Ελληνική πρωτιά στην αυτοαπασχόληση

Από την έντυπη έκδοση

Του Θάνου Τσίρου
[email protected]

Τα πρωτεία σε ολόκληρη την Ευρώπη διατηρεί η Ελλάδα όσον αφορά την αναλογία των αυτοαπασχολουμένων στο σύνολο των απασχολουμένων της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε χθες η Eurostat, η αναλογία στη χώρα μας είναι 29% για το 2016, με τη δεύτερη στη σχετική κατάταξη που είναι η Ιταλία να ακολουθεί με ποσοστό της τάξεως του 21%.

Η συγκεκριμένη «πρωτιά» έχει βάλει την Ελλάδα στο στόχαστρο των δανειστών καθώς ο υψηλός συντελεστής αυτοαπασχόλησης συνδέεται με την εκτεταμένη φοροδιαφυγή. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι το 2016 ο αριθμός των αυτοαπασχολούμενων δεν μειώθηκε στην Ελλάδα: από 1,06 εκατομμύριο άτομα το 2015 αυξήθηκε σε 1,063 εκατομμύριο το 2016, ενώ τα στοιχεία του α’ τριμήνου του 2017 δείχνουν περαιτέρω άνοδο στο 1,071 εκατομμύριο άτομα. Αυτό δείχνει ότι παρά τη φιλολογία περί «κύματος» κλεισίματος βιβλίων και στοιχείων λόγω φόρων και ασφαλιστικών εισφορών, οι αυτοαπασχολούμενοι διατήρησαν την ιδιότητά τους και απλώς βρήκαν εναλλακτικούς τρόπους για να τιμολογούν τις υπηρεσίες τους.

Η κυβέρνηση θα βρεθεί πολύ σύντομα αντιμέτωπη με το θέμα της αυτοαπασχόλησης καθώς η επεξεργασία των φορολογικών δηλώσεων της περσινής χρονιάς έδειξε κατακόρυφη μείωση των δηλωθέντων εισοδημάτων κατά 20%. Αυτό σημαίνει μεγάλη απώλεια φόρων -και από φόρο εισοδήματος και από εισφορά αλληλεγγύης- αλλά και ζημιά για τα ασφαλιστικά ταμεία λόγω βεβαίωσης χαμηλότερων εισφορών και μάλιστα αναδρομικά από την 1/1/2017.

Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Eurostat, σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα, πλην της Ελλάδας και της Ιταλίας, δεν υπάρχει ποσοστό αυτοαπασχόλησης υψηλότερο του 20%. Με αυτό το ποσοστό «φλερτάρει» και η Τουρκία (20%), ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν και τα παραδείγματα της Κολομβίας, του Μεξικού, της Κορέας και της Χιλής όπως προκύπτει από τα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος για το 2016 διαμορφώνεται στο 14%, ενώ οι χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοαπασχόλησης στην Ευρώπη είναι η Δανία (8%), η Γερμανία, η Εσθονία, το Λουξεμβούργο και η Σουηδία, χώρες στις οποίες το αντίστοιχο ποσοστό διαμορφώνεται γύρω στο 9%.

Σε απόλυτο αριθμό, το υψηλό ποσοστό της αυτοαπασχόλησης στην Ελλάδα μεταφράζεται ως εξής:

• Το 2016 οι αυτοαπασχολούμενοι ήταν 1,063 εκατομμύριο άτομα έναντι 1,06 εκατομμυρίου το 2015. Παρά την αύξηση σε απόλυτο αριθμό, η αναλογία μειώθηκε εν μέρει και υποχώρησε στο 29% (από 30,6%) που ήταν το 2015 λόγω του γεγονότος ότι αυξήθηκε ο αριθμός των απασχολουμένων (σ.σ.: κάτι που οδηγεί και σε χαμηλότερη αναλογία των αυτοαπασχολούμενων ως προς το σύνολο των απασχολουμένων).
• Η οικονομική κρίση αποτυπώθηκε και στον αριθμό των αυτοαπασχολουμέων, οι οποίοι από 1,284 εκατομμύριο το 2008 μειώνονταν σταδιακά στο 1,258 εκατομμύριο το 2010, στο 1,194 εκατομμύριο το 2011, στο 1,129 εκατομμύριο το 2012, στο 1,094 εκατομμύριο το 2013 και στο 1,068 εκατομμύριο το 2014. Θα ανέμενε κανείς να υπάρξει μείωση και το 2016 λόγω της αναστάτωσης που προκλήθηκε στον χώρο των ελεύθερων επαγγελματιών και των αυτοαπασχολουμένων από την αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών. Στην πράξη αποδείχτηκε ότι έκλεισαν οι ατομικές επιχειρήσεις από επαγγελματίες που κράτησαν την ιδιότητα του αυτοαπασχολούμενου αλλά με εναλλακτική μορφή (π.χ. μέσω μιας ιδιωτικής κεφαλαιουχικής εταιρείας, μια ομόρρυθμης κ.λπ.).

Ο στόχος των δανειστών με την πληθώρα των σκληρών μέτρων που ελήφθησαν εις βάρος των ελεύθερων επαγγελματιών ήταν να μειωθεί η αναλογία των αυτοαπασχολούμενων ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης και να αυξηθεί αντίστοιχα το «μερίδιο» της μισθωτής εργασίας.

Με βάση αυτόν τον δείκτη, είμαστε οι τελευταίοι στην Ευρώπη. Η αναλογία των μισθωτών ως προς το σύνολο των απασχολουμένων διαμορφώνεται περίπου στο 65%-66%, με την Τουρκία να ακολουθεί με ποσοστό 68%-69% και να έπονται η Ρουμανία, τα Σκόπια, η Ιταλία και η Πολωνία με ποσοστά που κυμαίνονται στην περιοχή του 75%-80%. Ο μέσος όρος για την Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 χωρών ανέρχεται στο 85%, ενώ στα ίδια επίπεδα υπολογίζεται και για τις χώρες της Ευρωζώνης.

Στη σχετική λίστα της Eurostat ξεχωρίζουν η Γερμανία, το Λουξεμβούργο, η Εσθονία, η Σουηδία, η Δανία και η Νορβηγία όπου η μισθωτή απασχόληση αποτελεί τον κανόνα, με το σχετικό ποσοστό ως αναλογία της συνολικής απασχόλησης να ξεπερνά το 90%.

Το 2016 έγιναν δύο βασικές αλλαγές στον τρόπο φορολόγησης αλλά και υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών των αυτοαπασχολουμένων:

1. Τα δύο κλιμάκια υπολογισμού του φόρου (26% για το τμήμα εισοδήματος έως τα 50.000 ευρώ και 33% από τα 50.000 ευρώ και πάνω) αντικαταστάθηκαν από την ενιαία κλίμακα η οποία προβλέπει συντελεστή 22% για το τμήμα του εισοδήματος έως τα 20.000 ευρώ, 29% από τα 20.000 έως τα 30.000 ευρώ, 37% από τα 30.000 έως τα 40.000 ευρώ και 45% από τα 40.000 ευρώ και πάνω. Η νέα κλίμακα έφερε ελαφρύνσεις για τους έχοντες τα χαμηλότερα εισοδήματα που αποτελούν και τη μεγάλη πλειοψηφία (σ.σ.: άνω του 80% των αυτοαπασχολουμένων δηλώνει κάτω από 10.000 ευρώ) και σημαντικές επιβαρύνσεις σε όσους δηλώνουν πάνω από 30.000 ευρώ.
2. Τα συγκεκριμένα ποσά που κατέβαλαν μέχρι και το 2016 οι αυτοαπασχολούμενοι για τον υπολογισμό των ασφαλιστικών εισφορών αντικαταστάθηκαν από τους συντελεστές υπολογισμού με βάση το εισόδημα (20% για κύρια σύνταξη, 6,95% για υγεία, 7% για επικούρηση, 4% για εφάπαξ κ.ο.κ.). Και πάλι το νέο μέτρο οδήγησε σε αύξηση της επιβάρυνσης για τους λίγους με τα υψηλά εισοδήματα και σε μείωση επιβαρύνσεων για τους πολλούς με τα λίγα εισοδήματα.

Στόχος αυτής της πολιτικής ήταν να αποθαρρυνθούν οι αυτοαπασχολούμενοι από την άσκηση του ατομικού επαγγέλματος και να στραφούν στη μισθωτή απασχόληση η οποία είναι και «ασφαλέστερη» από άποψη φοροδιαφυγής. Αυτό δεν έγινε. Από τα στοιχεία του υπουργείου Οικονομικών προκύπτει ότι αντί να μειωθεί δραστικά ο αριθμός των αυτοαπασχολουμένων, απλώς μειώθηκε κατακόρυφα το δηλωθέν εισόδημα. Μόνο στις τάξεις των ελεύθερων επαγγελματιών (σ.σ.: με βάση τον ορισμό της Eurostat αυτοπασχολούμενοι είναι και οι αγρότες και οι ιδιοκτήτες ατομικών επιχειρήσεων) καταγράφηκε μείωση των δηλωθέντων εισοδημάτων κατά 20%, ποσοστό που μεταφράζεται σε απώλεια περίπου 900 εκατ. ευρώ το 2016 συγκριτικά με τα εισοδήματα του 2015. Το 2017 υπάρχουν φόβοι ότι οι μειώσεις θα είναι ακόμη μεγαλύτερες.

Το προφίλ του Ευρωπαίου

Το προφίλ του Ευρωπαίου αυτοαπασχολούμενου έχει ως εξής (με βάση τα αναλυτικά στοιχεία του 2016):

• Είναι άνδρας σε ποσοστό 67%
• Έχει ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση σε ποσοστό 35%
• Δεν απασχολούν προσωπικό σε ποσοστό τουλάχιστον 71%
• Έχουν συμπληρώσει το 45ο έτος της ηλικίας τους σε ποσοστό άνω του 55%.