Ινστιτούτο ΕΝΑ: Για μια Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική & Αλληλέγγυα Οικονομία

Στο Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΕΝΑ δημοσιεύτηκε κείμενο εργασίας για τον ρόλο των επιχειρήσεων της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΚΑΛΟ) στη βιώσιμη ανάπτυξη. 

Το κείμενο στο Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ινστιτούτου ΕΝΑ από τους: Ιφιγένεια Δουβίτσα, Καθηγήτρια - Σύμβουλο στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Γιάννη Ευσταθόπουλο, Οικονομολόγο, Συντονιστή Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης ΕΝΑ και Γιώργο Σταμπουλή, Αναπληρωτή Καθηγητή στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, έχει ως εξής: 

Οι συνεργατικές και κοινωνικές επιχειρήσεις υπηρετούν τις ανάγκες των ανθρώπων με βιώσιμο τρόπο από οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική άποψη. Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί κεντρικό και αναπόσπαστο στοιχείο της συνεταιριστικής οικονομίας και κουλτούρας.

Η αναγνωρισμένη ανθεκτικότητα και συμβολή των επιχειρήσεων της Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (ΚΑΛΟ) στη βιώσιμη ανάπτυξη αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα σε μια παγκόσμια συνθήκη πολλαπλών κρίσεων: Πανδημική, Ενεργειακή, Γεωπολιτική, Πληθωριστική, Επισιτιστική, Προσφυγική, Κλιματική κρίση και Ανισότητες εισέρχονται σε άμεση αλληλεπίδραση προκαλώντας μαζικές ανθρώπινες απώλειες, εκτεταμένη φτώχεια και υλική στέρηση, ανυπολόγιστες υλικές ζημιές και πρωτόγνωρα επίπεδα οικονομικής και κοινωνικής αβεβαιότητας.

Το παρόν άρθρο περιγράφει τους άξονες μιας Εθνικής Στρατηγικής για την υποστήριξη της ΚΑΛΟ με στόχο την αξιοποίηση των αναπτυξιακών ευκαιριών που παρουσιάζει ο εν λόγω τομέας για τη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας, την περιφερειακή και κοινωνική συνοχή, την ενεργειακή δημοκρατία, την αγροτική ανάπτυξη, τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και τη βιώσιμη ανάπτυξη εν γένει.

Ο ρόλος της ΚΑΛΟ σε μια συγκυρία πολλαπλών κρίσεων: ευκαιρίες και πρωτοβουλίες στήριξης

Η ΚΑΛΟ αποτελεί σημαντικό μέρος του παγκόσμιου οικονομικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Ο συνεταιριστικός τομέας, ειδικότερα, παρέχει το 10% της παγκόσμιας απασχόλησης, αριθμώντας τρία εκατομμύρια επιχειρήσεις.

Ο τομέας της ΚΑΛΟ προάγει έναν δημοκρατικό τρόπο λειτουργίας και επενδύει συστηματικά και μακροπρόθεσμα στον άνθρωπο, καθώς εγγενής σκοπός του είναι η διατήρηση και δημιουργία σταθερών και ποιοτικών θέσεων εργασίας μέσω της επανεπένδυσης των κερδών στις επιχειρήσεις. Η ΚΑΛΟ έχει αποδείξει ότι αποτελεί, διεθνώς και στην Ελλάδα, μια εναλλακτική και ανταγωνιστική μορφή οικονομικής οργάνωσης που παρουσιάζει υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας απέναντι σε κρίσεις και καλύτερο κοινωνικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα σε σύγκριση με άλλες εταιρικές μορφές που προτάσσουν τη μεγιστοποίηση της βραχυπρόθεσμης κερδοφορίας και που τροφοδοτούν την ανάπτυξη των εισοδηματικών ανισοτήτων. Διεθνείς οργανισμοί και κυβερνήσεις αναπτύσσουν συνεπώς πρωτοβουλίες στήριξης της ΚΑΛΟ με στόχο την πλήρη αξιοποίηση των ανωτέρω πλεονεκτημάτων.  Ενδεικτικά:

• Η ΚΑΛΟ αναγνωρίσθηκε στην έκθεση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ ως ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης το οποίο στοχεύει σε μια νέα ισορροπία μεταξύ οικονομικής αποτελεσματικότητας και κοινωνικο-περιβαλλοντικής ανθεκτικότητας.  

• Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσίασε τον Δεκέμβριο του 2021 το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Οικονομία.
• Η ισπανική κυβέρνηση παρουσίασε τον περασμένο Ιούνιο ένα φιλόδοξο επενδυτικό πρόγραμμα 800 εκατομμυρίων ευρώ για την κοινωνική οικονομία, αξιοποιώντας πόρους του Next Generation EU.

Προτεραιότητες και άξονες μιας Εθνικής Στρατηγικής για την ΚΑΛΟ

Η αξιοποίηση στην Ελλάδα των σημαντικών ευκαιριών της ΚΑΛΟ για την οικονομία, την απασχόληση, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την περιφερειακή και κοινωνική συνοχή καθιστά αναγκαία την εκπόνηση ολοκληρωμένης και φιλόδοξης Εθνικής Στρατηγικής για την ΚΑΛΟ, φέρνοντας σε διάλογο τις συνεταιριστικές και κοινωνικές επιχειρήσεις, τους κοινωνικούς εταίρους, τους φορείς της παραγωγής, τους οργανισμούς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τους αναπτυξιακούς φορείς, τον χρηματοπιστωτικό τομέα, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα και τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις της χώρας.

Σήμερα οι συνεταιρισμοί στην Ευρώπη και τον κόσμο αναπτύσσονται ως χωρικά εμπεδωμένα οικοσυστήματα τα οποία συγκροτούν αλυσίδες αξίας και συστήματα καινοτομίας, χρηματοδοτικούς μηχανισμούς, κέντρα έρευνας και ανάπτυξης, φορείς κατάρτισης, κέντρα για την ίδρυση και υποστήριξη συνεταιριστικών εγχειρημάτων. Διαμορφώνουν έτσι το ευρύτερο κοινωνικό κεφάλαιο, μπολιάζοντας την κοινωνία με τις αξίες του συνεταιριστικού κινήματος.

Η στρατηγική ανάπτυξης του συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα πρέπει λοιπόν να είναι πολιτική ολιστικής ανάπτυξης με όρους «οικοσυστήματος» στην οποία πρέπει να ενταχθούν οι ακόλουθες προτεραιότητες:

• Ενίσχυση δημόσιων πολιτικών για την ΚΑΛΟ: Το υφιστάμενο πλαίσιο περιορίζει την ΚΑΛΟ σε εργαλείο κοινωνικής/προνοιακής πολιτικής το οποίο απευθύνεται πρωτίστως σε αδύναμες κοινωνικές ομάδες με αποτέλεσμα να προσεγγίζεται συχνά ως υπολειμματικό τομέα της οικονομίας. Η επικαιροποίηση και ενίσχυση του ρόλου και αντικειμένου των δομών στήριξης της ΚΑΛΟ και η μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων από το Υπουργείο Εργασίας στο Υπουργείο Ανάπτυξης θα συμβάλλουν στην αναβάθμισή της σε ισότιμο θεσμικό πόλο του οικονομικού συστήματος και μοχλό οικονομικού και κοινωνικού μετασχηματισμού στο σύνολο των παραγωγικών δραστηριοτήτων.
• Διαμόρφωση ενιαίας συνεταιριστικής νομοθεσίας: η θέσπιση γενικού νόμου περί συνεταιρισμών θα επιτρέψει την υπέρβαση των αναπτυξιακών εμποδίων και αντικινήτρων που ανακύπτουν από την πολυδιάσπαση και τις συχνές μεταβολές της συνεταιριστικής νομοθεσίας.
• Ανάπτυξη πολιτικής συνεταιριστικής εκπαίδευσης προκειμένου να αρθεί ο αποκλεισμός των συνεταιρισμών ως αντικείμενο διδασκαλίας και μελέτης στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, ιδίως σε σχολές άρρηκτα συνδεδεμένες με το επιχειρείν, στις οποίες διδάσκεται μονοπωλιακά το κλασσικό μοντέλο επιχειρηματικότητας (π.χ. Νομικές Σχολές, Σχολές Διοίκησης Επιχειρήσεων, Οικονομικές Σχολές). Στόχος είναι το ευρύ κοινό να γνωρίσει τις δυνατότητες των συνεταιρισμών για την ανάπτυξη σύγχρονων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών που υπηρετούν τις αρχές και τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης.
• Θέσπιση πλαισίου και κινήτρων για τη μεταβίβαση επιχειρήσεων σε εργαζομένους στα πρότυπα της διεθνούς εμπειρίας και σε όλα τα στάδια του κύκλου επιχειρηματικής ανάπτυξης (ως νεοφυής επιχείρηση, στη φάση της ανάγκης για περαιτέρω ανάπτυξη, στο στάδιο της διάδοχης κατάστασης και πώλησής της και στη φάση που απαιτείται διάσωσή της από οικονομικές δυσκολίες) με στόχο να διασφαλίζεται η βιώσιμη λειτουργία της επιχειρήσης και να διασώζονται οι θέσεις εργασίας και πολύτιμα στοιχεία για την οικονομία όπως η συσσωρευμένη γνώση και τεχνογνωσία, το πελατολόγιο, ο πάγιος εξοπλισμός, τα δίκτυα συνεργασίας και προμηθευτών, οι σχετικές αλυσίδες αξίας κ.λπ. Στη σημερινή οικονομική συγκυρία, η λειτουργία πολλών επιχειρήσεων τίθεται σε κίνδυνο, λόγω των σωρευτικών και συνδυαστικών επιπτώσεων της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης, κυρίως σε κλάδους που (α) υπήρξαν εκτεθειμένοι σε μεγαλύτερο βαθμό στα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και στις μετέπειτα επιπτώσεις τους (β) παρουσιάζουν υψηλή ενεργειακή κατανάλωση και (γ) δεν παρέχουν αγαθά/υπηρεσίες «πρώτης ανάγκης». Η έγκαιρη υποστήριξη της μεταβίβασης επιχειρήσεων σε εργαζόμενους, προτού αυτές κλείσουν ή περιέλθουν στο προβληματικό και δυσμενές στάδιο της πτώχευσης, αποκτά συνεπώς ιδιαίτερη σημασία για τη διατήρηση των αναπτυξιακών τους προοπτικών και για την οικονομία συνολικότερα. Η ΚΑΛΟ μπορεί να διαδραματίσει συνεπώς σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση εφόσον ληφθούν σχετικά μέτρα υποστήριξης.
• Διερεύνηση της δυνατότητας ίδρυσης «Τράπεζας των Συνεταιρισμών» (ή Πιστωτικού Συνεταιρισμού των Συνεταιρισμών) σε συνεργασία με το πλήθος των συνεταιριστικών εγχειρημάτων και με την υποστήριξη της Αναπτυξιακής Τράπεζας. Τόσο το πεδίο της ΚΑΛΟ όσο και η οικονομία έχουν ανάγκη χρηματοπιστωτικούς φορείς που θα κατανοούν, θα υπηρετούν και θα εφαρμόζουν τις συνεταιριστικές αρχές.

* Όλο το κείμενο εργασίας που δημοσιεύει το Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΕΝΑ: https://bit.ly/3MiiUPy