Ακολουθούν τα βασικά στοιχεία του σχεδίου νόμου που εγκρίθηκε σήμερα από την Κυβερνητική Επιτροπή για την έρευνα και την τεχνολογία:
1. Περιγραφή υπάρχουσας δομής
Το ελληνικό σύστημα διαχείρισης της Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας σήμερα στη χώρα μας ακολουθεί ένα συγκεντρωτικό μοντέλο, καθώς οι προτεραιότητες καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από πάνω προς τα κάτω, κυρίως μέσω των διαφόρων επιχειρησιακών προγραμμάτων. Τα ερευνητικά κέντρα χρηματοδοτούνται, σε ετήσια βάση, μέσω του τακτικού προϋπολογισμού και υπάρχει διοικητική και οικονομική εποπτεία από τη ΓΓΕΤ, ωστόσο υπάρχει και η δυνατότητα συμμετοχής σε ανταγωνιστικά προγράμματα του Προγράμματος Πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΕΠΑΝ.
Το Υπουργείο Ανάπτυξης, μέσω της ΓΓΕΤ, έχει την αρμοδιότητα για την χάραξη και εφαρμογή της πολιτικής για την Έρευνα, Τεχνολογία και Καινοτομία. Υπάρχουν γνωμοδοτικά όργανα, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας και η Ειδική Επιτροπή Αποτίμησης Τεχνολογίας της Βουλής , τα οποία όμως δεν έχουν ιδιαίτερα αποφασιστικό ρόλο.
Η χρηματοδότηση της Έρευνας γίνεται κατά 46 % στα Α.Ε.Ι, κατά 22 % στα Ερευνητικά Κέντρα και κατά 32 % στις επιχειρήσεις. Οι δαπάνες για την έρευνα σήμερα ανέρχονται σε 0.6 % του ΑΕΠ, στο οποίο οι επιχειρήσεις συμμετέχουν με 32 %. Οι μέσοι όροι για την ΕΕ είναι 1.9% και 50%, αντίστοιχα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του σημερινού συστήματος είναι οι μηδαμινές δαπάνες για την βασική έρευνα από καθαρά εθνικούς πόρους.
Το συνολικό ερευνητικό δυναμικό της χώρας ανέρχεται σε 14.748 ερευνητές. Στα 22 Πανεπιστήμια, 17 Τ.Ε.Ι. και 22 ερευνητικά Πανεπιστημιακά ινστιτούτα απασχολούνται 10.471 (71% του συνόλου) ερευνητές, στα 13 ερευνητικά κέντρα της ΓΓΕΤ 2.000 ερευνητές (14% του συνόλου), και τέλος στον ιδιωτικό τομέα 2.235 ερευνητές (15% του συνόλου). Υπό την εποπτεία της Γ.Γ.Ε.Τ. είναι υπό ίδρυση άλλα δύο Ερευνητικά κέντρα στη Δυτική Ελλάδα και την Ήπειρο, ενώ σχεδιάζεται η δημιουργία ενός ακόμη στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη.
2. Στόχοι του νέου νομοθετικού πλαισίου για την Έρευνα, Τεχνολογία, και Καινοτομία
Στόχος του νέου νομικού πλαισίου είναι να καταστεί η Ελλάδα ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης σε παγκόσμιο επίπεδο, διαμέσου της δημιουργίας ευκαιριών για έρευνα αιχμής, της υποστήριξης της διεθνούς ερευνητικής συνεργασίας με τη συνομολόγηση διεθνών συμφωνιών. Απώτερος σκοπός είναι να αξιοποιήσει η Ελλάδα στο σύνολό τους τα πλεονεκτήματα της διεθνοποίησης της έρευνας και της τεχνολογίας και να συμβάλει στην παραγωγή ερευνητικού έργου, βελτιώνοντας τη θέση της στην παγκόσμια ερευνητική κοινότητα. Επίσης, κυρίαρχος στόχος του νέου σχεδίου νόμου είναι η εγκαθίδρυση της αρχής της αριστείας στην έρευνα αιχμής.
Η διάθεση των απαιτούμενων πόρων για την εφαρμογή του νέου νομοθετικού πλαισίου αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την πραγμάτωση των σκοπών του. Ο στόχος της χώρας μας να διαθέσει το 1.5% του Α.Ε.Π. για Έρευνα και Τεχνολογία μέχρι το 2013, πρέπει να συμπληρωθεί με την διάθεση εθνικών πόρων για την βασική έρευνα . Αυτό θα δώσει μία ώθηση στη χώρα προς τα εμπρός, δεδομένου ότι η έρευνα οδηγεί σε νέα γνώση, η οποία μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη της καινοτομίας και συνεπώς στην ανάπτυξη όλων των ζωτικών τομέων της Εθνικής Οικονομίας.
Για την κατάρτιση του νέου νομικού πλαισίου συγκροτήθηκε με Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Ανάπτυξης και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων τον Οκτώβριο του 2005 διϋπουργική νομοπαρασκευαστική επιτροπή, στο πλαίσιο των εργασιών της οποίας έγινε αντικείμενο εντατικής επεξεργασίας η νομοθεσία περί έρευνας και τεχνολογίας 8 κρατών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται κράτη με εξαίρετη επίδοση στην αποτελεσματική διαχείριση της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας όπως, η Φινλανδία, η Ιρλανδία, η Ολλανδία, οι Η.Π.Α. κ.α. Η επιτροπή αξιοποίησε τα ερεθίσματα από τις ανωτέρω έννομες τάξεις, ιδιαίτερα δε του συστήματος της Φινλανδίας, συνεκτιμώντας όμως και τις ιδιαίτερες ανάγκες της χώρας κατέληξε στο προτεινόμενο σύστημα. Το σχέδιο Νόμου λαμβάνει υπόψη:
- το υφιστάμενο νομικό καθεστώς,
- τις προβλέψεις της στρατηγικής της Λισσαβόνας (όπως αποτυπώνονται στις οδηγίες, τις αποφάσεις των Κοινοτικών οργάνων, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας του περασμένου Απριλίου και του Εγχειριδίου του Oslo),
- καθώς και τις ανάγκες που υπάρχουν για τη χάραξη Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας και Τεχνολογίας
Οι διατάξεις του Νομοσχεδίου:
- καθορίζουν το πλαίσιο εντός του οποίου θα δραστηριοποιηθεί τα επόμενα χρόνια ο χώρος της Έρευνας και της Τεχνολογίας,
- οριοθετούν τον τρόπο συγκρότησης των αρμόδιων οργάνων,
- συγκεκριμενοποιούν τον τρόπο προσδιορισμού επιλογών και κατευθύνσεων,
- ορίζουν (με σαφήνεια που εγγυάται απόλυτη διαφάνεια, αντικειμενικότητα και αποτελεσματικότητα) τον τρόπο χρηματοδότησης των επιστημονικών και ερευνητικών προσπαθειών και
- καθορίζουν για τον ίδιο σκοπό (για τη διαφάνεια και την αξιοκρατία) τις μεθόδους αξιολόγησης τους.
Στόχος του είναι να ρυθμιστούν:
- θέματα διοίκησης των ερευνητικών κέντρων,
- η κατάσταση και η εξέλιξη του προσωπικού τους,
- η συνεργασία τους με τα ΑΕΙ και ΤΕΙ στη βάση της επιστημονικής αριστείας και ισοτιμίας.
Το Νομοσχέδιο λαμβάνει υπόψη την ανάγκη προσαρμογής του ερευνητικού συστήματος στις ανάγκες της ελληνικής Οικονομίας, της αειφόρου ανάπτυξης, της επιχειρηματικότητας, της αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού μας. Παράλληλα δίνει ιδιαίτερη έμφαση:
- Στην αντιμετώπιση των δυσκολιών που συναντά η καινοτομική έρευνα.
- Στην ανάγκη στενότερης συνεργασίας μεταξύ επιστήμης και βιομηχανίας, για την επίτευξη απτών αξιοποιήσιμων και μετρήσιμων αποτελεσμάτων, προϊόντων και υπηρεσιών.
Επιδιώκει:
- Τη δημιουργία ισχυρής και ευκίνητης επιστημονικής βάσης, και βέβαια
- τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας υποστήριξης της Έρευνας & Τεχνολογίας.
- Τη δημιουργία ενός νέου οργανωτικού σχήματος σχεδιασμού και -υλοποίησης ερευνητικής πολιτικής
- τρόπους στενότερης συνεργασίας μεταξύ ερευνητικών φορέων και ΑΕΙ
- τρόπους ανοίγματος του ελληνικού συστήματος Ε&Τ στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον με ενεργό συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα και κοινοπραξίες
- θέματα βελτίωσης της διοίκησης και λειτουργίας των ερευνητικών φορέων με τις τροποποιήσεις του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου
Το νέο νομικό πλαίσιο αποσκοπεί στη συνολική ρύθμιση των ζητημάτων έρευνας και τεχνολογίας, εκκινώντας από την πρόβλεψη του Εθνικού Προγράμματος Έρευνας και Τεχνολογίας (Ε.Π.Ε.Τ.). Ειδικότερα, κυρίαρχος στόχος του Ε.Π.Ε.Τ. είναι να ενισχύσει την μέχρι σήμερα υποβαθμισμένη βασική έρευνα και να την υποστηρίξει με εθνική χρηματοδότηση, προκειμένου να καταστεί βασικό όχημα μετάβασης στην κοινωνία της γνώσης. Η προώθηση της βασικής έρευνας επιβάλλεται να γίνει, με κύριο κριτήριο την αριστεία σε επιστήμη και τεχνολογία και την αναβάθμιση της ελληνικής παιδείας. Παράλληλα το νομοσχέδιο μεριμνά και για την καθιέρωση νέας βάσης σχεδιασμού όσον αφορά στην βασική και εφαρμοσμένη έρευνα, την τεχνολογία και καινοτομία, λαμβάνοντας υπόψη τις πραγματικές και σύγχρονες ανάγκες της χώρας.
Η εκτέλεση των ερευνητικών έργων, η εκπόνηση μελετών και η εφαρμογή προγραμμάτων και δράσεων για την προώθηση της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας στα πλαίσια του Ε.Π.Ε.Τ. μπορούν να πραγματοποιούνται από δημόσιες υπηρεσίες, νομικά πρόσωπα ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, ενώσεις προσώπων, φυσικά πρόσωπα της ημεδαπής και αλλοδαπής, καθώς και νομικά πρόσωπα της αλλοδαπής.
Ο σχεδιασμός, η εφαρμογή, η διαχείριση και ο έλεγχος του Ε.Π.Ε.Τ. πραγματοποιείται από τα όργανα της ερευνητικής πολιτικής, δηλαδή τη Διυπουργική Επιτροπή για την Έρευνα και την Τεχνολογία (Δ.Ε.Ε.Τ.), το Υπουργείο Ανάπτυξης (ΥΠ.ΑΝ.) δια της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (Γ.Γ.Ε.Τ.), το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας (Ε.Σ.Ε.Τ.), και τον Εθνικό Οργανισμό Έρευνας και Τεχνολογίας (Ε.Ο.Ε.Τ.).
Η Δ.Ε.Ε.Τ. συγκροτείται από τον Πρωθυπουργό, ως Πρόεδρο, ενώ ως μέλη αυτής είναι οι Υπουργοί: α) Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης, β) Οικονομίας και Οικονομικών, γ) Εθνικής ¶μυνας, δ) Ανάπτυξης, ε) Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων, στ) Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων, ζ) Απασχόλησης & Κοινωνικής Προστασίας, η) Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης, θ) Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, ι) Δικαιοσύνης, ια) Πολιτισμού, ιβ) Μεταφορών και Επικοινωνιών, και ιγ) Δημόσιας Τάξης. Στις συνεδριάσεις προσκαλείται και παρίσταται και ο Πρόεδρος του Ε.Σ.Ε.Τ. Η Δ.Ε.Ε.Τ. σχεδιάζει τη μακροπρόθεσμη στρατηγική για την έρευνα, την τεχνολογία και την καινοτομία, θέτει σαφείς στόχους και χρονοδιαγράμματα και προτείνει τρόπους και πηγές χρηματοδότησης.
Το Υπουργείο Ανάπτυξης δια της Γ.Γ.Ε.Τ. συνδράμει στο έργο της Δ.Ε.Ε.Τ., αναλαμβάνει τη διοικητική και τεχνική υποστήριξη των εθνικών οργάνων σχεδιασμού και εφαρμογής της ερευνητικής πολιτικής, συνεποπτεύει με το Υπουργείο Παιδείας τον Ε.Ο.Ε.Τ., έχει την εποπτεία των ερευνητικών φορέων αρμοδιότητάς της, την αξιοποίηση των επιστημονικών και τεχνολογικών πληροφοριών, την ενημέρωση του κοινού σε θέματα έρευνας και τεχνολογίας, τη συνεργασία του Ελληνικού Δημοσίου, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του Υ.Π.ΑΝ. με διεθνείς οργανισμούς σε θέματα έρευνας και τεχνολογίας και την ανάπτυξη και παρακολούθηση διακρατικών σχέσεων στα θέματα αυτά, την προαγωγή της έρευνας και της επιστημονικής ενημέρωσης μέσω συνεδρίων, διεθνών συναντήσεων και διαλέξεων.
Το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων σε θέματα εθνικής ερευνητικής πολιτικής. συνδράμει στο έργο της την Δ.Ε.Ε.Τ., συνεποπτεύει με το Υπουργείο Ανάπτυξης τον Ε.Ο.Ε.Τ, έχει την εποπτεία των Α.Ε.Ι. και Πανεπιστημιακών Ερευνητικών Ινστιτούτων της αρμοδιότητάς του και συνδράμει την Γ.Γ.Ε.Τ. στην εκπροσώπηση της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς.
Η σύνθεση του Ε.Σ.Ε.Τ. γίνεται με απόλυτα διαφανείς διαδικασίες. Το Ε.Σ.Ε.Τ. συγκροτείται από δεκαπέντε μέλη: τον πρόεδρο του Ε.Ο.Ε.Τ., οκτώ διακεκριμένους επιστήμονες του ακαδημαϊκού και ερευνητικού χώρου, πέντε μέλη εκπροσώπους του επιχειρηματικού τομέα και ένα εκπρόσωπο του δημοσίου. Οι αρμοδιότητες του Ε.Σ.Ε.Τ. είναι οι ακόλουθες: εισηγείται για θέματα που αφορούν στην πολιτική της έρευνας, τεχνολογίας, και καινοτομίας, περιλαμβανομένης της κατανομής των σχετικών κονδυλίων και γνωμοδοτεί για τα ζητήματα έρευνας σε διάφορα επίπεδα από το σχεδιασμό μέχρι και την αξιολόγηση των ερευνητικών έργων. Στο έργο του το Ε.Σ.Ε.Τ. συνεπικουρείται από κάθε φορέα, ιδίως τα Υπουργεία, τον Ε.Ο.Ε.Τ., τα Τομεακά Επιστημονικά Συμβούλια, τη σύνοδο των διευθυντών των ερευνητικών κέντρων, άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Ο Ε.Ο.Ε.Τ. είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, το οποίο επιδιώκει δημόσιο και κοινωφελή σκοπό, συνεποπτεύεται από τα Υπουργεία Ανάπτυξης και Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, και είναι μία από τις μεγάλες καινοτομίες του νέου νόμου. Ο Ε.Ο.Ε.Τ. είναι αρμόδιος να εισηγείται προς το Ε.Σ.Ε.Τ. για το Εθνικό Πρόγραμμα Έρευνας και Τεχνολογίας, και έχει ως κύρια αποστολή την εφαρμογή και διαχείριση δράσεων της βασικής, εφαρμοσμένης-τεχνολογικής έρευνας και καινοτομίας και τη, μέσω αυτών, προαγωγή εν γένει της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας στην Ελλάδα. Με διαφανείς και αξιοκρατικές διαδικασίες επιλέγεται πενταμελές Δ.Σ., με ένα μέλος προερχόμενο από τον ιδιωτικό τομέα. Με προεδρικό διάταγμα θα ρυθμίζονται θέματα του Ε.Ο.Ε.Τ., όπως το αναγκαίο επιστημονικό τεχνικό και διοικητικό προσωπικό, η διοικητική οργάνωση, ο τρόπος διαχείρισης των πόρων που διατίθενται από την Δ.Ε.Ε.Τ. για την βασική, εφαρμοσμένη έρευνα και την καινοτομία και το σύστημα αξιολόγησης των προτάσεων για ερευνητικά έργα και προγράμματα από κριτές.
Η οργανωτική δομή του Ε.Ο.Ε.Τ. προβλέπει την υποδιαίρεση του σε τμήματα βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας. Στην πλήρη λειτουργία του θα απασχολεί 120 άτομα με συνολικές δαπάνες λειτουργίας κατ’εκτίμηση 6 εκ Ευρώ. Από αυτό το ποσό περίπου το 50% θα εξοικονομηθεί από τον περιορισμό των δραστηριοτήτων της Γ.Γ.Ε.Τ., η οποία στο μέλλον θα έχει κυρίως επιτελικό ρόλο. Για την επιτυχία της αποστολής του Ε.Ο.Ε.Τ. πρέπει να προβλεφθούν οι αναγκαίοι εθνικοί πόροι, ιδίως για την υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων βασικής έρευνας. Η Διϋπουργική Επιτροπή έκρινε ότι για την υλοποίηση του προγράμματος βασικής έρευνας θα απαιτηθούν 45, 90 και 140 εκ Ευρώ για το πρώτο, το δεύτερο και το τρίτο έτος της λειτουργίας του. Τα προγράμματα εφαρμοσμένης έρευνας και καινοτομίας προβλέπεται να χρηματοδοτηθούν από τους προβλεπόμενους πόρους στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς για την περίοδο 2007-2013.
Το νομοσχέδιο ρυθμίζει την οργάνωση, τη λειτουργία και τη διοίκηση ερευνητικών φορέων εν γένει, όπως των ερευνητικών κέντρων, ινστιτούτων των ερευνητικών κέντρων, αυτοτελών ερευνητικών ινστιτούτων και των ειδικών ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων. Ρυθμίζει επίσης τη στελέχωσή τους, και τις σχέσεις τους με τα Πανεπιστήμια και Τ.Ε.Ι. Ειδικότερα, προβλέπεται η δυνατότητα σύστασης κοινοπραξιών μεταξύ πανεπιστημίων ή/και Τ.Ε.Ι. και ερευνητικών κέντρων με σκοπό την εκπαίδευση στελεχών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων σε σύγχρονα επιστημονικά πεδία. Στόχος είναι ο εκσυγχρονισμός των υποδομών των ερευνητικών φορέων και Α.Ε.Ι. διαμέσου της δημιουργίας ψηφιακών βιβλιοθηκών, της επάνδρωσής τους με τον απαραίτητο τεχνολογικό εξοπλισμό και της δημιουργίας δικτύων συνεργασίας μεταξύ ερευνητικών κέντρων σε διεθνές επίπεδο.
Επιπλέον, θεωρήθηκε απαραίτητο να συνδεθεί η χρηματοδότηση των ερευνητικών κέντρων με την αποδοτικότητά τους βάσει της διαρκώς διενεργούμενης αξιολόγησής τους. Εισάγεται σύστημα αντικειμενικής και υποχρεωτικής εσωτερικής αξιολόγησης για τα ερευνητικά κέντρα και τα ινστιτούτα τους, καθώς και για τα αυτοτελή ερευνητικά ινστιτούτα της Γ.Γ.Ε.Τ. με κριτήρια που ορίζονται από το Ε.Σ.Ε.Τ. Παράλληλα, καθιερώνεται και σύστημα εξωτερικής αξιολόγησης από επιτροπές εµπειρογνωµόνων διεθνούς κύρους, οι οποίες συγκροτούνται από το εποπτεύον Υπουργείο μετά από εισήγηση του Ε.Σ.Ε.Τ. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης λαμβάνονται υπόψη κατά την κατάρτιση του προϋπολογισµού.
Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του νέου σχεδίου νόμου βρίσκεται το θέμα της συνεργασίας των ερευνητικών φορέων και ερευνητών με βαλκανικούς, ευρωπαϊκούς και διεθνείς διακυβερνητικούς ερευνητικούς οργανισμούς (όπως το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN), το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επιστήμης (European Science Foundation), τη Διεθνή Ένωση Αστρονομίας, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και το πρόγραμμα (ΕΥΡΗΚΑ) που θα συντελέσει στην ενίσχυση της παρουσίας της χώρας στο διεθνή ερευνητικό στίβο και θα καταστήσει τη χώρα μέτοχο και ενεργό υποκείμενο των σύγχρονων εξελίξεων στους διάφορους ερευνητικούς τομείς.
Τέλος, λόγω της παρόδου μακρού χρόνου από την θέσπιση του Ν.1514/1985, αλλά και εξαιτίας των πολλαπλών τροποποιήσεων που αυτός σε όλο αυτό τον χρόνο έχει υποστεί, κρίθηκε σκόπιμη η κωδικοποίηση σε ενιαίο κείμενο της ύλης που αυτός ρύθμιζε και θεωρήθηκε ότι μπορεί να μεταφερθεί στο νέο θεσμικό πλαίσιο.