάπου αλλού: από μιαν έκφραση που μας έφτασε από δύο διαφορετικές πηγές ή μάλλον κατευθύνσεις -γι' αυτό και κράτησε την προσοχή μας.

Εκείνο από το οποίο στην τωρινή φάση της ελληνικής οικονομίας διαγράφεται ως καινούργια απειλή είναι μήπως «στολάρει». Κάτι τέτοιο, αντιλαμβανόμαστε, άρχισε να συζητείται στις μελέτες μιας από τις συστημικές ελληνικές τράπεζες. Ακόμη πιο ενδιαφέρον: μας ήρθε ως ανησυχία και από μια από τις συνιστώσες της τρόικας. Σε αυτά θα επανέλθουμε ευθύς αμέσως.

Τι είναι όμως το «στολάρισμα», το stall για να χρησιμοποιήσουμε τη διεθνή έκφραση της αεροπλοΐας, απ' όπου προέρχεται το φαινόμενο -και ο όρος; Είναι η απώλεια στήριξης, που παρατηρείται όταν η γωνία πτήσης ή η ώθηση που δέχεται από τους κινητήρες του το αεροπλάνο βρεθεί σε λάθος επίπεδο για κάποιο λόγο: απώλεια ισχύος, λάθος στη γωνία των flaps, γενικά λάθος... Τότε, το αεροπλάνο δεν χάνει απλώς ύψος ούτε κάνει βουτιά -πέφτει σαν πέτρα, χωρίς πια να μπορεί να ελεγχθεί από τον πιλότο. (Γι' αυτό, άλλωστε, και το στολάρισμα είναι ένας από τους εφιάλτες της αεροπλοΐας).

Τι είναι, τώρα, το αντίστοιχο του στολαρίσματος στην οικονομία; Είναι η απότομη απώλεια στήριξης είτε λόγω της στέρησης ρευστότητας είτε επειδή η ζήτηση πέφτει κάτω από ένα επίπεδο είτε επειδή οι επιβαρύνσεις (π.χ. οι φορολογικές) ξεφεύγουν από τα όρια. Είναι το αντίστοιχο στο εσωτερικό, στην πραγματική οικονομία, εκείνου που πριν καιρό ακούγαμε να λέγεται ως απειλή από το εξωτερικό, «εισαγόμενη» ιδίως μέσω του «στεγνώματος» των τραπεζών πριν από τις ημέρες του PSI: ήταν, θυμηθείτε, το σύνδρομο του sudden death.

Οπου οι τράπεζες και η τρόικα λειτουργούν ως θερμόμετρο

Αν, τώρα, επιστρέψουμε στη διπλή πηγή ανησυχίας για το ενδεχόμενο ενός stall -τραπεζική πηγή αφενός, τροϊκανή αφετέρου- μπορούμε να δούμε και το βαθύτερο περιεχόμενο της ανησυχίας αυτής. Επειτα από τις συνεχώς επανερχόμενες συζητήσεις περί ασφυξίας λόγω της ρευστότητας που στέρεψε αυτό που διεκτραγωδούνταν και άρχιζε να θυμίζει το μικρό βοσκό και το λύκο (φωνάζαμε για ασφυξία, αλλά «κάποια» χρηματοδότηση όλο και προέκυπτε: η τρόικα δεν έπαυε να δείχνει προς την κατεύθυνση του αποθέματος των 165 δισ. σε καταθέσεις στην Ελλάδα, οι οποίες όλο και «κάπως» μετατρέπονταν σε ροές υπό την πίεση της ανάγκης, τη μια για να πληρωθούν φόροι, την άλλη για να συνεχιστεί η μισθοδοσία μονάδων...), τώρα ακριβώς δείχνει να υλοποιείται, φαίνεται να γίνεται πραγματικότητα. Οι ίδιες οι τράπεζες -που με τόση ελαφρότητα οι κυβερνώντες και τα μίντια οδήγησαν την κοινή γνώμη να τις αντιπαθεί, ήδη να τις μισεί- το βλέπουν να συμβαίνει άμεσα. Το μαζικό «κοκκίνισμα» δανείων και η αδυναμία εξυπηρέτησης ρυθμίσεων από επιχειρήσεις και νοικοκυριά που «θέλουν αλλά δεν μπορούν» συντελείται στα χέρια τους.

Ομως και η τρόικα, που κι αυτή μάθαμε να την αντιπαθούμε και ήδη να τη μισούμε ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες που δεν βαρυνόταν με κοντόφθαλμη και εμμονική στάση, βλέπει το ενδεχόμενο να έχει να διαχειριστεί (ή να δει την απέναντι της κυβέρνηση της Ελληνικής Δημοκρατίας, την όποια κυβέρνηση να χρειάζεται να αντιμετωπίσει...) ένα στολάρισμα. Εδώ, την άκρια την πιάνουν από την αίσθηση απώλειας στήριξης στο μέτωπο των φορολογικών εσόδων. «Μα, αφού ο Φεβρουάριος διόρθωσε την τάση;» θα πείτε. Εντάξει -όλοι όμως είδαν ότι στην περίοδο αυτή γράφτηκε και το περυσινό μέρισμα Τράπεζας της Ελλάδος και κάτι από την απόδοση των ωφελειών των άλλων κεντρικών τραπεζών από τον ελληνικό δανεισμό συν μια τελευταία δόση του περυσινού φόρου. «Πάντως, το δημοσιονομικό ισοζύγιο δεν έχει πρόβλημα, αφού οι δαπάνες συγκρατούνται ακόμη περισσότερο», θα το μαζέψετε.

Αλήθεια - και δεν είναι μόνον το ΠΔΕ που σφαγιάζεται, αλλά και η επίπτωση των νέων μειώσεων π.χ. στις συντάξεις και κάποιους μισθούς που ήδη καταγράφεται αρχές του 2013. Ομως, προσοχή!, κάθε τέτοια μείωση δεν είναι μόνον που βυθίζει κι άλλο την κατανάλωση (άρα πρόσθετη μείωση του ΦΠΑ, μείωση και των άλλων φόρων μέσω των επιχειρήσεων), αλλά συμπιέζει και τη βάση επιβολής του ίδιου του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων. Ο δημοσιονομικός πολλαπλασιαστής σε νέες περιπέτειες!

Χώρια που οι τροϊκανοί έχουν ήδη διαγνώσει και την άλλη βραδυφλεγή νάρκη που υπάρχει καθ' οδόν: τις δικαστικές αποφάσεις με τις οποίες αμφισβητούνται οι περικοπές μισθών και συντάξεων (πιο πρόσφατη η γνωμοδότηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου -που θεωρεί εαυτό Δικαστήριο- σχετικά με την αναδρομική, από 1/8/2012, μείωση των ειδικών μισθολογίων, στρατιωτικών, πανεπιστημιακών και... δικαστικών). Εχουν δει και τις πρωτόδικες αποφάσεις να επανεγκαθιστούν στις θέσεις τους θιγομένους της εφεδρείας, ήδη της διαθεσιμότητας. Ρωτούν, δήθεν απλοϊκά, τι θα γίνει άμα παρόμοιες αποφάσεις πληθύνουν...

Πώς το meltdown των τραπεζών πάει να κάνει γενικότερο κακό

Και από τις δύο πλευρές, τι μπορεί να γίνει; (Διότι η περιγραφή προβλημάτων ελάχιστα πλέον ενδιαφέρει. Η αναζήτηση λύσεων, διεξόδων είναι το μόνο χρήσιμο). Υποτίθεται ότι στο χώρο των τραπεζών, η «μεγάλη λευκή ελπίδα» είναι η ανακεφαλαιοποίηση που συνεχώς προωθείται/προχωρεί/τελειώνει και συνεχώς μένει στην μέση. Τώρα μάλιστα γίνεται φανερό -με το γνήσιο meltdown των τραπεζικών μετοχών και δη της Εθνικής- ότι η συμμετοχή των παλαιών μετόχων (και, συνεπώς, η παραμονή της διοίκησης των Τραπεζών σε χέρια ιδιωτών) κατέληξε να έχει αποθαρρυνθεί, με τους διαφαινόμενους όρους που προωθείται η ανακεφαλαιοποίηση. Θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί ότι άλλο πράγμα η κεφαλαιακή βάση, άλλο η ανάκτηση ρευστότητας των τραπεζών -και η παροχή της προς την πραγματική οικονομία. Ομως το πράγμα δεν είναι τόσο απλό: τα δύο επίπεδα επικοινωνούν, πέραν τούτου όμως η χρονοτριβή και τα πισωγυρίσματα και η αμφιθυμία γύρω από την ανακεφαλαιοποίηση γενικώς υπονομεύει. Μια πιο ρωμαλέα, κυρίως μια πιο ειλικρινής στάση θα λειτουργούσε σωτήρια.

Πάμε, τώρα, στο χώρο της τρόικας: εδώ η αίσθηση ότι δεν αποκλείεται ένα στολάρισμα μιας οικονομίας, την οποία de facto αυτοί, οι τροϊκανοί, διαχειρίζονται οδηγεί σε στάσεις πιο συγκρατημένες απ' ό,τι ζήσαμε σε προηγούμενες φάσεις. Δεν θα το 'λεγε κανείς αυτό, βλέποντας τα πράγματα απ’ εδώ -από την Αθήνα, από την Ελλάδα, με τις εμμονές για μείωση του κατώτατου μισθού ή με την έμφαση στις απολύσεις στον δημόσιο τομέα. ακόμη περισσότερο με την ακαμψία των τροϊκανών στα θέματα των ρυθμίσεων με δόσεις των φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων των πολιτών, της «ύστατης ευκαιρίας» κ.λπ. Ομως στην τρόικα αρχίζει να ωριμάζει (πάλι) η συνειδητοποίηση ότι «κάτι» χρειάζεται να ελαστικοποιηθεί, ιδίως προς την κατεύθυνση του μπλοκαρίσματος των (μικρών, πάντως...) δόσεων χρηματοδότησης της οικονομίας που εναπομένουν. Πολιτικά αυτό είναι δύσκολο να ειπωθεί, όμως αναζητούνται αγωνιωδώς ρεαλιστικές υπεκφυγές - πάντως αποφυγή του φάσματος νέων μέτρων.

Γνωρίζουν, πράγματι, οι τροϊκανοί ότι άμα ή τώρα ή μέχρι το καλοκαίρι «κοπούν» ή καθυστερήσουν 2 ή 4 δισ. των επόμενων δόσεων χρηματοδότησης, θα συμβεί κάτι δυσάρεστα απλό. Εκεί που ξεκίνησαν να ρευστοποιούνται οι υποχρεώσεις του Δημοσίου προς ιδιώτες - από τα 8+ δισ. ευρώ που είχαν επισήμως συσσωρευθεί συν όσα επιδεξίως δεν αναγνωρίζονται- θα αρχίσουν πάλι οι πρακτικές του «δεν πληρώνω» προς πάσαν κατεύθυνση, ενώ οι τρέχουσες ανάγκες θα καλύπτονται πάλι με έντοκα. Ξαναστεγνώνοντας τις τράπεζες. Αρα, πρόσθετη πίεση στην πραγματική οικονομία, πρόσθετη συνεισφορά σε ένα ενδεχόμενο στολάρισμα...

Ποιο το πολιτικό στίγμα μπροστά σε αυτά; Από πλευράς Γιάννη Στουρνάρα, θα 'λεγε κανείς πως είναι: «Υπάρχουν στόχοι, αυτοί τηρούνται».

Από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ, προχωρεί η ταχύρρυθμη εκμάθηση της εξουσίας -επ' εσχάτων με την τριβή προς την πείρα ΙΝΕΡΠΟΣΤ/Γερ. Αρσένη-Λούκας Κατσέλη και Levy Institute/Dani Rodrik-James Galbraith, όμως με μια επιφύλαξη: «Μήπως ο ΣΥΡΙΖΑ χάσει την ψυχή του, το ριζοσπαστισμό του». Θα τα ξαναδούμε αυτά!

Α. Δ. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗΣ