H ελληνική οικονομία είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσει τις σημερινές προκλήσεις σε σχέση με κρίσεις του παρελθόντος. Έχει ωστόσο μείνει πίσω στους εμβολιασμούς και θα πρέπει να επιταχύνει τον βηματισμό της προκειμένου να διατηρήσει την αναπτυξιακή δυναμική της.
Από την έντυπη έκδοση
Συνέντευξη στη Νατάσα Στασινού
[email protected]
H ελληνική οικονομία είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσει τις σημερινές προκλήσεις σε σχέση με κρίσεις του παρελθόντος. Έχει ωστόσο μείνει πίσω στους εμβολιασμούς και θα πρέπει να επιταχύνει τον βηματισμό της προκειμένου να διατηρήσει την αναπτυξιακή δυναμική της. Αυτό είναι το μήνυμα που στέλνουν μιλώντας στη «Ναυτεμπορική» ο Τιμ Μπούλμαν, senior economist του ΟΟΣΑ, υπεύθυνος για την Ελλάδα, και ο Τίμο Λάιντεκερ από το ελληνικό Desk του Οργανισμού. Οι αξιωματούχοι του ΟΟΣΑ θεωρούν «ατού» τη στροφή της χώρας μας σε ένα πιο ποιοτικό τουριστικό προϊόν, καθώς δίνει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι άλλων τουριστικών οικονομιών, και επικροτούν τις επενδύσεις σε νέους πολλά υποσχόμενους τομείς, όπως αυτοί των κέντρων ερευνών και λογισμικού.
Ζητούν ωστόσο να ενισχυθεί η εξωστρέφεια και υπογραμμίζουν την ανάγκη για καλύτερη σύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με την αγορά εργασίας - κάτι που θεωρούν καθοριστικής σημασίας για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της χώρας. Αυτό είναι κάτι για το οποίο θα πρέπει να εργαστούν όλοι και όχι μόνο η κυβέρνηση, τονίζουν. Για την πορεία της ελληνικής οικονομίας πολλά θα εξαρτηθούν, ξεκαθαρίζουν, και από το πώς και πόσο θα τη στηρίξει η ΕΚΤ μετά τη λήξη του PEPP, αν και σημειώνουν ότι η κυβέρνηση έχει χτίσει ισχυρά ταμειακά διαθέσιμα, κάτι που σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να βγει στις αγορές για χρηματοδότηση για κάποιο διάστημα, αν τα επιτόκια αυξηθούν.
Βλέπουν επίσης αδυναμίες στην ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα του δικαστικού συστήματος, αλλά θεωρούν σημαντική την πρόοδο που έχει γίνει στο μέτωπο του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών και της ηλεκτρονικής πλατφόρμας για τους πλειστηριασμούς. Η βασική συμβουλή τους; Αδράξτε τις ευκαιρίες που δημιουργεί το Ελλάδα 2.0 και το Ταμείο Ανάκαμψης: διατηρήστε το μομέντουμ στις μεταρρυθμίσεις ώστε να αξιοποιήσετε στο μέγιστο τη σκληρή δουλειά των τελευταίων ετών που επαναφέρει την εμπιστοσύνη και ανοίγει τον δρόμο για καλύτερη ποιότητα ζωής στο μέλλον.
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:
Η μετάλλαξη Όμικρον εξαπλώνεται με ταχύτητα και βλέπουμε περιοριστικά μέτρα και μίνι lockdowns να επιστρέφουν στην Ευρώπη. Πόσο ισχυρός πιστεύετε ότι θα είναι ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη;
Τιμ Μπούλμαν: Στην τελευταία πρόβλεψή μας προσδιορίσαμε τις μεταλλάξεις του ιού στους πιθανούς κινδύνους. Ήταν κάτι που περιμέναμε λοιπόν. Υπάρχουν όμως ακόμη αρκετά αναπάντητα ερωτήματα. Δεν ξέρουμε εάν η μετάλλαξη είναι ανθεκτική στα εμβόλια ή εάν προκαλεί συμπτώματα πιο σοβαρά σε σχέση με προηγούμενες μεταλλάξεις. Αυτά είναι δύο κρίσιμα ερωτήματα. Όταν θα έχουμε αυτές τις απαντήσεις, ίσως τα lockdowns θα μπορούσαν να χαλαρώσουν. Εάν δεν συμβεί αυτό, θα έχουμε επιβράδυνση της ανάπτυξης, των τουριστικών ροών -που είναι κάτι το οποίο επηρεάζει την Ελλάδα-, του εμπορίου και άλλων υπηρεσιών. Θα πρέπει να σημειώσουμε πάντως ότι σε ορισμένες χώρες αποφασίστηκαν lockdowns πριν εμφανιστεί ακόμη το νέο στέλεχος του ιού. Αυτό αντανακλά το γεγονός ότι τα ποσοστά εμβολιασμού ήταν πολύ χαμηλά σε αρκετές χώρες στην Ευρώπη. Και το γεγονός ότι ήρθε στο προσκήνιο αυτή η μετάλλαξη δείχνει ότι το ποσοστό εμβολιασμού είναι υπερβολικά χαμηλό παγκοσμίως. Είναι λοιπόν καθοριστικό για το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας το να διασφαλιστεί ότι όλοι θα έχουν τη δυνατότητα εμβολιασμού.
Μία νέα πηγή ανησυχίας είναι οι ανατιμήσεις. Ο ΟΟΣΑ αναβάθμισε αισθητά τις προβλέψεις του για τον πληθωρισμό. Υπάρχει κίνδυνος να οδηγηθούμε σε μία περίοδο στασιμοπληθωρισμού;
Τιμ Μπούλμαν: Ο υψηλός πληθωρισμός αντανακλά ορισμένες από τις εντυπωσιακές ανισορροπίες που δεν περιμέναμε στην αρχή αυτής της κρίσης. Η μία είναι οι ελλείψεις προσωπικού που καταγράφονται σε διάφορους κλάδους αρκετών χωρών, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Την περασμένη εβδομάδα ήμασταν στην Ελλάδα και ακούσαμε για τις δυσκολίες των εργοδοτών να βρουν προσωπικό. Ακούσαμε επίσης για τις πιέσεις από το υψηλό ενεργειακό κόστος. Το ερώτημα είναι εάν οι παράγοντες αυτοί θα επιμείνουν. Αυτή τη στιγμή πιστεύουμε ότι οι περισσότεροι παράγοντες που δίνουν ώθηση στις τιμές είναι προσωρινοί και το κύμα των ανατιμήσεων θα κορυφωθεί στα τέλη του έτους ή στις αρχές του επόμενου.
Η διττή πρόκληση της πανδημίας και του υψηλού πληθωρισμού δυσχεραίνει και το έργο των κεντρικών τραπεζών. Τι θα πρέπει να περιμένουμε από την ΕΚΤ μέσα στο 2022; Πόσο θα στηρίξει την Ελλάδα;
Τιμ Μπούλμαν: Η ΕΚΤ θα αρχίσει κάποια στιγμή να περιορίζει τις αγορές ομολόγων, αλλά θα διατηρήσει αμετάβλητη την επιτοκιακή πολιτική για δύο χρόνια. Αυτό που είναι καθοριστικής σημασίας για την Ελλάδα είναι τι θα γίνει με το PEPP, που έχει προγραμματιστεί να λήξει τον Μάρτιο του 2022. Το PEPP έδωσε τη δυνατότητα να αγοράσει η ΕΚΤ ελληνικά ομόλογα, χωρίς να είναι στην επενδυτική βαθμίδα. Όταν λοιπόν λήξει, τα ελληνικά ομόλογα θα βρεθούν εκτός. Εκτιμούμε ωστόσο ότι θα υπάρξει μεταβατική περίοδος, με επαναγορές και roll over που θα δίνουν κάποια στήριξη. Είναι πολύ σημαντικό το τι ακριβώς θα ακολουθήσει. Η ελληνική κυβέρνηση έχει χτίσει ισχυρά ταμειακά διαθέσιμα, κάτι που σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να βγει στις αγορές για χρηματοδότηση για κάποιο διάστημα, αν τα επιτόκια αυξηθούν.
Πόσο ευάλωτη είναι η ελληνική οικονομία σε αυτό το περιβάλλον των προκλήσεων;
Τιμ Μπούλμαν: Η Ελλάδα κατά πολλούς τρόπους είναι σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις - τουλάχιστον σε σχέση με προηγούμενες κρίσεις. Αυτή είναι μία κρίση που επηρεάζει ιδιαίτερα τον τουρισμό, που είναι εξαιρετικά σημαντικός για τη χώρα. Είδαμε τι έγινε με τις τουριστικές εισπράξεις το 2020. Αλλά ήδη το 2021 ήταν πολύ πιο ισχυρό απ’ ό,τι όλοι περίμεναν. Η χώρα κινείται προς ένα άλλου είδους τουριστικό προϊόν, που είναι αρκετά ανθεκτικό σε τέτοιου είδους κρίσεις - ένα υψηλότερης ποιότητας προϊόν, που φέρνει υψηλότερες κατά κεφαλήν δαπάνες και μεγαλύτερης διάρκειας παραμονή των τουριστών. Έτσι ο ελληνικός τουρισμός επηρεάζεται λιγότερο απ’ ό,τι άλλων ανταγωνιστικών χωρών.
Ακόμη ένα στοιχείο είναι η ανάδυση νέων τομέων, που θα είναι κρίσιμοι για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της χώρας. Εδώ αναφέρομαι στα κέντρα ερευνών, τα κέντρα λογισμικού, τις startups. Είναι κλάδοι που μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και ανάπτυξη και να διασφαλίσουν ότι η Ελλάδα θα βγει πιο δυνατή από αυτή την κρίση.
Τίμο Λάιντεκερ: Θα πρέπει επίσης να πούμε ότι οι εμβολιασμοί είναι καθοριστικής σημασίας για την ανθεκτικότητα της οικονομίας. Η Ελλάδα έχει μείνει πίσω σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην εμβολιαστική κάλυψη. Πρέπει λοιπόν να επιταχύνει σε αυτό το μέτωπο. Μένει να φανεί ποια θα είναι τα αποτελέσματα των νέων μέτρων που ανακοίνωσε η κυβέρνηση.
Τιμ Μπούλμαν: Η επιφυλακτικότητα απέναντι στο εμβόλιο είναι κάτι που αντιμετωπίζουν πολλές χώρες. Το κρίσιμο είναι να φτάνουν οι σωστές πληροφορίες στους πολίτες. Φαίνεται όμως η επιφυλακτικότητα αυτή να αντανακλά και μία ευρύτερη δυσπιστία απέναντι στους θεσμούς και την κυβέρνηση. Είναι σημαντικό να έχουν οι πολίτες την εμπιστοσύνη ότι το κράτος λειτουργεί προς το συμφέρον τους, κάνει το σωστό, δεν είναι διεφθαρμένο: αυτό είναι κάτι που αφορά όλες τις χώρες. Βλέπουμε σύνδεση ανάμεσα στα επίπεδα εμβολιασμού και τα επίπεδα εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
Τίμο Λάιντεκερ: Η εμπιστοσύνη χτίζεται μακροπρόθεσμα, θέλει χρόνο. Για να έχουμε πιο άμεσα αποτελέσματα, η επικοινωνία είναι πολύ σημαντική.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την Ελλάδα στη μετά πανδημία εποχή;
Τιμ Μπούλμαν: Μία μεγάλη πρόκληση είναι να γίνει πιο εξωστρεφής. Να διαφοροποιήσει την εξαγωγική της βάση. Ήδη το βλέπουμε να συμβαίνει αυτό. Βλέπουμε περισσότερα προϊόντα και νέα είδη προϊόντων να εξάγονται, αλλά έχετε ακόμη δρόμο να διανύσετε. Οι εμπορικές διασυνδέσεις αυξάνονται και με τα Βαλκάνια. Η Ελλάδα θα μπορούσε να γίνει ένα hub υπηρεσιών και επιχειρήσεων, που θα συνδέονται με άλλες περιοχές των Βαλκανίων. Είναι επίσης σημαντικό να διευκολυνθεί περαιτέρω το επιχειρείν. Αυτό σημαίνει κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο, ένα δικαστικό σύστημα αποτελεσματικό και αξιόπιστο, αλλά και ανθρώπινο δυναμικό με τις αναγκαίες δεξιότητες.
Πιστεύετε ότι έχουν γίνει αρκετά για τη διασύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας;
Τιμ Μπούλμαν: Προωθούνται κάποια μέτρα τώρα, ώστε να υπάρξει καλύτερη σύνδεση ανάμεσα στο τι διδάσκει η επαγγελματική εκπαίδευση με το τι έχει ανάγκη η αγορά εργασίας, να υπάρχουν περισσότερες δυνατότητες πρακτικής και να διευρυνθεί η πρόσβαση στην εκπαίδευση των ενηλίκων. Αλλά οι ανάγκες της Ελλάδας εδώ είναι τεράστιες. Οι εργοδότες δυσκολεύονται να βρουν δυναμικό με συγκεκριμένες δεξιότητες, ανεξάρτητα από τι μισθό προσφέρουν. Η δυσκολία αυτή αποκαλύπτει την ανάγκη να γίνουν πολύ περισσότερα. Δεν είναι όμως μόνο θέμα της κυβέρνησης. Όλοι πρέπει να συμμετέχουν σε αυτό. Οι εργοδότες στην Ελλάδα προσφέρουν λιγότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης και κατάρτισης στους εργαζομένους τους απ’ ό,τι σε άλλες χώρες. Και οι ενήλικοι, είτε είναι εργαζόμενοι είτε άνεργοι, υψηλής ή χαμηλής ειδίκευσης, συμμετέχουν λιγότερο σε προγράμματα κατάρτισης απ’ ό,τι σε άλλες χώρες.
Ήσασταν στην Ελλάδα την περασμένη εβδομάδα και μιλήσατε για τον πτωχευτικό νόμο και τον εξωδικαστικό μηχανισμό. Πώς βλέπετε την πρόοδο σε αυτό το πεδίο;
Τιμ Μπούλμαν: Προωθούνται πολλές μεταρρυθμίσεις. Η ηλεκτρονική πλατφόρμα φαίνεται να επιταχύνει τη διαδικασία, να οδηγεί σε διακανονισμούς ανάμεσα στους πιστωτές και τους οφειλέτες. Έχουμε επίσης τον νέο πτωχευτικό νόμο, που όμως τέθηκε σε εφαρμογή μόλις τον Ιούνιο - οπότε είναι πολύ νωρίς να πούμε εάν φέρνει τα αποτελέσματα που όλοι ήλπιζαν. Δύο πράγματα ουσιαστικά θέλουμε - γρήγορες διαδικασίες, αλλά και διαδικασίες που θα διασφαλίζουν τη μεγιστοποίηση της αξίας των στοιχείων ενεργητικού. Με όλα αυτά συνδέεται και το δικαστικό σύστημα. Είναι κάτι που όλοι επισημαίνουν ως ένα ζήτημα στο οποίο πρέπει να υπάρξει βελτίωση. Αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί εν μέρει με το να βελτιώσεις τον τρόπο λειτουργίας των δικαστηρίων και εν μέρει με το να ρυθμίζεις τα πράγματα, πριν φτάσουν στο δικαστήριο. Ο εξωδικαστικός μηχανισμός, η ηλεκτρονική πλατφόρμα, αλλά και το να αλλάξει η νοοτροπία ώστε να επιλέγεται ο εξωδικαστικός διακανονισμός είναι όλα μέρος της λύσης.
Αν είχατε μία μόνο συμβουλή για την Ελλάδα ποια θα ήταν;
Τιμ Μπούλμαν: Αδράξτε τις ευκαιρίες που δημιουργεί το Ελλάδα 2.0 και το Ταμείο Ανάκαμψης: διατηρήστε το μομέντουμ στις μεταρρυθμίσεις ώστε να αξιοποιήσετε στο μέγιστο τη σκληρή δουλειά των τελευταίων ετών που επαναφέρει την εμπιστοσύνη και ανοίγει τον δρόμο για καλύτερη ποιότητα ζωής στο μέλλον. Δεν υπάρχει περιθώριο εφησυχασμού.