Σειρά προτάσεων για τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (μμε) περιέχει η έκθεση Πισσαρίδη, στην οποία επισημαίνεται ότι η στήριξή τους θα πρέπει να αποτελεί βασική δημόσια πολιτική, καθώς οι μμε αντιπροσωπεύουν τη μεγάλη πλειονότητα των επιχειρήσεων της χώρας. Δεδομένης της έλλειψης χρηματοδότησης, τα μέτρα στήριξης των μμε θα πρέπει να στοχεύουν στο να υπερκεράσουν τα προβλήματα που δημιουργούνται από τη μικρότερη κλίμακα των επιχειρήσεων αυτών, αναφέρεται στην έκθεση, στην οποία προβάλλεται με συγκεκριμένες προτάσεις η ανάγκη στήριξης των δραστηριοτήτων έρευνας και ανάπτυξης, της καινοτομίας, της ανάπτυξης δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, του πράσινου και του ψηφιακού μετασχηματισμού, καθώς και της εξαγωγικής δραστηριότητας. Πρόκειται για παρεμβάσεις που για μια επιχείρηση απαιτούν ένα κόστος το οποίο μπορεί να είναι αποτρεπτικό αν η επιχείρηση είναι μικρή. Θεωρητικά, η επιχείρηση θα μπορούσε να καλύψει το κόστος μέσω της χρηματοδότησης από τράπεζες ή κεφαλαιαγορές αν το όφελος σε όρους μελλοντικών εσόδων είναι μεγαλύτερο.
Από την έντυπη έκδοση
Του Σταμάτη Ζησίμου
[email protected]
Σειρά προτάσεων για τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (μμε) περιέχει η έκθεση Πισσαρίδη, στην οποία επισημαίνεται ότι η στήριξή τους θα πρέπει να αποτελεί βασική δημόσια πολιτική, καθώς οι μμε αντιπροσωπεύουν τη μεγάλη πλειονότητα των επιχειρήσεων της χώρας.
Δεδομένης της έλλειψης χρηματοδότησης, τα μέτρα στήριξης των μμε θα πρέπει να στοχεύουν στο να υπερκεράσουν τα προβλήματα που δημιουργούνται από τη μικρότερη κλίμακα των επιχειρήσεων αυτών, αναφέρεται στην έκθεση, στην οποία προβάλλεται με συγκεκριμένες προτάσεις η ανάγκη στήριξης των δραστηριοτήτων έρευνας και ανάπτυξης, της καινοτομίας, της ανάπτυξης δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, του πράσινου και του ψηφιακού μετασχηματισμού, καθώς και της εξαγωγικής δραστηριότητας.
Πρόκειται για παρεμβάσεις που για μια επιχείρηση απαιτούν ένα κόστος το οποίο μπορεί να είναι αποτρεπτικό αν η επιχείρηση είναι μικρή. Θεωρητικά, η επιχείρηση θα μπορούσε να καλύψει το κόστος μέσω της χρηματοδότησης από τράπεζες ή κεφαλαιαγορές αν το όφελος σε όρους μελλοντικών εσόδων είναι μεγαλύτερο.
Όμως, η πρόσβαση στη χρηματοδότηση, και ιδιαίτερα σε μετοχικά κεφάλαια, είναι δύσκολη για τις μμε και χωρίς χρηματοδοτικά και άλλα εργαλεία που να βοηθούν στο να ξεπεραστούν τα προβλήματα, οι επιχειρήσεις εγκλωβίζονται σε μικρή κλίμακα λειτουργίας και αναποτελεσματικές επιχειρηματικές πρακτικές, με αποτέλεσμα κάποιες από αυτές να αναγκάζονται να επιβιώνουν στα όρια της άτυπης οικονομίας, αντί να αναπτυχθούν και να ενταχθούν είτε σε εθνικές είτε σε διεθνείς αλυσίδες αξίας.
Οι δημόσιοι πόροι
Δεδομένου ότι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση είναι δύσκολη για τις μμε, η κρατική συμμετοχή στη χρηματοδότησή τους μπορεί να αποτελεί καλή χρήση δημόσιων πόρων, επισημαίνεται στην έκθεση Πισσαρίδη, τονίζοντας ότι μια βασική επιπλέον προϋπόθεση είναι η υλοποίηση των επενδυτικών σχεδίων τους να έχει σημαντικές θετικές εξωτερικές επιδράσεις για το σύνολο της οικονομίας.
Η προϋπόθεση αυτή είναι πιθανότερο να ισχύει για επενδυτικά σχέδια που αφορούν καινοτόμα προϊόντα ή μεθόδους παραγωγής, συμβάλλουν στην ανάπτυξη νέων οικοσυστημάτων ή τομέων, έχουν θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, βοηθούν ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, ή συμβάλλουν στην ανάπτυξη υποβαθμισμένων περιοχών. Οι κρατικές συμμετοχές στη χρηματοδότηση, μέσω εθνικών ή ευρωπαϊκών πόρων, θα πρέπει γενικά να εστιάζουν σε τέτοιου είδους επενδυτικά σχέδια και επιχειρήσεις.
H αξιοποίηση των πόρων από τα κοινοτικά προγράμματα ήταν διαχρονικά ανεπαρκής στην Ελλάδα, με σχετικά χαμηλό βαθμό απορρόφησης, ανεπαρκή προσανατολισμό στην επίτευξη προγραμματικών στόχων και ελλιπή παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των δράσεων. Πολλές φορές οι πόροι ήταν κατακερματισμένοι, ενώ η προσπάθεια παρακολούθησης της υλοποίησης και της αποτελεσματικότητας είχε περισσότερο διαχειριστικά ή λογιστικά χαρακτηριστικά και λιγότερο ουσιαστική αξιολόγηση και τροφοδότηση του ανασχεδιασμού των σχετικών πολιτικών.
Κάθε νέο πρόγραμμα στήριξης των μμε θα πρέπει συνεπώς να επικεντρώνεται στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, να ανταποκρίνεται στις ανάγκες που πραγματικά -και όχι δυνητικά- έχουν, αλλά και να προσαρμόζεται στην κλίμακα του υφιστάμενου παραγωγικού οικοσυστήματος. Με άλλα λόγια, πρέπει να υπάρχει «επιχειρηματική ύλη» ώστε να υπηρετήσει και να αξιοποιήσει αυτά τα εργαλεία. Τα χρηματοδοτικά εργαλεία και οι πολιτικές στήριξης για τις μμε δεν θα πρέπει να υποκαθιστούν τη γενική χρηματοδότηση μέσα από το τραπεζικό σύστημα, την κεφαλαιαγορά και τους ιδιωτικούς πόρους. Αντίθετα, σημαντικός παράγοντας επιτυχίας τους είναι η μόχλευση δημόσιων πόρων με θεσμικά και ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια, καθώς και η αποτελεσματική συμπλήρωση των κοινοτικών πόρων με συγχρηματοδότηση από το εγχώριο Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων.
Η διαχείριση των εγγυήσεων και των δανείων θα πρέπει να γίνεται σε συνεργασία με το δίκτυο των τραπεζικών ιδρυμάτων, ενώ η συμμετοχή στα ίδια κεφάλαια των μμε θα πρέπει να μοχλεύεται με ιδιωτικούς πόρους και να διαχειρίζεται στο πρότυπο του υφιστάμενου ταμείου EquiFund. Και στις δυο περιπτώσεις, θα πρέπει οι ιδιώτες επενδυτές να επιμερίζονται μαζί με το κράτος τον κίνδυνο χαμηλών αποδόσεων.
Με βάση τα παραπάνω, τα εγχώρια προγράμματα στήριξης των μμε θα πρέπει να εξειδικεύονται σε έναν από τους εξής άξονες:
Ψηφιακός μετασχηματισμός
Η ευρεία διάχυση τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών στο επιχειρηματικό - παραγωγικό σύστημα, και η ανάπτυξη της ψηφιακής επιχειρηματικότητας, αποτελούν βασικό στρατηγικό άξονα μιας πολιτικής για τις επιχειρήσεις. Οι δημόσιοι πόροι που κατευθύνονται για τη στήριξη του ψηφιακού μετασχηματισμού των μμε πρέπει να προσδοκούν στη μεγέθυνση της παραγωγής και της αποδοτικότητας των στηριζόμενων επιχειρήσεων. Εύλογες μορφές χρηματοδότησης σε αυτού του είδους προγράμματα είναι οι εγγυήσεις και τα δάνεια, όσον αφορά τη χρηματοδότηση επιχειρηματικών σχεδίων καινοτομίας και του ψηφιακού μετασχηματισμού υφιστάμενων μμε, καθώς και η συμμετοχή στα ίδια κεφάλαια νεοφυών επιχειρήσεων καινοτομίας. Τα κεφάλαια που επιστρέφονται από την αποπληρωμή δανείων και την πώληση μετοχών επιχειρήσεων που έχουν πια ξεπεράσει το αρχικό τους στάδιο ανάπτυξης θα μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν για τη στήριξη άλλων επιχειρήσεων και σχεδίων. Σημαντικό εργαλείο προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της καινοτομίας και της παραγωγικότητας της μεσαίας επιχειρηματικότητας στη χώρα μπορεί να αποτελέσει και η θέσπιση φορολογικών κινήτρων για τοποθετήσεις κεφαλαίων σε εγχώριες μμε.
Καινοτομικές επιδόσεις
Η βελτίωση των καινοτομικών επιδόσεων της χώρας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις λίγες, μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας που διαθέτουν τους απαιτούμενους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους, τις τεχνολογικές ικανότητες, αλλά και τις υποδομές να επενδύσουν σε Ε&Α και σε καινοτομία. Ωστόσο, η βελτίωση της συνολικής εθνικής ανταγωνιστικότητας θα έρθει μέσα από την ποιοτική αναβάθμιση συνολικά των προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρει το παραγωγικό σύστημα της χώρας. Αυτό σημαίνει την προσπάθεια για αξιοποίηση γνώσης που υπάρχει στον κλάδο, και την καινοτομία ακόμα και σε παραδοσιακούς κλάδους με φτωχές επιδόσεις σε συνήθεις δείκτες (hidden innovation). Συνεπώς, απαιτούνται περισσότερα προγράμματα Ε&Α μεταξύ πανεπιστημίων, δημόσιων ερευνητικών φορέων και ιδιωτικών επιχειρήσεων, αλλά και διευκόλυνση της διάχυσης της γνώσης από τον πανεπιστημιακό στον επιχειρηματικό τομέα.
Κοινωνική επιχειρηματικότητα
Η δραστηριότητα των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων μπορεί να έχει και σημαντική κοινωνική διάσταση. Η μικρή επιχειρηματικότητα αποτελεί σημαντική διέξοδο για την κοινωνική ενσωμάτωση και οικονομική ανέλιξη ανθρώπων που προέρχονται από ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (όπως μακροχρόνια άνεργοι, μετανάστες, άτομα με αναπηρίες, απεξαρτημένα από ουσίες άτομα, αποφυλακισμένοι και μέλη των νοικοκυριών τους). Η στήριξη της κοινωνικής διάστασης της επιχειρηματικότητας με δημόσιους πόρους πρέπει να επικεντρωθεί στις κοινωνικές επιχειρήσεις που συνεισφέρουν σε συγκεκριμένους κοινωνικούς στόχους και σε επιχειρηματικά σχέδια που προέρχονται από ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Η χρήση επιδοτήσεων ενδείκνυται στην περίπτωση των κοινωνικών επιχειρήσεων, ενώ σημαντικό εργαλείο για τη στήριξη της επιχειρηματικότητας των ευπαθών ομάδων είναι η εγγυοδοσία μικροπιστώσεων (microfinance) που διαχειρίζονται από εξειδικευμένα ιδρύματα, τα οποία παρέχουν στους επωφελούμενους και προσωποποιημένη επιχειρηματική συμβουλευτική (mentoring).
Ενίσχυση εξωστρέφειας
Το μέγεθος των μμε δεν διαμορφώνει γενικά συνθήκες ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος που θα επιτρέψουν αρχικά την πρόσβαση και στη συνέχεια τη διατήρησή τους σε διεθνείς αγορές και αλυσίδες αξίας. Απαιτείται η ενεργοποίηση και ανάπτυξη συμβουλευτικών υπηρεσιών υποστήριξης επιχειρηματικής εξωστρέφειας και η δημιουργία «κόμβων» εξυπηρέτησης ελληνικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό που θα υποστηρίξουν τη δικτύωση των επιχειρήσεων και των επιχειρηματικών επαφών με ξένες αγορές. Ταυτόχρονα πρέπει να διευκολύνεται η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων στη δημιουργία εξαγωγικών αλυσίδων αξίας ή επιχειρηματικών συστάδων.
Περιβαλλοντικές επιδόσεις
Ο επιχειρηματικός τομέας είναι καθοριστικός στην επίτευξη των στόχων μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και μετάβασης σε κυκλική οικονομία. Πολλές από τις πρακτικές προς αυτή την κατεύθυνση, όπως η εξοικονόμηση ενέργειας στον τριτογενή τομέα και η μείωση των υλικών συσκευασίας, ενέχουν επιχειρηματικό όφελος, αλλά δημιουργούν και ευκαιρίες για νεοφυή επιχειρηματικότητα. Στις επιχειρήσεις μπορούν να δοθούν κίνητρα για την καλύτερη χρήση των ενεργειακών πόρων, για παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ κ.λπ. Ειδικά χρηματοδοτικά προγράμματα πράσινης επιχειρηματικότητας, με τη μορφή εγγυήσεων, δανείων ή επιδοτήσεων, μπορούν να βελτιώσουν τόσο τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των επιχειρήσεων όσο και την ανταγωνιστικότητά τους.